چکیده :
شیعیان، همپای تحولات علمی جهان اسلام در قرن سوم هجری، به‌خصوص نهضت ترجمه، با تکیه بر عقلگرایی ویژه شیعی، ضمن پایبندی به مبانی فکری خود، از دانش‌های وارداتی استقبال کردند و به علوم کاربردی از جمله جغرافیا روی خوش نشان دادند.
در این مقاله، با استفاده از منابع رجالی شیعی و غیرشیعی، زندگی‌نامهها و تألیفات جغرافیایی و تاریخ‌های محلی موجود، اَشکال و حوزههای مختلف مطالعات جغرافیایی دانشمندان شیعی، تا قرن ششم هجری با روش تحلیلی ـ وصفی مورد بررسی قرار گرفته است.
یافتههای این پژوهش نشان میدهد که با وجود از بین رفتن بسیاری از جغرافیانگاشتههای شیعی در گذر ایام به علل مختلف، سهم آنان در تدوین منابع جغرافیایی چشمگیر بوده است.
شیعیان با اینکه اغلب در شهرها و مناطق خاصی تمرکز داشتند، در مطالعات و تألیفات جغرافیایی خود همانند نویسندگان اهل‌سنّت، توجه ویژهای به جغرافیای جزیرةالعرب نشان دادند و به تدوین منابعی درباره قبایل عرب و مساکن آنان و نیز پدیدههای طبیعی آنجا پرداختند.
شیعیان همچنین، آثاری در زمینه معرفی شهرها و مناطق شیعهنشین، بهویژه شهرهای: عراق، مناطق دارای جنبه زیارتگاهی، شهرهای مأمن و یا مدفن سادات و علویان و در ججمی کمتر، آثاری در زمینه جغرافیای طبیعی و جغرافیای نجومی و انسانی پدید آوردند
along with the scientific development of the islamic world in the third hijri century, especially the translation movement, relying on the specific shiite rationalism, and being committed to its ideological principles, the shiite welcome the importing sciences and the applied sciences like geography.
utilising the shiite and non-shiite rijali resources, and through the analytical-descriptive method, the present paper examines the biographies, geographical written works, the existing local histories, and the different geographical forms and fields studied by the shiite scholars during the sixth hijri century.
the findings of the present paper demonstrate that, although many of the shiite written geographical have been lost during the time for some different reasons, they had a substantial part in writing the geographical works.
although mostly being centred in some specific cities and regions, and similar to the sunni writers, in their own geographical studies and works the shiite paid a special attention to the geography of the arabian peninsula and prepared some resources on the arab tribes, their residence and the natural phenomena.
the shiite, in their works on introduction of the shiite-resided cities and regions, specifically the iraqi ones, the holy areas, the haven and burial sites of sadat (descendants of the holy prophet), alavids, and some fewer works on the natural, astronomical and human geography
الشیعة بوصفهم جزءاً مهماً و مؤثّراً فی مسیرة التحوّل فی العلوم الإسلامیة و العلوم غیر الإسلامیة المستوردة، لعبوا دوراً مهماً فی مختلف المجالات.
و کانوا بالمقارنة بعامة المسلمین، یعدّون أقلیة، و فی القرن الثالث الهجری حینما شهد العالم الإسلامی نهضات علمیة کبیرة من بینها حرکة الترجمة، تداعى الشیعة، و بفضل العقلانیة التی تمیّز مذهبهم، لصیانة أصولهم العقائدیة و الکلامیة، و فی هذه الأثناء رحّبوا بالعلوم المستوردة و العلوم العقلیة، و اهتموا کثیراً بالعلوم العقلیة و التطبیقیة من بینها علم الجغرافیا.
تسعى المقالة بالاستعانة بأسلوب التحلیل التاریخی، إلى تبیان أنّ الشیعة على الرغم من تمرکزهم فی مناطق خاصة و محددة، فقد أولوا، کما فعل علماء أهل السنّة، اهتماماً خاصاً بجغرافیة شبه الجزیرة العربیة، حیث کتبوا عن القبائل العربیة و مضاربهم و کذلک سجّلوا الظواهر الطبیعیة فی هذه المنطقة.
کما أظهر الشیعة قدرات کبیرة فی التعریف بالمدن و المناطق الشیعیة لا سیّما العراق، و صنّفوا الکثیر من الکتب عن المناطق التی تحتوی على المزارات و المشاهد و البقاع المقدسة، أو التی تتضمن مقابر السادة العلویین.
و کذلک ألّفوا القلیل من الکتب فی حقل الجغرافیا الطبیعیة و الجغرافیا الفلکیة و البشریة.
تستعرض المقالة أشکال و میادین مختلفة من الدراسات الجغرافیة الشیعیة فی القرون الأولى للإسلام حتى القرن السادس الهجری.
منبع اصلی :
http://hiq.bou.ac.ir/article_65547.html
پایگاه :
ذ:پایگاه مجلات
(تاريخ اسلام- سال 1397- دوره 19- شماره مسلسل 73- از صفحه 41 تا 66)
یادداشت :
کلیدواژه‌ها:شیعه نقش علمی شیعیان جغرافیا مناطق شیعهنشین مزارات شیعی
کلیدواژه‌ها [English]:Shia Shiites’ Scientific Part Geography Shiite-resided Areas Shiite Burial Sites
کلیدواژه‌ها [العربیة]:الشیعة الجغرافیا التاریخیة التاریخ المحلی المزارات النجف الأشرف الکوفه کربلاء