جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫ربا" که به‌معناي زياده گرفتن بر اصل مال در کالاهاي هم‌جنس مي‌باشد، از نظر آيات قرآن، روايات، عقل، اجماع و ديدگاه ديگر اديان، حرام قطعي است، زيرا موجب ظلم، ترک اصطناع معروف، ترک تجارت، فساد اموال و نابودي دين مي‌گردد. البته در فقه اسلامي براي ربا مواردي به‌عنوان استثنا ذکر شده است. ربا پيامدهاي حقوقي، اقتصادي، اجتماعي، اخلاقي، معنوي و سياسي فراواني به‌دنبال دارد که از جمله مي‌توان به پيامدهاي دنيوي آن شامل انحراف و محدوديت سرمايه‌گذاري، ورشکستگي، شيوع بنگاه‌هاي پولي، توزيع نامطلوب درآمد، تشديد دوره‌هاي تجاري، سخت‌گيري در معيشت، بي‌عدالتي، بي‌کاري، فقر، عقب‌ماندگي، بدهکاري دولت، فساد اجتماعي، سقوط ارزش‌ها، اختلاف خانواده، تجمع ثروت، بخل، قساوت و زوال ايمان، اشاره کرد. از پيامدهاي اخروي آن نيز مواردي مانند لعن و عذاب الهي، مردودي اعمال، حشر ويژه و عدم پذيرش توبه، در روايات ذکر شده است. البته همان‌گونه که در ابواب مختلف فقه راه‌کارهايي شرعي براي حفظ ظاهر قوانين شرعي بيان شده است، در باب ربا هم حيله‌هايي مثل انجام دو معامله مستقل، هبه از دو طرف، بيع درهم و دينار با هم به مخالف هر يک، بخشش طلب از دو طرف معامله، هبه زيادي، و ضميمه غيرجنس به ثمن يا مثمن، ذکر شده است. اما بررسي آيات و روايات، قواعد فقهي و اصولي، اجماع و عقل، مشروعيت چنين مواردي را ثابت نمي‌کند، هرچند بعضي فقها در جواز حيله ضميمه، راه‌حل‌هايي براي فرار از ربا ذکر کرده‌اند. در رباي قرضي هم حيله‌هايي مانند ضميمه در قرض، عقد مضاربه، معامله اسکناس، فروش چک و سفته، معامله ارز ديگر کشورها، محاسبه کارمزد، جعاله، مساقات، مشارکت، مصالحه، قرض زيادي، مصالحه چک و دين، اوراق قرضه، هبه طرفيني، پرداخت زيادي بدون قصد ربا، شرط قدرت خريد و ارزش پول، بيع نقد و نسيه، بيع مشروط، فروش دين و بيع‌الوفا ذکر شده، که مشروعيت اين موارد نيز با استناد به آيات قرآن و روايات ثابت نمي‌شود.

‫آفرينش حضرت آدم( از نظر قرآن و عهدين به‌معناي آفرينش اولين انسان است که پا به عرصه وجود نهاده، و به‌عنوان جانشين و خليفه خداوند بر روي زمين قرار گرفته، و خداوند ساير انسان‌ها را از نسل او آفريده است. پژوهش حاضر تلاش کرده است تا با استفاده از روش توصيفي ـ تحليلي و کتابخانه‌اي، شخصيت حضرت آدم( را بر اساس آن‌چه در قرآن و عهدين آمده، بررسي نمايد، و نقاط اشتراک و افتراق اين دو کتاب را در مورد خلقت حضرت آدم( تبيين نمايد. از منظر قرآن کريم و عهدين، آفرينش آدم( شامل سه مرحله بوده است؛ در مرحله اول، به ماده اوليه خلقت آدم، يعني خاک اشاره شده است؛ در مرحله دوم به صورت‌بندي او، و در مرحله سوم به نفخ روح در بدن آدم( پرداخته شده است. مسأله خلافت حضرت آدم، جزء مباحثي است که ديدگاه قرآن و عهدين پيرامون آن متفاوت است؛ در عهدين بحث خلافت آدم مطرح نيست، بلکه پيرامون سلطنت و حکومت بحث شده، و انسان به‌عنوان حاکم بر ديگر موجودات معرفي گرديده است؛ در اين راستا، سجده فرشتگان در برابر آدم( از باب تعليم دانسته شده است. ولي قرآن حضرت آدم را جانشين خدا بر روي زمين معرفي مي‌نمايد. درباره بهشتي که محل سکونت آدم بوده است، قرآن اظهار نظر نکرده است، اما بسياري از علماي فريقين بر اين باور هستند که بهشت آدم(، نقطه‌اي در همين زمين بوده است؛ برخي از علماي شيعه نيز آن را بهشت برزخي دانسته‌اند. اما در عهدين به دنيوي بودن بهشت آدم تصريح شده است. همچنين پيرامون علت هبوط آدم در آيات قرآن کريم، به دو مسأله وسوسه شيطان و استفاده آدم از درخت ممنوعه اشاره شده، ولي عهدين علت هبوط را وسوسه مار مي‌داند. در اين زمينه موضوع عصيان و نافرماني حضرت آدم( نيز قابل طرح است که از نظر آموزه‌هاي اسلامي، انسان کامل از چنين مسأله‌اي به‌دور است.

