عوامل پيشرفت در زندگي | کتابخانه مجازی الفبا

چطور مي توانم در زندگي پيشرفت کنم؟

در رابطه با عواملي كه در پيشرفت شما مؤثر است بايد ابتدا معني پيشرفت مشخص گردد. در فرهنگ لغت فارسي عميد آمده كه پيشرفت، اسم مصدر بوده و به معناي پيش رفتن، پيشروي، جلو رفتن، پيروزي و ترقّي است. پر واضح است كه مسير پيشرفت بايد به سوي هدفي باشد. برخي افراد پول، شهرت، ماديّات و مسائلي از اين قبيل را به عنوان هدف برگزيده اند؛ لذاست كه مثلاً قبولي در دانشگاه، ارتقاي رتبه حقوقي، اخذ سمت مديريت يك مجموعه و ... را به عنوان پيشرفت قلمداد مي‌نمايند؛ زيرا آن‌ها را ولو يك گام به خواسته و هدف خود نزديك مي‌سازد.
جالب است عليرغم اين‌كه بايد وقتي فردي به هدف مي‌رسد دچار آرامش گردد ولي اين افراد به هدف خود مي‌رسند، انگار باز گم‌كرده‌اي دارند‌ و هنوز ناقصند.
بر اساس جهان بيني صحيح و اسلامي، ترقي و پيشرفتي مناسب است كه در مسير «كمال انساني» باشد. از ديدگاه اسلام، كمال نهايى آدمى، نقطه‌اى است كه كمالى فراتر از آن براى انسان متصور نباشد و آن رسيدن به بالاترين، ناب‌ترين و پايدارترين لذّت است كه با «قرب الهى» حاصل مى‌شود. پيشرفتي مناسب است كه در گرو شناخت درست جنبه‌هاى وجودى آدمى ،واقعيت‌هاى هستى و شكوفاسازى حداكثرى استعدادهاى وى كه در گرو شناخت خود، خدا، ديگران و طبيعت درجهت رسيدن به برترين و پايدارترين كمالات انسانى يعنى قرب الهى است ، حاصل شده باشد. اين مقصد، برترين مصداق خودشكوفايى و آخرين كمالى است كه براى انسان قابل كسب است؛ زيرا حقيقتى بى‌نهايت و جامع تمام ارزش‌ها و هدف نهايى(به معناى حضور خدا در متن زندگى) است. پيشرفت اساسي به سوي كمال ، بر اساس واقعيت‌هاى وجودى انسان و ارزش‌هاى متعالى و قابل حصول و از طريق كسب هدف‌هاى واسطه در ارتباط انسان با خدا، خود، ديگران و طبيعت است كه در ادامه بدان اشاره مي گردد.
هدف‌هاى واسطه در رابطه با خدا عبارتند از: معرفت خدا، ايمان به او، تقواى الهى، عبوديت، احساس تكليف و شكرگزاري كه هر كدام از اين هدف‌ها، آدمى را در رسيدن به قرب الهى يارى مى‌رسانند.
هدف‌هاى واسطه‌اى در زمينه ارتباط انسان با خود با توجه به جنبه‌هاى شناختى، گرايشى و غريزه‌هاى حيوانى در انسان، بدين گونه قابل بيان است:
الف) در بعد شناختي؛ پرورش قوه عقل، فراگيرى دانش‌ها و معارف، تعالى‌انديشه و خودشناسي.
ب) در بعد گرايشي؛ پرورش حس حقيقت‌خواهى، خداجويى، فضيلت‌طلبى و گرايش به جاودانگى، كمال‌جويى و زندگى اجتماعى، زيبايى و كسب ديگر فضيلت‌هاى كمال‌بخش گرايشي.
ج) در جنبه‌هاى مشترك ميان انسان و حيوان؛ هدايت و تعديل گرايش‌هاى مشترك (گرسنگى، تشنگى، خواب، ميل جنسي).
