تقويت صبر و حلم | کتابخانه مجازی الفبا

چگونه مي توان صبر را در خودمان تقويت كنيم و فردي صبور باشيم؟

صبر از مقامات سالكين و منازل دين و از مهم‏ترين زمينه‏ هاى درك فيض و عنايت الهى است.
تا جايى كه ائمه اطهار(ع) به واسطه صبر عظيمشان و عزم استوارشان به مقام شامخ ولايت و امامت نايل شدند « وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا ...» « و از آنان امامان(و پيشوايانى) قرار داديم كه به فرمان ما(مردم را) هدايت مى‏كردند؛ چون شكيبايى نمودند ... » (سجده، آيه‏ى 24)، يعنى ريشه امامت و رهبرى صبر است .
ما نيز از اينکه تصميم گرفته ايد در اين مسير الهي قدم بگذاريد و فردي صبور باشيد خوشحاليم و برايتان آرزوي موفقيت مي نمائيم .
قبل از ارائه پاسخ به شما دوست گرامي توجه شما را به چند نکته جلب مي نمائيم :
نکته اول : صبر هرگز به معنى تحمل بدبختيها و تن دادن ذلت و تسليم در برابر عوامل شكست نيست بلكه صبر و شكيبايى به معنى پايدارى و استقامت در برابر هر مشكل و هرحادثه است لذا رسول خدا صل الله عليه و آله براي صبر سه شاخه ترسيم نموده و براي هر يک از آنها پاداش مخصوصي ذکر نموده است.
رسول خدا، صلّى اللّه عليه و آله فرموده اند : «صبر سه گونه است: صبر نزد مصيبت است (پايدارى در برابر حوادث ناگوار و عدم خود باختگى و شكست روحى و ترك جزع وفزع)، و صبر بر طاعت است (مقاومت در برابر مشكلاتى كه در راه طاعت وجود دارد)، و صبر از معصيت (ايستادگى در برابر انگيزه هاى گناه و شهوات سركش و طغيانگر) . پس كسى كه صبر كند بر مصيبت تا آنكه برگرداند مصيبت و شدت آن را به نيكويى عزاى آن (يعنى با صبر جميل شدت مصيبت را ردّ كند)، بنويسد خدا براى او سيصد درجه، ما بين هر درجه تا درجه ديگر مثل ما بين آسمان و زمين است . و كسى كه صبر نمايد بر اطاعت، بنويسد خدا از براى او ششصد درجه، فاصله درجه اي تا درجه ديگر مثل فاصله قعر زمين تا عرش مي باشد . و كسى كه صبر كند بر معصيت، بنويسد خداوند براى او نهصد درجه، فاصله درجه اي تا درجه ديگر مثل فاصله منتهاى زمين تا منتهاى عرش مي باشد . (اصول كافي ج‏2 ص 91)
نکته دوم : چيزي كه در اين زمينه بسيار مهم است اين است كه بدانيم با چه هدفي صبر مي كنيم. اگر هدف الهي باشد يعني براي وصول به خداوند و تقرب به او باشد، خوب بسياري از سختي ها در اين راه آسان مي نمايد، چون اين راه ارزش اين را دارد كه به خاطر آن انسان سختي هاي بسياري را تحمل كند و بردبار باشد. مانند كسي كه معشوقي بس زيبا دارد، خوب براي رسيدن به اين معشوق زيبا و قيمتي مي طلبد كه با موانع و دشواري هاي وصول بجنگد و در مقابل هر ناملايمي صبوري پيشه كند تا به مقصود برسد. دريك مثال مي گويند: هر كه فيل خواهد، جور هندوستان كشد.
رسيدن به اهداف دين و قرب الهي و راه عشق خداي متعال كار آساني نيست، در اين را مشكلات وسختي ها و رياضت هاي فراواني وجود دارد كه سالكان و طالبان حق با صبر و شكيبايي آن ها را به اميد لقاي الاي تحمل مي كنند و در اثر اين صبر زيبا محبوب خداي محبوب مي شوند و مورد تمجيد و ستايش او قرار مي گيرند.
در اين مسير است كه خداوند متعال در آيات متعددي از قرآن کريم صابرين را مورد تمجيد و ستايش قرار داده و وعده هاي بسياري از سوي خداوند متعال و معصومين عليهم السلام براي صابران ذکر شده است . (1)
حتي رسيدن به خواسته ها واهداف دنيوي خالي از سختي و دشواري هاي خاص خود نيست. هر هدفي و هر خواسته اي جز با صبر و تحمل دست يافتني نمي شود. گفته اند گر صبر كني ز قوره حلوا سازم . يا در اثر صبر نوبت ظفر آيد.
