عدم نهايت سير و سلوک | کتابخانه مجازی الفبا

چند ماه پيش يكي از روحانيون در تلويزيون جمله اي گفت مبني بر اينكه آيت الله سيد علي قاضي (ره) سير خود را به اتمام رسانده بود و من برداشتم اين بود كه ايشان به انتهاي سير و سلوك رسيده است. حال ميخواستم با توجه به فرمايش بزرگاني همچون علامه حسن زاده آملي كه مي فرمايند: «انسان حدّ يقف ندارد» آيا به راستي ميتوان براي رشد و تعالي انسان انتها و نقطه پاياني قائل شد؟

از اين كه با ما در ارتباط هستيد خدا را شاكريم و اميدواريم پاسخ گويي مناسبي براي شما باشيم.
«خليفه الهي و سير»
انسان اشرف مخلوقات و تاج دار بي مثال است. بدين جهت مقام خلافت الهي تنها شايسته ي او گشت«ِ إِنِّي جاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَليفَه؛ من در روى زمين، جانشينى [نماينده‏اى‏] قرار خواهم داد»(بقره/30).
انسان در زندگي خود هر مقدار كه بتواند بايد لباس خليفه الهي را بيشتر و شايسته تر بر تن كند. براي رسيدن به اين مطلوب و مقصود در زندگي خود همواره در سير و حركت است«يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ إِنَّكَ كادِحٌ إِلى‏ رَبِّكَ كَدْحاً فَمُلاقيه؛ اى انسان! تو با تلاش و رنج بسوى پروردگارت مى‏روى و او را ملاقات خواهى كرد»(الانشقاق/6).
اين سير و حركت براي رسيدن و لقاء و فناي در خالق است. براي آراسته شدن به صفات و اسماء الهي است. براي آيينه شدن از براي زيبايي هاي بي نهايت است.
پس خليفه ساخت صاحب سينه‏اى--- تا بود شاهيش را آيينه‏اى‏
اين هجرت از زمين به سمت آسماني شدن حدي براي آن قابل تصور نيست. اين كه اين سير پاياني ندارد، نه از آن جهت است كه انسان در سيرش ضعف دارد؛ بلكه از براي اين است كه براي «الله» حد و محدوديتي نيست. او بي نهايت است و اين سير نيز چون در به سوي بي نهايت و در بي نهايت است، همواره ادامه دارد.
پيامبر اكرم - صل الله عليه و آله و سلم- نيز بعد از فراغت از سيري وارد سيري بالاتري مي شدند«فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَب؛ پس هنگامى كه از كار مهمّى فارغ مى‏شوى به مهم ديگرى پرداز»(الشرح/7) بعد از هجرت ايشان از اين عالم، سير عزيزشان نيز هم چنان ادامه دارد. شاهد بر اين مدعا نيز همين بس است كه بعد از تشهد مستحب است كه گفته شود« وتقبل شفاعته و رفع درجته؛ خدا قبول كن شفاعتش را و رفعت بده درجه اش را».
اگر حال پيامبر اعظم كه « فَكانَ قابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْني» را طي كرده است، اين گونه است حال ديگر عزيزان نيز مشخص مي گردد. بنابراين فرموده ي استاد حسن زاده ي آملي- حفظه الله تعالي- در كتاب دروس معرفت نفس كه «انسان حد يقف ندارد» كامل درست مي باشد.
پس صفاى بى‏حدودش داد او--- وانگه از ظلمت ضدش بنهاد او
در مورد سير مرحوم سيد علي قاضي ها مي توان گفت: سير و سلوک عرفاني اگر چه حد يقف ندارد و حتي در برزخ هم ادامه مي يابد, اما حد نصاب دارد. حد نصاب يعني مرتبه اي از شکوفايي و وصول که فرد سالک شايسته عنوان عارف و ولي مي شود و صاحب کشف و کرامت و معرفت شهودي مي گردد . منظور از وصول و رسيدن تحقق اين حد نصاب است و اين منافات ندارد با اينکه اين سير در مراتب اشتدادي خود ادامه داشته باشد و بر کيفيت و کميت اش افزون شود. بنابراين آنها تا جايي كه در توان داشتند اهل تلاش و كوشش در راه معشوق بودند، و از اين جهت سير دنيايي خود را در حد توان انجام داده و وصول يافته اند, ولي اين سير تمامي ندارد و همواره ادامه دارد.«سير بي نهايت در ظلمت»
همان گونه كه انسان در سير انساني حركتي بي انتها در پيش دارد، در سير حيواني خويش نيز حد يقف براي او تصور ندارد« ثُمَّ رَدَدْناهُ أَسْفَلَ سافِلين؛ سپس او را به پايين‏ترين مرحله بازگردانديم»(تين/5).
انساني كه به انسانيت پشت پا زده تا جايي كه كار او به كفر كشيده شده و سير او قهقرايي است، حتي آتش جهنم نيز او را نمي تواند پاك كند، از اين رو همواره در آن خواهند بود« فَكانَ عاقِبَتَهُما أَنَّهُما فِي النَّارِ خالِدَيْنِ فيها وَ ذلِكَ جَزاءُ الظَّالِمين؛ سرانجام كارشان اين شد كه هر دو در آتش دوزخ خواهند بود، جاودانه در آن مى‏مانند و اين است كيفر ستمكاران»(حشر/7)
دو علم بر ساخت اسپيد و سياه--- آن يكى آدم دگر ابليس راه‏
در ميان آن دو لشكرگاه زفت--- چالش و پيكار آن چه رفت رفت‏
همچنان دور دوم هابيل شد--- ضد نور پاك او قابيل شد«بندگي»
بايد توجه داشته باشيم: سير انسان پايان ندارد، به هر مرحله برسد نبايد توقف كند، اما مدار دارد، يعني در يك مدار خاص بايد حركت كند و آن بندگي كردن و در صراط مستقيم گام نهادن است.جهد كن تا نور تو رخشان شود--- تا سلوك و خدمتت آسان شود
كودكان را مى‏برى مكتب به زور--- ز انكه هستند از فوايد چشم كور
چون شود واقف به مكتب مى ‏دود--- جانش از رفتن شكفته مى ‏شود

پرسمان دانشجویی