هدف‌هاى واسطه‌اى در زمينه ارتباط انسان با ديگران عبارتند از: پاس‌داشت حقوق برترين اسوه‌هاى الهى، معلم، شاگرد، زمام‌داران جامعه، والدين، همسر، فرزند و ديگران و ارتباط سازنده، كمال‌بخش و توأم با نيكى با آنها. در واقع مي‌بينيد كه با توجه به اين ديدگاه توجه به روحيه ايثار و از خود گذشتگي، خود يكي از عوامل مهم ايثار شناخته شده است.
هدف‌هاى واسطه در زمينه ارتباط انسان با طبيعت براي رسيدن به پيشرفت نيز شناخت و بهره‌بردارى بهينه از طبيعت است (رجبى، محمود، انسان‌شناسى، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى قدس‌سره، قم: 1380، ص 222 – 226)
در نتيجه در راه پيشرفت، توجه به هر دو بعد جسماني و رواني خود به نوعي توجه به همه ابعاد رشد است. و زماني انسان در همه ابعاد رشد مينمايد كه به آنچه در رسيدن به اين هدف نياز است بپردازد. در رابطه با پرداختن به ابعاد رشد در انسان باور هر مسلمان معتقدي بر اين است كه آن چه در راستاى هدايت انسان لازم است باشد، در كتاب گفتار و روش زندگى معصومين آمده است. به طور مثال ما به توضيح يك روايت از امام كاظم(ع) بسنده مي‌نماييم كه فرمود: سعى كنيد اوقات خود را به چهار قسمت كنيد: «زمانى براى مناجات با خدا، زمانى براى كسب و كار، زمانى براى معاشرت با برادران و افراد مورد اعتمادى كه عيب‏هايتان را به شما گوشزد مى‏كنند و در باطن، خيرخواه شما هستند و زمانى براى بهره‏مند شدن از لذت‏هاى غيرحرام». (بحارالانوار، ج 78، ص 321، ح 18) با توجه به اين فرمايش مي توان گفت فردي به همه ابعاد خود توجه نموده است كه به اين چهار حيطه توجه نمايد (1.عبادت 2.كسب و كار(براي دانشجو تحصيل) 3.روابط با ديگران 4. تفريح سالم).نكته ديگر اين‌كه همين ساعت آسايش است كه موجب استفاده‏ى بهينه از بقيه ساعات مى‏شود، هم عبادت را نشاط مى‏بخشد، هم مانع اشتباه در محاسبه نفس مى‏شود و هم قوه تفكر را از خطا باز مى‏دارد و هم نيروى لازم را براى فعاليت و كار فراهم مى‏سازد. با توجه به اين مقدمه به بررسي چهار حيطه مي پردازيم.
محور اول: عبادت: نكته اساسي در اين مورد توجه و مراقبت است كه در عرفان تعبير به مراقبه و محاسبه مي شود. يعني اين‌كه در آغاز هر كارى كمى مكث كنيد اگر واجب است حتما انجام دهيد اگر حرام است حتما ترك كنيد و اگر نه حرام است نه واجب در انجام و ترك آن مختاريد اين سه چيز را قبل از انجام هر كارى مشخص كنيد سپس انجام دهيد. اصل اين توجه و مراقبه چندين فايده دارد اولاً انسان به حرام نمى‏افتد و نيز واجبى از او ترك نمى‏شود.
