ابداع کننده عرفان عملي | کتابخانه مجازی الفبا

ابداع کننده عرفان عملي چه کسي بوده؟

با سلام و عرض تشكر از شما دوست عزيز، در پاسخ به پرسش شما بايد از دو منظر به آن نگاه كرد.
در نگاه اول بايد گفت عرفان عملی در كنار عرفان نظری، همچون علوم اسلامی ديگر، هم مايه‌ها و ماده‌های خود را از منابع اسلامی دارد و هم پويايی خود را در بستر اسلام داشته است.
با توجه به اين مطلب كه شهيد مطهری در كتاب آشنايی با علوم اسلامی بخش عرفان آورده است، البته انحرافات موجود در عرفان و تصوف را تحت تأثير جريانات خارج از اسلام می‌داند؛ به صراحت می‌توان گفت مواد اصلي عرفان عملی در منابع اسلامی هست و مبدع آن وجود مبارك پيامبر و ائمه اطهار عليهم السلام می‌باشند.
اما از زاويه‌ای ديگر اگر بخواهيم ابداع کننده عرفان عملی را با توجه به منازل و مقاماتی كه در آن برشمرده‌اند مورد بررسی قرار دهيم بايد گفت بر طبق آنچه در منابع تصوف آمده است حسن بصری به عنوان زمينه‌ساز تصوف، در شمار اولين كسانی است كه در كتاب «رعايه حقوق الله» مراحلی را برای وصول به خداوند ذكر كرده است به طوری كه مراحل عرفان عملی در قرن دوم كه می‌توان اين قرن را قرن تشكيل تصوف به عنوان يك نحله فرهنگی دانست؛ در چهار منزل زهد، خوف، شوق و محبت تقسيم می‌شد.
در قرن سوم اين منازل به بيست منزل افزايش يافته و در قرن چهارم به چهل منزل رسيد. قرن پنجم هجری قمری را می‌توان قرنی دانست كه با ظهور خواجه عبدالله انصاری، عرفان عملی به اوج خود رسيد و به سيصد منزل افزايش يافت. خواجه عبدالله انصاری در كتاب منازل السائرين، منازل را به ده قسمت و هر قسمت را به ده مرحله و هر مرحله را به سه بخش تقسيم می‌كند.
بعدها اين منازل به هزار مرحله هم افزايش يافت. البته بايد توجه داشت راه وصول به حقيقت در طی قرون متمادی زياد نشده است بلكه با توجه به رشد اين علم و پديدار شدن مشايخ مستعدی كه در اين راه قدم برداشته‌اند، دقت در منازل سير و سلوكی بالا رفته و منازل به مراحل ريزتری تقسيم می‌شود. بنابر اين می‌توان حسن بصری را زمينه ساز معرفی مراحل سلوكی معرفی كرد و خواجه عبد الله انصاری را به عنوان مشيخه‌ای كه عرفان عملی را به اوج خود رسانيد مطرح کرد.
اما در آخر بايد مجددا بر اين نكته تأكيد داشت كه بانی عرفان عملی اصيل اسلامی كه پشتوانه وحيانی داشته باشد نمی‌تواند غير از وجود مبارك اوليای دين باشد.

پرسمان دانشجویی