تقويت محبت خداوند | کتابخانه مجازی الفبا

چه کنيم تا عشق الهي در دلمان تقويت شود؟

سر راه تکامل انسان دو وادي وجود دارد. وادي عقل و وادي عشق. براي رسيدن به عشق بايد از وادي عقل گذشت و سختي راه هم همين است. مشکل انسان در خود عشق نيست در عقل است که اگر به سلامت و قوت از آن گذر نمايد، به وادي عشق مي رسد. وادي عقل يعني خروج از وادي نفس و دنيا با سير نظري و عملي مستند به حجت. يعني تمام زندگي وانديشه و اخلاق و عمل انسان دليل داشته باشد. مستند به حجت شرعي و عقلي باشد. خداپسند باشد. انسان به گونه اي زندگي کند که خدا از او راضي گردد. بعد از اينکه خدا کاملا از انسان راضي شد وارد وادي محبت مي شود و در اين وادي بايد سعي کند به جايي برسد که محبوب خداوند گردد. يعني علاوه بر اين که خدا را دوست دارد خداوند هم ا و را دوست بدارد.
در پاسخ به اين سوال به چند نکته اشاره مي کنيم:
1- در قرآن آمده است كه خداوند براي هيچ فردي بيش از يك دل ، درون او قرار نداده است.( احزاب/ 4) اگر كسي بخواهد دلش جايگاه محبت خدا باشد نبايد محبت ديگران را هم عرض محبت خداوند در دل داشته باشد. اما محبت هاي طولي مانعي ندارد. بايد محبت خداوند اصيل باشد و محبت هاي ديگر فرع بر محبت خداوند.غرض اين كه ، محبت انسان نسبت به خداوند بايد بالاتر از محبت، نسبت به ديگران بوده و غلبه داشته باشد. چرا كه «والذين آمنوا أشد حبا لله»( بقره/ 165).2- از نظر عرفا حركت جهان, يك حركت حبي است و تمامي جهان, از جمادات تا مجردات, يكپارچه عشق و محبت است. از نظر برخي فلاسفه نيز هر موجودي به كشش محبت, به سوي مقصد و مقصود خود در حركت است و از نظر دانشمندان فيزيك يكي از قوانين عام و جهان شمول, نيروي جاذبه است.
در دنياي جمادات, الكترونها عاشقانه گرد وجود هسته ي اتم مي چرخند و در گياهان, گرايش هاي گوناگون, ساقه ي گياه را به سوي نور و ريشه ي آن را به سوي زمين هدايت مي كند؛ در عالم حيوانات... كشش هاي غريزي در جنبه هاي گوناگون, موجب حيات و بقاي آنها مي شود... بنابراين به حكم قانون عمومي عشق و سريان آن در تمامي موجودات, انسان نيز مشمول اين جذبه ي عمومي است و تمامي ابعاد او با قانون عشق و محبت, به حيات خود ادامه مي دهد... اگر محبت و عشق نبود, نه توليدي بود و نه تغذيه اي و نه حياتي و نه لذتي …. (مهر محبوب / سيد حسين حسيني)
دور گردون راز جذب عشق دان * گر نبودي عشق, كي گشتي جهان
محبت يك نوع جذب و انجذابي است كه ملاك آن ملايمتي است كه آن موجود با محبوب خود دارد. (اخلاق در قرآن / ج 1 / ص 359 و 360 / آيت الله مصباح يزدي) 3- همه ي ما فطرتاً خالق خود را دوست داريم زيرا:
الف . هر موجودي حب ذات دارد. از آنجا كه انسان به طور فطري خويشتن خود را دوست ميدارد، لذا از هر كس يا هر شييء كه به نفع او باشد لذت ميبرد و به او علاقه مند ميشود و از هر چيز يا هر كسي كه به ضرر او باشد نفرت دارد. وقتي انسان به وجود خويش كه سراپا نياز است و حقيقت ذات حق تعالي كه برطرف كننده نياز جهانيان – بالاخص انسان – است مينگرد، بطور فطري به او علاقه مند گشته و او را دوست مي دارد.