ثانيا: انسان را از غفلت شبانه‏روزى مى‏گيرد. ثالثا: ترك حرام و فعل واجب به قصد قربت خود عبادت به حساب مى‏آيد مى‏توان فعل تمام واجبات و ترك تمام محرمات را به قصد قربت انجام داد حتى افعالى كه نه واجب هستند نه حرام مى‏توان با قصد قربت آن‌ها را عبادى كرد. مثلاً خوابيدن با اين قصد باشد كه تجديد نيرو شود تا انسان عبادت خدا كند و... شب به محاسبه بنشيند كه آيا مراقبه طول روز را خوب انجام داده يا نه. اگر خوب انجام داده و نه تنها در اول هر كارى مراقبه‏اش را انجام داده بلكه آن كار را طبق مراقبه انجام داده، مثلاً اگر در اول فهميد فلان كار حرام است در عمل هم آن را ترك كرده يا اگر در اول فهميد واجب است در عمل آن را انجام داده اينجا شكر خداى را هر چند زبانى به جا آورد و اگر خوب انجام نداده علت‏يابى كند تا به مرور نقص‏ها و علت عدم موفقيت را كشف كند تا بعد از سال‏ها به جايى برسد كه حتى يك گناه از او صادر نشود و خلاصه اين كه مدار مراقبه و محاسبه شما انجام واجبات و ترك محرمات مى‏باشد.
حضرت امير عليه السلام مى‏فرمايند: «ان هذه النفس لامارة بالسوء فمن اهملها، جمحت به الى المآثم» (همانا اين نفس پيوسته به بدى و زشتى امر مى‏كند پس هر كسى آن را مهمل به حال خود واگذارد (ولى او انسان را رها نمى‏كند و) او انسان را به سمت گناهان مى‏كشاند)، (الغرر والدرر، باب النفس به نقل از سر الاسراء، استاد على سعادت‏پرور، ج 1، ص 305، روايت 20). بنابراين مراقبه و محاسبه را بايد جدى گرفت كه از اساسى‏ترين دستورات اخلاقى و سازنده مى‏باشد.از عمده واجبات نماز اول وقت است؛ اگر كار اهمى با نماز اول وقت در تعارض نباشد نماز اول وقت را ترك نكنيد.
روايات و نيز بزرگان نماز اول وقت را اكيدا سفارش كرده‏اند. امام صادق(ع) مى‏فرمايند: «لكل صلاة وقتان: اول و آخر، فاول الوقت افضله و ليس لاحد ان يتخذ آخر الوقتين وقتا الا من علة و انما جعل آخرالوقت للمريض والمعتل و لمن له عذر و اول الوقت رضوان الله و آخر الوقت عفوالله» (براى هر نمازى دو وقت است: اول وقت و آخر وقت پس اول وقت برتر و با فضيلت‏تر است و براى كسى نشايد كه آخر وقت را وقت (نماز) اتخاذ كند مگر از روى علتى و آخر وقت فقط براى شخص بيمار و ناتوان و كسى كه داراى عذرى است مى‏باشد و اول وقت خشنودى خدا را دربردارد ولى آخر وقت عفو خدا را)، (ميزان‏الحكمه، ج 5، ص 401، روايت 10390). از ديگر مسائل در اين بخش، پرداختن به مستحبات نشاط‏آور است؛ از ميان مستحبات از نمازهاى نافله گرفته تا دعاى كميل و ندبه و... فقط و فقط آن‌هايى را انجام دهيد كه براى شما نشاط‏آور است و از تحميل نفس بر مستحبات پرهيز كنيد فقط به اقبال قلب بنگريد هر عمل مستحبى كه قلب بدان اقبال داشت و برايتان نشاط‏بخش و حال‏آور بود به همان اكتفا كنيد، حتى نسبت به نماز شب كه سفارش زيادى شده است اگر نشاط نداشتيد يا اصلاً نخوانيد يا خيلى خيلى خلاصه در ظرف ده دقيقه تمام يازده ركعت را با حذف مستحبات بخوانيد.