‫در اين پاياننامه بهشت و ايدهآلهاى بشر با تكيه بر آيات و روايات در سه بخش با اين عناوين بررسى شده است. بخش اول، كليات؛ بخش دوم، ايدهآلهاى بشر و بهشت: آشنايى با مصطلحات بهشت، بشر و ايدهآل، ايدهآلهاى بشر، بهشت و اسامى و ويژگىهاى آن، درجات بهشت و اوصاف متقين، دربها و ديوارهاى بهشت و ويژگىهاى آنها، چشمهسارهاى بهشت و ويژگىهاى آنها؛ بخش سوم، مقايسه ايدهآلها با خصوصيات بهشت: قيامت و بهشت و دوزخ در مكاتب و اديان، بهشت و نيازها و اهداف متعالى انسان."

‫در اين تحقيق مهم‌ترين روش‌ها و اصول و مباني آموزش آموزه‌هاي ديني به قشر نوجوان با توجّه به حسّاسيت‌هاي دوران نوجواني و نيز چگونگي تربيت ديني آنان با استفاده از آموزه‌هاي تربيتي اسلام و ابزارهاي آموزشي تبيين گرديده است. نويسنده ضمن بيان اهمّيت مسأله آموزش و تربيت نوجوانان و همچنين آگاهي مختصر از ويژگي‌هاي دوران بلوغ، به روش وصفي و تحليلي و بر اساس منابع کتابخانه‌اي به تحقيق درباره اين موضوع و نيز شناسايي منابع مرتبط، اعّم از آثار روايي، اخلاقي، تربيتي و روان شناختي مي‌پردازد و اطّلاعات نسبتاً جامعي گرد آورده و يافته‌هاي تحقيق را با توجّه به آمارها و اطّلاعات موجود تحليل مي‌کند. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد که با توجّه به خصوصّيات دوران نوجواني، مهم‌ترين اصول آموزش مفاهيم ديني به اين قشر حسّاس از جامعه، شاملِ اصل برقراري ارتباط سالم و سازنده با نوجوانان، انگيزش، فعّاليت و تفاوت‌هاي فردي، همچنين کارآمدترين روش‌هاي آموزش مفاهيم ديني به آنان، روش سخنراني، پرسش و پاسخ و بحث گروهي است. نگارنده مي‌گويد دوره نوجواني از نظر اجتماعي و فردي اهمّيت فراواني دارد و در آن به موازات رشد فيزيکي و جسمي، رشد عاطفي و اجتماعي، گرايش و تحوّلات مذهبي نيز پديدار گشته و به صورت چشمگيري افزايش مي‌يابد. وي آموزش دادن معارف ديني را يک تخصّص مهم دانسته، به گونه‌اي که تدريس و انتقال مفاهيم ديني به ويژه به قشر نوجوان مستلزم به کارگيري اصول و روش‌هاي خاصّ مربوط به خود است، که بايد بسيار سنجيده و استوار باشد، تا تأثير لازم را داشته و آنان بتوانند به سادگي اين مفاهيم را بياموزند. نويسنده به اهمّيت آگاهي معلمان و مسؤولان آموزش و پرورش از ويژگي‌هاي نوجوانان، نحوه ارائه مسايل ديني و برخورد شايسته با آن‌ها اشاره کرده و بهره‌گيري از آراي صاحب‌نظران و روان‌شناسان و اصول و روش‌هايي را که تناسب بيشتري با معارف اسلامي دارند، بررسيده است. بر اين اساس، تحقيق حاضر در چهار فصل سامان يافته: فصل نخست: کلّيات و مربوط به تربيت ديني و مفاهيم آموزش معارف اسلامي؛ فصل دوم: برخي ويژگي‌هاي دوران بلوغ؛ فصل سوم: مهم‌ترين اصول آموزش مفاهيم ديني؛ فصل چهارم: کارآمدترين روش‌هاي مفاهيم ديني به نوجوانان؛ و سرانجام برخي پيشنهادها در زمينه آموزش مفاهيم ديني. نويسنده همچنين محدوديت و نقاط قوّت و ضعف هر يک از روش‌هاي مزبور شده را نيز مطرح کرده است.