ب . هر كسي احسان كننده ي به خويش را دوست دارد؛ چون خودش را دوست دارد و كسي را كه به او محبت مي كند دوست دارد… از نظر عقل و نقل مسلم، يكي از موجبات حب الله احسان اوست. او – به موجب اينكه آفريدگار جهان و انسان و صفات و كمالات آنهاست و بزرگترين احسان را به ما جهانيان عنايت فرموده و ما را از نيستي به عرصه ي هستي آورده است – مورد محبت قرار مي گيرد…. ربوبيت خداوند نسبت به عالميان، بزرگترين احسان اوست؛ زيرا او با قدرت خود جهان را خلق و سپس به هدف متناسب با آنها رهنمايي مي نمايد؛ «ربنا الذي اعطي كل شي ء خلقه ثم هدي» (سوره ي طه / 50) پروردگار ما كسي است كه به هر چيزي آفرينش مخصوص او را عطا كرده و سپس راهنمايي فرموده است. همين عامل بزرگي است براي اينكه مخلوق، خالق مهربانش را دوست بدارد.
دوست داشتن كسي كه به انسان محبت مي كند نيز امري است فطري. به عنوان مثال علاقه شاگرد به استاد، بچه به مادر، مي تواند هم از قسم دوست داشتن احسان كننده باشد و هم از قسم اول؛ يعني انسان ذاتا ً كسي را كه به او نفع ميرساند دوست دارد.
ج . انسان، فطرتا ً هر پديده ي زيبايي را دوست مي دارد و خداوند هم اين خواسته ي فطري انسان را تأييد و آن را تثبيت نموده است. او جهان و انسان و مناظر پيرامون او را به زيباترين شكل آفريده و تناسب در اندام آفرينش را آنچنان رعايت نموده…. كه تماشاي آن هوش از سر تماشاگران مي ربايد… بطور كلي ديدن موجود زيبا و با طراوت، خود به خود براي انسان لذت بخش است؛ اگر چه نفع ديگري از آن عايد نگردد…. و از آنجا كه انديشه و فكر انسان در عالم ماده و زيبايي آن محدود نمي شود و زيباييهاي روحاني و معنوي را بيشتر ارج مي نهد، زيبايي نامتناهي معنوي را از همه چيز بيشتر طالب است. اين زيباترين اوصاف معنوي در هستي نا متناهي احد و صمد وجود دارد كه نظيري در زيبايي و كمالات ندارد؛ «لم يكن له كفوا ً احد» (مهر محبوب/ سيد حسين حسيني).
از ازل بست دلم با سر زلفت پيوند * تا ابد سر نكشم وز سر پيمان نروم
4- دوست خوبم!
خداوند كمال مطلق است و همه ي زيبايي ها از او نشأت گرفته؛ او كمال مطلق و سر چشمه ي همه ي كمالات است. لذا اگر عده اي او را دوست نمي دارند و يا به جاي دوست داشتن خدا، به دوستي با غير خدا و حتي دشمني با او روي مي آورند، بخاطر غفلت يا تربيت غلط و اعمال خودشان است (دقت كنيد).
محال است كسي با عمل به دستورات حق تعالي، فطرت خود را پاك نگه دارد و محبت شديد به خالق خود نداشته باشد.