نکته سوم : صبر داراي آفاتي مي باشد که بي توجهي به آنها عدم موفقيت انسان را در کسب اين ويژگي اخلاقي نيکو به دنبال خواهد داشت که برخي از اين آفات به شرح ذيل مي باشد :
1 ـ عجله و شتابزدگي: وقتي بر خلاف خواسته انسان چيزي پيش آيد تحمل او تمام شده و قانون اين جهان را فراموش مي كند و با عجله و شتابزدگي به دنبال فرار از آن مي باشد .
2 ـ عصبانيت و خشم: انسان در زمان عصبانيت و خشم ارزش صبر را فراموش مي كند .
3 ـ دل تنگي و بي تابي : (انسان با اين دو، نيروي صبر و مقاومت خود را از دست مي دهد)
4 ـ نااميدي: (بزرگترين آفت صبر است و براي هر فعاليتي انسان بايد بذر اميد در دل خود بكارد تا موفق شود).
با توجه به نکات گفته شده در پاسخ به شما دانشجوي گرامي بايد بگوئيم که براي تقويت روحيه صبر راههاي متعددي وجود دارد که با بهره گيري از آنها انسان مي تواند فرد صبوري باشد .
در اينجا به برخي از راههاي تقويت روحيه صبر اشاره مي نمائيم و اميدواريم با بکارگيري آنها بتوانيد به هدف مقدس خود نائل گرديد .
1- شناخت طبيعت زندگي دنيا:
از مسائلي که مي تواند صبر انسان را تقويت نمايد شناخت زندگي دنيا مي باشد و دانستن اينکه اين دنيا فاني است و انسان آفريده شده تا با آزمايش هاي مختلف الهي وجودش را صيقل داده و مستعدّ زندگي جاودانه نمايد. و خداوند انسان را در رنج و سختي آفريده و شادي و سلامت بدون غم و بيماري نيست. همانگونه که خودش فرموده : لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ في‏ كَبَدٍ (بلد/ 4) كه ما انسان را در رنج آفريديم(و زندگى او پر از رنجهاست)!
2- خودشناسي:
اگر انسان همه چيز خود را از خدا بداند ديگر در حوادث و يا جايي كه چيزي از او گرفته مي شود، گويي اتفاقي نيفتاده و همواره اين شعار را الگوي رفتار خويش نمايد (ما از خدائيم و به او باز مي گرديم)
3- اميد قطعي به وعده الهي مبني بر گشايش سختي ها :
اينکه انسان به اين وعده الهي که فرموده: إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً «(آرى) مسلّماً با(هر) سختى آسانى است » (الشرح : 6) به يقين برسد .
4- اميد بستن به جبران محروميّتها:
پيامبر صلّى اللَّه عليه و آله و سلم فرمود: خداوند دنيا را خانه گرفتارى و بلا، و آخرت را خانه جزا قرار داده، پس بلاى دنيا را، سبب پاداش آخرت و عوض آن معيّن نموده، پس بلاى دنيا عطا و پاداش آخرت را در پى دارد، و دنيا زودگذر است و به سرعت پيموده مى‏شود،6 ـ كمك از ذات حق: از ديد قرآن مهمترين پشتوانه صبر ياري خداوند است و بدون كمك او صبر كامل نمي شود. (ارشاد القلوب-ترجمه سلگى ج‏1 ص 77 )
5- زنده نگه داشتن خاطرة قهرمانان صبر:
اينکه انسان زندگي صابران و نتيجه صبرشان را مطالعه كند و از آنها بخصوص پيامبران الگو بگيرد ، نقش بسيار سازنده اي در تقويت صبر دارد .
6- ايمان به قضا و قدر:
بداند براي سنت الهي تبديل و تحويلي نيست و آنچه از دست رفته باز نمي گردد پس بي صبري فايده ندارد
7- بداند كه محنت از جانب پروردگار اوست كه مهربانترين کس نسبت به اوست و خير و صلاح او را مي خواهد و عقل از ادراك عواقب امور قاصر است.
8- روحيه عجول بودن را کنار بگذاريد
براى نتيجه گيرى در کارها عجول نباشيد؛ حتي براي نتيجه گرفتن در تقويت روحيه صبر هم نبايد عجله کرد .
9- از حساسيت بيش از حد در هر زمينه بپرهيزيد.
10- خور را براي دريافت رفتارهاى نابجا و خلاف انتظار آماده سازيد
هميشه فضاى ذهنى و روانى خود را براى شنيدن و دريافت رفتارهاى نابجا و خلاف انتظار آماده سازيد وبه اين معنا كه همواره در هر مساله‏اى، ابتدا از ديگران انتظار بدترين برخورد را داشته باشيد و خود را براى تحمل آن آماده كنيد.