نكته ديگرتوسل به ائمه معصومين(ع): گاه گاهى مخصوصا به اقتضاى حال و اقبال قلب به ائمه معصومين(ع) توسل جوييد و توفيق و حاجات خود را از آن معادن كرم بخواهيد. از نكات مهم در ايجاد انگيزه و پيشرفت و انتخاب راه عاقلانه، زيارت اهل قبوراست؛ هفته‏اى يك بار به زيارت اهل قبور مؤمنين و شهداى عزيز برويد و اگر وقت خلوتى را انتخاب كنيد تا تأمل بيشترى كنيد و گذرا بودن دنيا بيشتر در دلتان جا افتد خيلى بهتر است هدف اين است كه دل تكان بخورد و رغبت خود را به دنيا كم كند و به فكر آخرت و عالم قبر و قيامت بيفتد.
محور دوم: كسب و كار: يكي از ابعاد مهم رشد ، تلاش جهت كسب معاش است ودر زمان دانشجويي همان كسب دانش است كه در راه بالا بردن بعد شناختي صورت مي گيرد. اگر شرح حال زندگانى مردان بزرگ و خلاّق روزگار را مورد مطالعه و بررسى قرار دهيم. خواهيم ديد كه تلاش در راه تحصيل دانش، چه ميزان در سعادت و نيك‏بختى جامعه و جاودانگى آنان تأثير داشته است. در گذشته دانشمندان بزرگى نظر اديسون، مخترع برق و گاليله، مخترع تلسكوپ و كاشف مسايل مهمى در علم هيئت و رازى كاشف الكل و هشام در علم شيمى و گوتمبرگ مخترع چاپ و... گام‏هاى مؤثرى در راه رفاه، آسايش و خدمت بشر برداشته‏اند. بنابراين، اساسى‏ترين وظيفه‏ى دوره‏ى دانشجويى، تلاش بى‏حد و اندازه در مسير كسب سرمايه‏ى دانش است و دانشجو بايد تلاش كند تا سطح دانش خود را افزايش دهد و تحصيلات خود را در ترم‏هاى مختلف و مقاطع بالاتر و تخصّصى‏تر، بدون هيچ وقفه‏اى ادامه بدهد و هرگز اين احساس را به خود راه ندهد كه قادر به ادامه‏ى تحصيل در مقاطع بالاتر نيست و در اين خصوص با افراد آگاه مشورت كند.
محور سوم:ارتباط و روابط با ديگران: انسان براي دستيابي به اهداف خود، نيازمند است تا با ساير مردم سر و كار داشته باشد. البته براي اين‌كار،نمي توان از شيوه اي يكسان پيروي كرد. بلكه به تناسب ويژگي‌ها و شرايط هر گروه از افراد، بايد روش‌هاي جداگانه اي انتخاب نمود.اما همواره به ياد داشته باشيم، تنها عامل ثابتي كه در تمام ارتباطات با ديگران، نتيجة مطلوب به بار مي آورد شخص شما هستيد. گام اصلي به منظور ارتباط با مردم، ارزيابي ديدگاه خودتان ،نسبت به ديگران است. هر يك از افراد، دربارة كساني كه در كنارشان، كار و فعاليت مي كنند؛ ديدگاه خاصي دارند. البته ديگران نيز از همين وضعيت برخوردارند و براي خود، ديدگاه خاصي نسبت به بقية مردم دارند. بديهي است كه رفتار متقابل شما با ديگران، شيوه اي است كه بر اساس آن، ديدگاه‌هاي متفاوت شكل مي گيرد. به بياني ساده تر، ممكن است خود را اين گونه ارزيابي كنيد: من خوب نيستم،ديگران خوب هستند. من خوب نيستم،ديگران هم خوب نيستند. من خوب هستم، ديگران خوب نيستند. من خوب هستم، ديگران هم خوب هستند. انتخاب هر يك از اين ديدگاه‌ها نوع ارتباط با ديگران را مشخص مي كند. بي شك چهارمين ديدگاه بهترين و موثرترين نگاه به خود و ديگران است.