در تفسير نمونه آمده است: اصولا ً پيوند محبت با كسي، انسان را به سوي محبوب و خواسته هاي او مي كشاند و هر چه رشته ي محبت قوي تر باشد، اين جاذبه قويتر است؛ مخصوصا ً محبتي كه انگيزه ي آن كمال محبوب است، احساس اين كمال، سبب مي شود كه انسان سعي كند خود را به آن مبدأ كمال و اجراي خواسته هاي او نزديكتر گرداند. (تفسير نمونه/ ج 15/ ص 138)
مؤمناني هستند كه از شنيدن نام خداوند يگانه چنان مجذوب نام مقدسش مي شوند كه حاضرند هر چه دارند نثار راه او كنند؛ نام محبوب كامشان را شيرين و مشام جانشان را معطر و تمام قلبشان را روشن مي سازد، نه تنها نام او كه نام هر چه ارتباط و پيوندي با او دارد براي آنان سرور آفرين است. «والذين امنوا اشد حبا ً لله» و كساني كه به خدا ايمان آورده اند نسبت به او محبت شديد دارند.5- «محبت خداوند تعالي به بندگان»
آميختگي فطرت انسان با محبت، دليلي بر وجود محبت در ذات اقدس الهي است؛ زيرا نمي توان پذيرفت كه بدون آنكه محبت در خداوند سبحان باشد، آن را در آدمي به وديعت بگذارد. آيا معني دارد كسي چيزي به شيء بدهد، بدون آنكه آن چيز را خود داشته باشد؟
ذات نايافته از هستي بخش * كي تواند كه شود هستي بخش
ابوالحسن ديلمي مي فرمايد: در حضور من از يكي از فيلسوفان، در باره ي پديد آمدن عشق سؤال شد؛ گفت: نخستين كسي كه عشق ورزيد خداي متعال بود.
در تفسير وزين الميزان آمده است:…. هر چيزي ذات خود را دوست مي دارد و چون در سابق گفتيم: هر محبي همه متعلقات محبوب خود را نيز دوست مي دارد، در نتيجه هر چيزي آثار وجوديش را هم دوست مي دارد؛ از اينجا معلوم مي شود كه خداي سبحان، بدين جهت كه خود را دوست مي دارد، خلق خود را دوست مي دارد و اگر خلق خود را دوست ميدارد، بدين جهت است كه انعام او را مي پذيرد و باز اگر خلق خود را دوست مي دارد، بدان جهت است كه هدايت او را مي پذيرند . (تفسير الميزان / ج 1 / ص 621)
لذا چون حضرت حق، ذات خود را دوست دارد، همه ي هستي را خلق كرد و به همين جهت، مخلوق خويش را نيز دوست دارد؛ بدين معنا كه تمام نيازهاي هر موجودي را براي او برآورد كرده و بدين گونه دوستي خود را اعلام مي دارد. وقتي به اطراف خويش مي نگريم، در مي يابيم كه رحمت واسعه اش همه ي هستي را فرا گرفته است و شرايط به كمال رسيدن هر موجودي را فراهم نموده است و از هيچ لطف و محبتي دريغ نورزيده است.6- «اشاره به نكته اي لطيف»
خداوند سبحان نسبت به همه ي مخلوقات خويش محبت دارد؛ چرا كه آنها را خلق كرده و هر خالقي به مخلوق خويش علاقه مند است. اين دوست داشتن خدا به تنهايي مايه ي افتخار و قرب به خداوند نيست! بلكه انسان بايد تلاش كند با اطاعت از فرامين الهي به رشد و كمال برسد؛ وقتي به جايي رسيد كه با قول و فعل خويش، ثابت كرد كه خداوند تعالي را دوست دارد، تازه نيمي از مسير را طي كرده است؛ اگر توانست با قدم عبوديت و تسليم محض حق تعالي، به جايي رسيد كه خداوند نيز او را دوست بدارد، در اين صورت است كه به كمال و فخر نهايي رسيده است و راه رسيدن به اين رتبه و مقام، اين است كه بدون چون و چرا از رسول اكرم (صلي الله عليه و آله) پيروي كنيم؛ «قل ان كنتم تحبون الله فاتبعوني يحببكم الله» (سوره ي آل عمران / 31) بگو اگر خدا را دوست مي داريد پس مرا اطاعت كنيد تا خداوند شما را دوست بدارد. (اللهم ارزقنا)
« لو علم المدبرون كيف اشتياقي بهم لماتوا شوقا»
اين روايت بيانگر شدت محبت و علاقه خداوند به بندگانش است و بر اين موضوع تاكيد دارد كه حتي بندگاني كه از او رو برگردانده و در دام غفلت گرفتار شده اند و او را از ياد برده اند مورد علاقه او بوده و خداوند به آنها مشتاق است؛ اما آنها بر اثر جهل و غفلت از ميزان اين اشتياق الهي نسبت به خود خبر ندارند و چه بسا فكر مي كنند از چشم خدا افتاده اند و خداوند به آنها توجهي ندارد. اشتياق خداوند به چنين بندگان غافل و جاهلي به اندازه اي شديد است كه اگر آنها از آن مطلع مي شدند و عمق و شدت آن را درك مي كردند از زيادي شوق جان مي دادند و زنده نمي ماندند.
