حلم و غضب مثبت و منفي | کتابخانه مجازی الفبا

حلم و كظم غيظ در برابر چه كساني پاسخ مثبت و در برابر چه كساني پاسخ منفي دارد؟

پاسخ شما دوست عزيز در واقع به مشخص کردن محدوده حلم و کظم غيظ باز مي گردد؛ که براي روشن شدن مطلب ، پاسخ را در چند محور بطور اجمال پي ميگيريم:
مقدمه:
هر انساني از دو عالم تشکيل يافته است؛که عبارت است از بدن ظاهر که آنرا تن گويند و از عناصر چهارگانه آب،باد،خاک و اتش تشکيل يافته است و عالم دوم،نفس است که به آن روح،جان و دل نيز گفته مي شود.عالم روح در عالم تن ،مانند حکمراني عمل کرده است ،که تمام اعضاء و جوارح ،در خدمت او بوده و از ميان آنان چهار قوه سر دسته بوده و باقي اعضاء ،زير دستان آنها به شمار مي روند.اين چهار قوه عبارت است از قواي عاقله،شهويه،غضبيه و وهميه؛ انسان عرصه تاخت و تاز اين چهار قوه مي باشد تا زماني که يکي از اين قوا حکمران گرديده و بر ديگران مسلط شود و اعتدال در اخلاق اسلامي ،عبارتست از تسلط قوه عاقله بر سه قوه ديگر؛از طرفي هر يک از اين قوا ،داراي صفت نيکويي مي باشد که صفت نيک قوه عقل را حکمت و شهويه راعفت و غضبيه را شجاعت و وهميه را عدالت گويند.در مقابل اين صفات نيک،صفات رذيله اي وجود دارد که از افراط (زياده روي)و تفريط(کوتاهي کردن)در صفات نيک پديد مي ايد.(براي مطالعه بيشتر مي توانيد به کتب اخلاقي چون معراج السعادة،شيخ عباس قمي و احياء علوم الدين ،محمد غزالي اشاره کرد)حلم و کظم غيظ:
حلم و کظم غيظ در اخلاق اسلامي ،در شمار اخلاق پسنديده اي است که متعلق به قوه غضبيه مي باشد.حلم صفت پسنديده اي است که ضد غضب بوده و عبارتست از اطمينان نفس، به طوري که قوه غضبيه به آساني نتواند او را حرکت دهد و بسادگي مضطرب نگردد. در شرافت حلم همين بس که نبي مکرم اسلام صلي الله عليه و اله فرموده اند: که انسان بردبار به پيامبري نزديک است». (بحار الانوار،علامه مجلسي،43/70/61) و امام رضا عليه السلام نيز بندگي را در گرو حلم مي دانند. (اصول کافي،کليني،2/111/1)؛ اما کظم غيظ ،عبارتست از فرو بردن خشم در حال غضب ،که گر چه يکي از صفات پسنديده ضد غضب به شمار مي رود؛ اما به لحاظ فضيلت و مرتبه ،از حلم پايينتر بوده و حتي بر طبق روايات از اجزاي حلم به شمار مي رود؛ (بحار الانوار،علامه مجلسي،78/102/2و74/178/21)که در اثر مداومت بر ان مي توان به صفت حلم دست يافت. نتيجه اين که حلم و کظم غيظ ، در واقع در مقابل غضب مي باشد.حلم و کظم غيظ مثبت و منفي:
همانگونه که بيان شد تعادل در قوه غضبيه، زماني صورت مي گيرد که قوه عاقله بر آن تسلط پيدا کند. در اين صورت هر يک از صفات غضب و حلم در شخص به صورت متعادل وجود پيدا خواهد کرد، که با توجه به پرسش شما، از آن به حلم و کظم غيظ مثبت تعبير مي کنيم.
به طور کلي مي توان جايگاه حلم و کظم غيظ مثبت را در جايي دانست که عقل و شرع بکارگيري آن را تاييد کرده باشند و در غير اين صورت، جنبه منفي پيدا کرده و مذموم است. در نتيجه ملاک و ميزان در جنبه مثبت اين صفات و صفت مقابل آنها که غضب مي باشد، عقل و شرع مي باشد؛ از اين منظر کظم غيظ و کنترل غضب مثبت بيشتر نسبت به امور فردي و منافع شخصي مطر ح است. اگر کسي منافع فردي ما را رعايت نکند بهتر است انسان غضب خود را کنترل کند و به گونه اي ناراحت نشود که از حريم الهي خارج و نسبت به مومني هتک حرمت نمايد اما در صورتي که منافع اسلام و نظام اسلامي و حرمت دين و خلاصه اموري که به خداوند و جنبه هاي ايماني و اجتماعي مومنين بازمي گردد, در ميان باشد, کظم غيط و کنترل غضب مثبت نيست. در جايي که لازم است انسان از دين و ناموس اجتماعي و ايماني خود دفاع نمايد اگر کوتاه بيايد از نظر اخلاقي خوب و پسنديده نيست . به طور کلي مي توان گفت در برابر دوستان بايد خوددار بود و غضب خود را کنترل کرد اما در برابر دشمنان خدا بايد دفاع کرد و از نيروي غضب استفاده نمود. قرآن کريم مي فرمايد: مومنين اشداء علي الکفار رحماء بينهم هستند؛ يعني بر کفار شديد و سخت گيرند ولي نسبت به دوستان و خودي ها رحيم و آسان گير هستند. اين بهترين معيار براي تشخيص و کنترل نيروي غضب است.ما در اين جا تنها به چند نمونه از حلم و کظم غيظ مثبت و منفي اشاره مي کنيم:
امام صادق عليه السلام، پنج گروه را توصيه به حلم کرده اند: شخص محترمي که ذليل و خوار شود، شخصي که اهل صداقت بوده و مورد اتهام واقع شود، دعوت به حق کننده اي که تحقير شود، کسي که بدون انجام دادن جرمي، آزار بيند و طالب حقي که مورد مخالفت قرار گيرد.حضرت اين پنج گروه را نام برده و حلم را سزاوار آنان مي داند؛ اما در ادامه مي فرمايند: اجر چنين کسي اين است که به خاطر حلمي که پيش گرفته، مردم به ياري او بر مي خيزند و به دفاع از او مي پردازند.(مستدرک الوسائل،محدث نوري،11/289)از اين روايت به خوبي مي توان به مصاديقي از حلم مثبت و منفي، پي برد.اينکه اگر شخصي در اين موقعيت ها قرار گرفت به حلم دعوت مي شود، اما اين سبب نمي گردد که ديگر مومنين نيز حلم پيشه کرده و به ياري او نشتابند. بلکه زماني که مومني در معرض توهين و يا تحقير واقع مي گردد، بر ديگر مومنين واجب است به دفاع از وي برخاسته و حلم در اينجا، جنبه منفي پيدا مي نمايد.
در روايتي ديگر از نبي مکرم اسلام صلي الله عليه و اله امده است که فرمودند: براي جهنم دري وجود دارد که از ان کساني وارد مي شوند که غيظ خود را در مقابل معصيت الهي، فرو خورده باشند.(منتخب ميزان الحکمة،محمد ري شهري،389)؛ از اين روايت به خوبي مي توان دريافت که حلم و کظم غيظ در مقابل انجام معصيت و گناه،به خصوص آنجا که جنبه عمومي پيدا کرده و سلامت جامعه را به خطر مي اندازد، مذموم بوده و در اينجا دفاع از ارزش ها و حتي برخي جاها به کارگيري غضب، در معناي مثبت آن لازم به نظر مي رسد.
از خصوصيات حضرت امير عليه السلام نقل است که ايشان براي حق، غضب مي کردند و هرگز براي دنيا کسي را مورد غضب قرار ندادند(همان،389)؛ و در روايتي از وجود مبارکشان رسيده است که: به فاسقين، غضب کنيد اما براي خدايمتعال؛ در اين صورت در روز قيامت، حق تعالي شما را راضي مي گرداند(نهج البلاغة، حکمت31). از اين دو روايت مي توان به مصاديق ديگري از حلم مثبت و منفي رسيد. حلم در برابر فاسقان و در برابر باطل، منفي مي باشد و اما غضب براي دنيا نکوهش شده و حلم دراينجا، جنبه مثبت پيدا مي کند. اما اگر ظالمي قصد ظلم و استثمار مومنين و دزدي سرمايه و اموال آنان بر آمد، حلم در مقابل چنين دنيايي مذموم بوده و غضب به ظالم، سفارش شده است.
در روايت ديگري کظم غيظي که حاصل از تقيه در حکومت دشمنان اسلام است، از مستحبات شناخته شده و مورد پذيرش واقع شده است و دليلي که بر اين مطلب آورده شده اين است که با چنين کظم غيظي، مومنيني که در سايه ان حکومت زندگي مي کنند در خطر ازار و اذيت واقع نمي شوند(وسائل الشيعه، حر عاملي،12/180). از اين روايت به خوبي ميتوان در يافت که اگر قرار باشد حلم و يا کظم غيظ، در جايي سبب به خطر افتادن جان و يا مال مومنين ديگر گردد، جنبه منفي پيدا کرده و مذموم است.
و يا رواياتي که غضب و جهاد را عليه کفار و در امر به معروف و نهي از منکر، البته با رعايت شرايط ان، مورد تاکيد قرار مي دهد.
نتيجه گيري:
در هر حال انچه مسلم است مصاديق حلم و کظم غيظ، با توجه به شرايط و زمان و مکان، متفاوت بوده و نمي توان حلم مثبت و منفي را با مصاديق مشخصي ارايه نمود، اما شرع و عقل، و همچنين دوستي و دشمني با خداوند ميزاني کلي است که ما را در اين تشخيص، ياري مي رساند.

پرسمان دانشجویی