اين ديدگاه باعث مي شود خود را كمتر از ديگران و يا ديگران را بيشتر از خود ندانشته و يك ارتباط دوسويه برقرار شود. نكته مهم اين است كه كسي در ارتباط برقرار نمودن موفق تر است كه روابط عمومي قوي تري داشته باشد، براي داشتن يك روابط عمومي قوي بايد به چه نكاتي بيشتر توجه كرد؟ قطعاً نكاتي از قبيل: تمرين گوش كردن فعال- همدلي كردن- درك احساسات طرف مقابل- كمتر صحبت كردن و بيشتر گوش دادن- تماس و ارتباط به صورت چهره به چهره- ارسال درست پيام- در نظر گرفتن شرايط پيام گيرنده- محتواي پيام و ... . به‌طور كلي براي ايجاد يك ارتباط سالم و موثر بايد نكاتي را رعايت نمود:
• شناخت خصوصيات فردي مخاطب: در هر ارتباطي بايد براي ايجاد وحفظ رابطه توجه به خصوصيات فردي مخاطب داشته باشيم. دانستن اين خصوصيات به ما كمك مي كند تا بتوانيم شرايط مخاطب را درك نموده و متناسب با آن رفتار نماييم. مثلا دانستن اين‌كه مخاطب، فردي درون‌گرا يا برون‌گرا است، صبور يا تكانشي است و ... نحوه آغاز ، ادامه و تصميم گيري در مورد مخاطب را براي ما مشخص مي كند.
• شناخت كنش ها و واكنش ها: هنگام ارتباط، غير از الفاظي كه بين دو نفر رد و بدل مي شود علايم غير كلامي هم وجود دارد مانند ژست ايستادن، واكنشهاي صورت ( چشم،ابرو)، لحن صحبت و ... لذا بايد در يك ارتباط علاوه بر استفاده ازكلمات مناسب از واكنش هاي غير كلامي نيز استفاده نموده و توجه به آن‌ها داشته باشيم و بازخورد كلام خود را در واكنش هاي غير كلامي مخاطب پيدا نماييم. لذا ارتباطات چهره به چهره موثرتر از رابطه غير حضوري مي باشد.
• شناخت ريشه ها، تفاوت ها واختلاف ها: براي رهبري درست يك ارتباط لازم است تا تفاوت‌هاي خود را شناسايي و در يك حد تعادل آن‌ها را نگه داريم. يعني به يك توافق و تفاهم نسبي برسيم. مثلا اگر اين امر در ارتباط زن ومرد رعايت شود بسياري از اختلافات تمام شده و ادامه پيدا نمي كند. زيرا آن‌ها به اين امر آگاه هستند كه زن و مرد از لحاظ رواني تفاوت‌هايي با هم دارند و بايد رعايت گردد.
• تقويت روحيه و جلب رضايتمندي افراد: يكي از نشانه هاي ارتباط خوب و موثر احساسي است در حين و پايان يك ارتباط بوجود مي آيد. لذا براي ايجاد و ادامه يك ارتباط بايد سعي كنيم هر دو طرف ارتباط از وجود چنين رابطه اي احساس رضايت‌مندي نمايند.