از محتواي اين حديث مي توان نتيجه گرفت كه شوق و علاقه خداوند به بندگان بيدار و ذاكر و متوجه به او كه به ياد او هستند و از او و ياد او غفلت نمي كنند، بسيار بيشتر و شديدتر از بندگان غافلي است كه به او پشت كرده و او را از ياد برده اند.
به تعبير ديگر با توجه به اين روايت مي توان گفت كه وقتي شوق و علاقه خداوند به بندگان غفلت زده اي كه از او رو برگرده اند در اين حد باشد اشتياق و علاقه او به بندگان بيدار و متوجه اي كه پيوسته به ياد او هستند چقدر است؟! 7- راههاي رسيدن به عشق و محبت خداوند
1- راه نظري:
راه نظري محبت خداوند اين است كه بداني تمام كمال و جمال هستي و آنچه تو داري و اشيا دارند، همه و همه از ذات هستي و خداي تعالي نشات گرفته و من و تو و جهان هستي از خود هيچ نداريم و بلكه در مقابل هستي حق تعالي فاني و هيچ ايم. بايد كه در توحيد هستي بكوشي و نوعي فرار از كثرت به وحدت و غرق شدن در درياي وحدت هستي را درك و تمرين نمايي.
2- راه عملي:
راه عملي محبت الهي نيز آن است كه در مقام اختيار و عمل خواسته حق را بر خواسته خويش برتري دهي و تنها به دنبال آن باشي كه اراده حق را بر زندگي خويش حاكم كني و اراده خويش را فاني در اراده او نمايي. ببيني خداي متعال از تو چه خواسته از واجب و مستحب؛ تمام همت خويش را مصروف تحقق آن نمايي و هيچ گاه در مقابل آن از خويش خواسته اي نداشته باشي كه از مطامع دنيوي و مغاير آن باشد.
حضرت على (عليه السلام) نيز مى‏فرمايند: «اگر خدا را دوست مى‏داريد محبّت دنيا را از قلب‏هايتان خارج كنيد»، (ميزان‏الحكمه، ج2، ص 228، ر 3167).
عبدالرزاق كاشانى (شارح كتاب منازل السائرين) مى‏نويسد: «عشق و محبّت به محبوب اقتضا مى‏كند وصال را، و وصال ميسّر نمى‏شود مگر به بذل روح، و انس به جمال هم اقتضا مى‏كند كه قلب از التفات به غير او ممنوع شود و تنها او را ببيند. يكي دان و يكي بين و يكي گوي شود. پس افراد محبّ وقتى در محبّت صادق‏اند كه قلبشان تعلق به محبوب داشته باشد»، (شرح منازل السائرين، ص 168).
اطاعت و عبادت حق تعالي به خصوص انجام امور مستحبي پس از مطمئن شدن از انجام واجبات، در ايجاد دوستي با خداوند بسيار موثر است. عرفان عملي بيان گر اين بخش از وصول عملي به توحيد است. (براى مطالعه بيشتر ر.ك: محمدرضا كاشفى، آيين مهرورزى، صص 77 ـ 83).

پرسمان دانشجویی