اين مساله باعث مى‏شود برخوردهاى بهتر از مورد انتظار در شما ايجاد خشنودى نمايد. در حالى كه اگر هميشه انتظار برخورد خوب داشته باشيد، چه بسا نتيجه عكس خواهيد گرفت.
11- در مقابل رفتار ناپسند ديگران عکس العمل هاي مناسب آماده کنيد
قبل از مواجه با برخوردهاى نابجا ديگران پاسخ خود و عكس‏العمل خوب خود را براى مواجه با رفتارهاى خلاف انتظار ديگران در ذهن خويش مرور كنيد و با طرح ذهنى آماده شده با رفتارهاى بى‏مورد ديگران برخورد كنيد مثلًا با خود بگوييد اگر فلان شخص به من ناسزا بگويد به حرف او توجه نمى‏كنم همچنان دوستش دارم چون گناهان من را پاك كرده و اين صبر سبب تعالى روحى من مى‏شود و به هر حال با اين كلمات و تلقينها هميشه آمادگى ذهنى و روانى خود را براى عملكردهاى خلاف انتظار مردم فراهم سازيد.
12- با خود شرط كنيد كه هيچ گاه و در هيچ شرايطى صبر خود را از دست ندهيد .
وقتي چنين قراري را با خود گذاشتيد اگر در مساله اي صبرتان را از دست داديد ، خود را جريمه كنيد؛ مثلا تصميم بگيريد - يا در صورت امكان نذر كنيد - فلان مبلغ را صدقه بدهيد، يا نماز شب بخوانيد و يا يك روز روزه بگيريد. كارآيى اين روش، بسيار بالا است و بسيارى از علماى بزرگ بدين سان تمرين عملى و خودسازى نموده‏اند.
13- در صورت بروز بي صبري خود را سرزنش کنيد
اگر گاهي اوقات کاري که ناشي از بي صبري بود انجام داديد ، سريع خود را سرزنش و حتى در لفظ اظهار پشيمانى نماييد و وعده‏ها و قولى كه با خود داشتيد را در ذهن خويش حاضر سازيد.
14- تفريحات سالم داشته باشيد
از تفريحات سالم و تقويت كننده اراده؛ مانند كوهنوردى، شنا، دو ، صحرانوردي و پياده‏روى و گردش در طبيعت و... نيز استفاده كنيد.
15- از اقدامات عجولانه بپرهيزيد
در تصميم‏گيرى‏ها، حتى‏الامكان با افراد عاقل و پخته مشورت نماييد و از اقدامات عجولانه و مطالعه نشده بپرهيزيد.
16- بيشتر با افراد خوش خلق و صبور معاشرت كنيد.
17- به رفتارهايي که باعث بي صبري شما مي شود توجه نکنيد
به برخى رفتارها و حالاتى كه از افراد سر مى‏زند. و شما را به بي صبري دعوت مى‏كند، توجه نكنيد؛ مثلاً اگر كسى با حرف ناروا شما را بر مى‏افروزد، از شنيدن و گوش سپردن به سخنان وى اجتناب كنيد و حتى گوش ندهيد يا محيط را ترك كنيد. ديگر به گفته‏هاى او دقت و توجه نكرده و آنها را در ذهن خود مرور نكنيد. نسبت به ديگر اعمال فيزيكى و رفتارهاى پرخاشگرانه و تحريك كننده نيز همين طور واكنش نشان دهيد و راه بى‏توجهى و تغافل را پيش گيريد.
18- ذكر «لا حول و لا قوة الا بالله» را زياد بر زبان جارى سازيد و سوره والعصر را زياد بخوانيد.
19-دعاى 24 صحيفه سجاديه «يا من تحل به عقد المكاره» و دعاى 58 و 175 آن را بخوانيد
20- رواياتى كه در فضيلت صبر رسيده حتما مطالعه كنيد.
چراکه اگر كسى بداند ثواب صبر به مراتب بيشتر از چيزى است كه از دست داده، زيرا چيزى از دست داده كه جز در زندگى دنيا با او نمى‏ماند و چيزى بدست آورده كه بعد از مرگ ابد الدهر با او خواهد بود، در اينصورت مى‏تواند به راحتي صبر كند. (ترجمه‏اخلاق ص : 365 )
21- رواياتى كه در فضيلت مبتلا بودن به مشكلات دنيوى وارد شده مورد مطالعه قرار دهيد.