‫اين نوشتار به تبيين نقش علماي ديني و روحانيت در وقوع انقلاب اسلامي افغانستان مي‌پردازد و تأثيرگذاري روحانيت شيعي در فرآيندهاي سياسي و اجتماعي اين کشور را بيان مي‌کند. پژوهش حاضر در چهار فصل ارائه شده است. نويسنده در فصل اوّل زمينه‌هاي سياسي، اقتصادي و فرهنگي، نقش استعمارگران، ديکتاتوري مستبد و حکومت کردن امپراتوري هاي متعدّد را از عوامل اصلي شکل‌گيري انقلاب در افغانستان برمي شمارد. وي در فصل دوم به معرّفي نيروهاي مذهبي و احزاب سياسي در افغانستان و افراد تأثير گذار در انقلاب اسلامي افغانستان پرداخته و نقش روحانيت شيعي، احزاب اسلامي شيعه و نيروهاي حوزوي و دانشگاهي را بررسي مي‌کند. او در همين زمينه خاستگاه احزاب جهادي و سياسي در افغانستان را نيز بررسيده و دشمني حزب حاکم با روحانيت در دستور نابودي آنان از سوي حزب حاکم دست‌نشانده افغانستان را شرح مي‌دهد. نگارنده در فصل سوم با عنوان "روحانيت و انقلاب اسلامي" با اشاره به تعارض دولت و روحانيت در افغانستان، رهبري اين جامعه توسّط روحانيت و مبارزه روحانيت شيعه با حاکمان ستمگر را در افغانستان وصف مي‌کند. آفات ناسيوناليسم، سياست از ديدگاه علماي افغانستان و رهبري نهضت‌هاي اسلامي توسّط روحانيت، از ديگر مباحث فصل سوم محسوب مي‌شود. نويسنده در فصل چهارم نقش روحانيت افغانستان را در استمرار جهاد تا پيروزي نهايي انقلاب اسلامي در افغانستان واکاوي کرده و سازماندهي مجاهدين و نيروهاي مختلف مقاومت توسّط روحانيت همچون: سازماندهي حزب اسلامي رعد افغانستان، پاسداران جهاد اسلامي، شوراي ائتلاف اسلامي افغانستان و تشکيل سمينارها را توضيح مي‌دهد. سپس به آسيب شناسي روحانيت در دوران جهاد پرداخته و تحجّر ديني، تعصّب مذهبي، سودجويي‌هاي برخي روحانيان، از آفات روحانيّت بر مي‌شمارد. بيان انديشه‌هاي ديني، جهان بيني و تأکيد طالبان بر اصالت حُرمت، از مباحث پاياني اين نوشتار به شمار مي‌آيد.

‫آئين دادرسي به‌معناي اصول محاکمات، دستور و روش دادرسي، و قوانين و مقرراتي است که براي رسيدگي به دعاوي حقوقي و کيفري از طرف دادگاه و قاضي رعايت مي‌شود. پژوهش حاضر با روش توصيفي تحليلي، به بررسي اين مسأله در عصر امويان پرداخته و اين فرضيه را پي‌گيري مي‌کند که نهادهاي ساده قضايي در آن دوره، تا حدودي بر اساس معيارهاي اسلامي و سيره خلفاي راشدين فعاليت مي‌کردند. نظام سياسي جامعه اسلامي در عصر حکومت امويان، داراي بخش‌هاي مختلفي بود که واحد اداري آن شامل ديوان‌هاي مختلف، نظام الجند، شرطه، و نهاد دادرسي و قضا بود. نهاد دادرسي در اين عصر، به نهاد دادرسي عمومي و نهادهاي ويژه، که قضاوت موضوعات خاص را بر عهده داشت، تقسيم مي‌شد. در همين راستا، مراکزي مانند نهاد مظالم براي رسيدگي به تخلفات و ستم‌هاي اميران و صاحبان قدرت، ولايت السوق براي ترغيب به حسن رفتار عمومي و رسيدگي به امور بازار و تخلفات اجتماعي آشکار، و شرطه جهت رسيدگي به امور سياسي و اجتماعي و امنيتي مانند اجراي برخي از احکام صادره از سوي قضات و دستگيري مجرمان و اداره زندانيان، با نهاد قضا و دادرسي در ارتباط بوده و همکاري مي‌کردند. قاضي در مرکز خلافت، با دستور و نظر مستقيم خليفه و در ولايات توسط واليان، از ميان چهره‌هاي مورد قبول حکومت انتخاب مي‌شدند. قضاوت معمولاً بر اساس کتاب خدا، سنت پيامبر(ص) ، اتفاق، قرعه، فرمان خليفه و گاهي قياس انجام مي‌شد. اجتهاد در صدور احکام، استقلال از سياست، مکتوب شدن آراي قضات، مطرح بودن وکالت، و ارجاع به خليفه را مي‌توان از ويژگي‌هاي اصلي آيين دادرسي در اين عصر شمرد. البته انحراف از معيارهاي اسلامي در مراحل مختلف دادرسي امويان نيز فراوان مشاهده مي‌شد.