محور چهارم: تفريحات سالم: توجه به اين نكته مهم است كه انسان وقت خود را طوري صرف نمايد كه بي جهت هدر نداده باشد زيرا منظور از تفريح اين است كه انسان خود را از لحاظ روحي آماده نمايد تا ديگر جنبه هاي زندگي را بهتر انجام دهد. اگر جوانى، بهار عمر است، وقت سرمايه‏ى همه فصول عمر است. و به تعبيرى، وقت طلاست بلكه وقت فراتر از طلا و طلاساز است. پروين اعتصامى، در باب ارزش وقت چنين مى‏سرايد: گهر وقت، بدين خيرگى از دست مده/ آخر اين درّ گرانمايه، بهايى دارد. از منظر دين نيز، اولين پرسش‏هايى كه در قيامت از انسان مى‏شود از چند چيز است از جمله: از عمرش كه در چه راهى فنا كرده است، از جواني كه در چه چيزى گذرانده است، از مال كه از چه طريقى بدست آورده است، از محبّت اهل بيت (خصال صدوق، ج 1، ص 253). با نگاهى اجمالى به سخن گران‏سنگ معصومين(ع)، جايگاه و اهميت دو سرمايه‏ى جوانى و عمر، به خوبى، آشكار مى‏شود و هر كس كه بتواند در درياى زندگى شنا كرده و اين دو گوهر گرانبها را صيد كند، قطعا به ساحل نجات و رستگارى دست خواهد يافت. بزرگان چون چنين بودند، گشتند آنچنان. البته در ارج گذارى به وقت، علاوه بر وقت خويش بايد براى وقت ديگران نيز ارزش قايل شد، و همه‏ى اين مراحل به سرانجام نمى‏رسد مگر اين كه فرهنگ‏سازى كنيم و همگان به اين نكته برسند كه وقت‏سوزى، گناهى است بس بزرگ و نابخشودنى، و اين شعار جا بيفتد كه: وقت‏سوزى يعنى خودسوزى.
روانشناسان نيز در اين مورد راه حل‌هايي را ارائه كرده‌اند كه به ذكر شاهدي از آن بسنده مي‌نماييم. اين گروه گويند تكرار چند جمله ساده مي‌تواند از عوامل پيشرفت شخص در كارهايش باشد، كه عبارت است از:
«من مي‌توانم، پس انجام مي‌دهم»: معمولاً تزريق عوامل محرك به فرد براي فرار از بحران و رسيدن به مرحله‌اي كه آن را موفقيت مي‌ناميم، مهم‌ترين قسمت كار هر فرد است. بيان جملاتي همچون «مي‌توانم، پس حتماً مي‌توانم انجام دهم» داراي اعجاز نهفته‌اي هستند كه هر فرد را در هر مرحله از خود دگرگون كرده و بيش از پيش مصمم مي‌سازد.
«هرگز رهايش نمي‌كنم»: بي‌شك هيچ فردي نمي‌تواند همواره در انجام امور مورد نظر موفقيت و كاميابي را در مرحله نخست و اولين آزمايش تجربه كند پس اعتقاد به جمله «هرگز رهايش نمي‌كنم» مي‌تواند سرآغاز محكمي براي بازگشت به چرخه تلاش و آزمايش دوباره امور باشد.
«از ديگران ياد مي‌گيرم»: اين يادگيري مي‌تواند شامل دو بخش عمده باشد؛ نخست يادگيري و به‌نوعي عبرت از خطاهاي ديگران و دوم يادگيري و الگوبرداري از موفقيت‌هاي آنان. چه‌بسا در گوشه‌گوشه شكست آنها نكات راهنما‌گونه‌اي براي رهنمون ساختن شما به سوي موفقيت وجود داشته باشد. الگوبرداري از موفقيت آنها نيز مي‌تواند سوق‌دهنده شما به سكوهاي برتر زندگي تلقي شود.
«مي‌پذيرم كه اشتباهاتي داشته‌ام»: خيلي جالب است وقتي قبول مي‌كنيد كه اشتباهاتي در زندگي داشته‌ايد. بيشتر از هركسي به خود كمك كرده‌ايد كه در كمترين مدت، قدم در راه اصلاح اشتباهات و رسيدن به كاميابي برداريد. چه‌بسا مقاومت بتواند كاميابي شما را به تاخير بيندازد.
منابع بيشتري كه مي‌توانيد جهت مراجعه و مطالعه به آن‌ها رجوع كنيد عبارت است از: درى مخفى به روى موفقيت، فلورانس اسكاول شاين، ترجمه شهلا المعى. جادوى مديريت، پرموديترا و ديپاك ماهندرو، ترجمه مهدى قراچه داغى. تجسم خلاق، شاگتى گواين، ترجمه گيتى خوشدل.

پرسمان دانشجویی