22- متذكر شويد كه زمان مصيبت و بلاهاي دنيايي اندك و وقت آن كوتاه است و به زودى از آن رهايى خواهيد يافت و اصولًا عمر دنيا كوتاه است.
23- بينديشيد كه جزع و بى‏صبرى چه ضررهايى بر آن مترتب است.
زيرا کسي که بداند كه جزع و بى‏تابى كارى است زشت و به دين و دنياى او زيان مى‏رساند، و هيچ فايده‏اى ندارد جز اينكه ثواب را باطل و ضايع مى‏كند و آدمى را گرفتار عقاب مى‏سازد، چنانكه امير مؤمنان عليه السّلام فرمود: «اگر صبر كنى آنچه مقدّر است خواهد شد و تو اجر مى‏برى، و اگر بى‏تابى نمائى آنچه مقدّر است خواهد شد و براى تو بار گناه و عقوبت خواهد بود». (بحار الأنوار ج‏68 ص 92 ) در اينصورت بهتر در برابر مشکلات صبر مي نمايد .
24- احوال كسانى را كه به بلاى عظيم‏تر از شما گرفتار شده‏اند و مشكلات گذشته و حالشان با شما قابل مقايسه نيست، به ذهن آوريد و شكر كنيد كه شما كمتر مبتلا بوده و هستيد.
25- به خداوند بزرگ اميدوار باشيد و دائماً بر او توكل كنيد.
26- ارتباط خود را با او استحكام بخشيد و با نماز و ذكر، پيوسته او را ياد كنيد و در مشکلات و مصيبت ها از او استمداد بطلبيد.
27- هيچ گاه مأيوس نشويد و با روحيه اميد به پيش برويد و با برنامه ريزي در سدد حل مشكلات باشيد.
28- در موقع اندوه ذكر لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّى كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ را تكرار كن.
29- موارد فوق را در برنامه‏اى منظم با درج موارد آن در يك جدول و نمره دادن به عملكرد خود و رعايت اين امور سعى در تقليل موارد تخلف داشته و همت خود به افزايش صبر و تحصيل سعه صدر معطوف بداريد. (2)
-------
پي نوشت :
1- برخي از اين آيات و روايات به شرح ذيل مي باشد :
- «اولئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَواتُ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ اولئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ» ايشانند كه به درود و رحمت خدا مفتخر شده‏اند و ايشانند هدايت شدگان. (سوره بقره، آيه 157)
- «انَّما يُوَفَّى الصَّابِرونَ اجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسابٍ» تنها صابران را بدون حساب پاداش كامل مى‏دهند. (سوره زمر، آيه 10). - «اولئِكَ يُؤْتُونَ اجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ بِما صَبَرُوا آنان را دو بار پاداش مى‏دهيم بخاطر آنكه صبر كردند. (سوره قصص، آيه 54).
- «وَ لَنَجْزِيَنَّ الَّذِينَ صَبَروا اجْرَهُمْ بِاحْسَنِ ما كانُوا يَعْمَلُونَ آنان را كه صبر كردند پاداش بهتر از عملشان مى‏دهيم. (سوره نحل، آيه 96).
- «وَ تَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ الْحُسْنى‏ عَلَى بَنى اسْرائِيلَ بِما صَبَرُوا» و احسان پروردگارت بر بنى اسرائيل به حد كمال رسيد به پاداش صبرى كه ورزيدند (سوره اعراف، آيه 137).
- «وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ ائِمَّةً يَهْدُونَ بِامْرِنا لَمَّا صَبَرُوا» و برخى از ايشان را امام و پيشوايانى كه به امر ما هدايت مى‏كنند قرار داديم به خاطر آنكه صبر كردند (سوره سجده، آيه 24).
- «وَ اصْبِرْوا انَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ» و صبر كنيد كه خدا با صابران است. (سوره انفاق، آيه 46).
- امام صادق عليه السلام : اگر هر مؤمنى كه به بلايى مبتلا مى‏شود صبر كند، اجر هزار شهيد دارد (بحار الأنوار ، ج‏68، ص: 94)
- امام صادق عليه السلام فرموده اند : خداى تعالى قومى را نعمت داد، شكر نكردند، باعث سوء عاقبت آنان شد، و قومى را به مصائب مبتلا كرد، و آنها صبر كردند، بر ايشان به نعمت تبديل شد (أمالي الصدوق ص 302 المجلس الخمسون)
2- تقريبا در تمامي کتب اخلاقي بحث صبر مطرح گرديده که براي اطلاع بيشتر مي توانيد به اين کتاب ها همچون معراج السعاده ملا احمد نراقي و چهل حديث امام خميني (ره ) مراجعه نمائيد .

پرسمان دانشجویی