‫ه‍دف‌ پ‍ژوه‍ش‌ ش‍ن‍اس‍ای‍ی‌ ش‍اع‍ران‌ و ادب‌ ش‍ن‍اس‍ان‌ ب‍رج‍س‍ت‍ه‌ی‌ ت‍ازی‌ ک‍ه‌ ب‍ه‌ ان‍گ‍ی‍زه‌ ع‍ش‍ق‌ ب‍ه‌ م‍ک‍ت‍ب‌ و ن‍ظام‌ ارزش‍ی‌ ب‍رت‍ر و والات‍ر زب‍ان‌ ش‍ع‍ر را در خ‍دم‍ت‌ م‍ب‍ان‍ی‌ اع‍ت‍ق‍ادی‌ اس‍لام‌ و م‍ذه‍ب‌ ح‍ق‍ه‌ اه‍ل‌ ب‍ی‍ت‌ (ع‌) ق‍رار دادن‍د و در ای‍ن‌ راه‌ از ه‍م‍ه‌ ه‍س‍ت‍ی‌ خ‍وی‍ش‌ م‍ای‍ه‌ گ‍ذارده‌ان‍د روش‌ ت‍ح‍ق‍ی‍ق‌ ک‍ت‍اب‍خ‍ان‍ه‌ای‌ ب‍وده‌ و ح‍اص‍ل‌ پ‍ژوه‍ش‌ از راه‌ م‍طال‍ع‍ه‌ م‍اخ‍ذ و م‍ن‍اب‍ع‌ م‍ع‍ت‍ب‍ر ان‍ج‍ام‌ ی‍اف‍ت‍ه‌ اس‍ت‌ در ای‍ن‌ رس‍ال‍ه‌ از ن‍ام‌ آوران‌ و م‍ب‍ارزان‌ و س‍ن‍ت‌ ش‍ن‍اس‍ان‌ م‍ک‍ت‍ب‌ ارج‍م‍ن‍دی‌ ع‍ل‍وی‌ ی‍اد م‍ی‌ش‍ود، ت‍ا دری‍اب‍ی‍م‌ ک‍ه‌ ت‍اری‍خ‌ در ب‍رش‍ی‌ طول‍ی‌، ن‍م‍ای‍ش‍گ‍اه‍ی‌ از ف‍ض‍ی‍ل‍ت‌ ان‍س‍ان‍ی‌ را ت‍دارک‌ دی‍ده‌ اس‍ت‌ و در ن‍ب‍رد ه‍م‍ی‍ش‍ه‌ای‌ ک‍ه‌ ب‍ا س‍ت‍م‌ و ف‍ق‍ر و ن‍اب‍راب‍ری‌ و زش‍ت‍ی‌ آغ‍از ک‍رده‌ اس‍ت‌، ب‍ه‍ت‍ری‍ن‌ و ش‍ای‍س‍ت‍ه‌ت‍ری‍ن‌ و پ‍رم‍ای‍ه‌ت‍ری‍ن‌ ف‍رزن‍دان‌ ن‍وع‌ ب‍ش‍ر را ب‍ه‌ ف‍ن‍ا س‍پ‍رده‌ ت‍ا ب‍ق‍اآ را ب‍ه‌ ارم‍غ‍ان‌ آورد.

‫در اين پايان نامه تفسير منهج الصادقين مورد بررسى قرار گرفته و از اين موضوعات سخن رفته است: شرح حال مؤلف و ساير تأليفات وى، نگاهى به نثر منهج الصادقين، علت تأليف منهج الصادقين از زبان مؤلف، مباحث فقهى در تفسير منهج الصادقين، مباحث تاريخى منهج الصادقين، شأن نزول آيات در منهج الصادقين، و مبحث قرائت در منهج الصادقين.

---

---