تقويت صبر و بردباري | کتابخانه مجازی الفبا

موقع صبر در هنگام سختيها و مشکلات چه بايد کرد؟ خودمان را با چه سرگرم کنيم که اين سختي طاقتمان را طاق نياورد؟ کلا چگونه صبر کنيم و صبر چيست؟

از اين که سوال دقيق، مهم و حقيقتاً اساسي خود را با ما در ميان گذاشته ايد از شما متشکريم. اميدواريم پاسخ گوي خوبي براي حُسن اعتماد شما باشيم.يکي از عواملي که زندگي انسان را تلخ مي کند, مشکلات و سختي هاي زندگي است که اگر انسان بتواند از عامل صبر و بردباري در مقابل آن سود جويد زندگي را با شادکامي همراه خواهد کرد.«صبر»
صبر يعني مقاومت در برابر سختي ها و بدست گرفتن تاب و قرار خود. صبر، نيرويي است فعال که انسان را در برابر آن چه ناخوشايند اوست، توانمند مي سازد. هر مشکل و مصيبتي در زندگي، به تناسب ناخوشايندي اش، روان انسان را در تنگنا قرار مي دهد و موجب بروز فشار رواني مي گردد. در برابر اين گونه پديده ها، اگر فرد، توانمند و مقاوم نباشد، اختيار و تعادل خويش را از دست مي دهد و به رفتارهايي فکر مي کند و دست مي زند که نه تنها به حل مشکل خود کمک نمي کند، بلکه مسئله اي بر مسائل او مي افزايد.
کساني که توان تحمل سختي ها را دارند، بر خود مسلط هستند و از تعادل، خارج نمي شوند. اين گونه افراد در بروز يک مشکل به خوبي مي انديشند، و به موقع و به اندازه اقدام مي کنند و از تحرکات زيان آور و گوشه گيري هاي مُضر پرهيز مي کنند.
بنابراين، نه صبر به معناي سکون و سکوت است و نه هر سکوتي در مشکلات نشانه ي صبر و صلابت.«چگونه صبور بشوم»
براي اينکه در فراز و نشيب زندگي داراي آرامش همراه با تلاش باشيم و درون مان دائماً آماج طوفان ها نگردد، امور زير بسيار لازم و توجه به آنان ضروري است:
1.واقع گرايي: يکي از عوامل مهم در افزايش توان بردباري و يکي از مهارتهاي لازم براي مقابله با فشارهاي رواني، شناخت واقعيت هاي موجود درباره ي سختي هاي زندگي در دنيا است. از اين رو بايد بپذيريم که دنيا محل مشکلات و حوادث است. اين پذيرش و اين ديد به دنيا انتظارات ما را تنظيم مي کند. چرا که اگر دنيا را محلي براي رسيدن به خواسته هايمان بپنداريم، در صورت نرسيدن به آن کنترل خود را از دست مي دهيم و به عصبانيت و خشم خود را پيوند مي زنيم.
بنابراين در ابتدا لازم است که شکل واقعي دنيا را بپذيريم. يکي از کليدهاي اصلي رضايت از زندگي و توان افزائي و صبر در اين نگرش نهفته است. بنابراين توجه به اين که دنيا خواستگاه مشکلات است، انسان را از جهت رواني آماده و صبر را در آدمي نهادينه مي سازد.
فكر آن باشد كه بگشايد رهى--- راه آن باشد كه پيش آيد شهى‏
بدانيد که زندگي شما به عنوان يک واقعيت خارجي، آن قدر تلخ و گزنده نيست؛ آنچه آن را تحمل ناپذير و بسيار تلخ جلوه مي دهد، تصورات و انتظاراتي است که از دنيا و زندگي داريم و اکنون آنها را بر آورده شده نمي بينيد و به همين جهت ناراضي و کم صبر مي شويم.
به اين مثال دقت کنيد: اگر در يک ميهماني يک ليوان چاي داغ براي ما بياورند، ما از اين نوشيدني انتظار يک نوشيدني خُنک را نداريم و از اين رو از داغ بودن آن، نالان و ناراحت نمي شويم؛ بلکه اگر آن را سرد بيابيم، معترض مي شويم؛ چون انتظاري که از چاي داريم، بر آورده نشده است. روايات فراواني اين مطلب را به ما گوش زد مي کنند و اين ديد و بينش را مي خواهند در ما نهادينه سازند، که انتظارات خود را نسبت به دنيا تغيير و واقعي کنيد.
پيامبر خدا-صل الله عليه و اله و سلم- مي فرمايد:«هر کس چيزي را طلب کند که آفريده نشده، خود را به زحمت انداخته و چيزي نصيب او نمي گردد».(جامع الخبار/ص517). در ادامه روايت حضرت آن چيزي را که خلق نشده و مردم به دنبال آن هستند را بيان مي کند و آن را«راحتي در دنيا»بر مي شمارند.
خداوند متعال به داوود - عليه السلام- وحى فرمود: اى داوود! من پنج چيز را در پنج چيز قرار دادم، اما مردم آنها را در پنج چيز ديگر مى جويند؛ از اين رو آنها را نمى يابند . . . آسايش را در بهشت قرار دادم، اما آنها آسودگى را در دنيا مى جويند از اين رو آن را نمى يابند.( ميزان الحكمه/ ج1/ص 304 ).2. توجه به پايان پذيري و محدود بودن دنيا توان انسان را در مشکلات افزايش مي دهد. چرا که اين نگرش عاملي مي شود تا مشکلات را هميشگي نپندارد، و اين باور فرد را با انگيزه مي سازد که با صبر و اميد در زندگي حرکت کند. سختي هاي دنيا اگر چه محدود هستند، اما در ضمن هميشگي و در طول حيات در دنيا نيز نيستند. آري در دل اين مشکلات آسايش نيز نهفته است« فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً؛ به يقين با (هر) سختى آسانى است»(شرح/5).
توجه به اين واقعيت که با هر سختي آساني است، با هر فرازي، نشيبي وجود دارد، عاملي است که نور اميد، توان صبر و تلاش براي حرکت را در زندگي و مشکلات در وجود انسان روشن کرده و روشن نگاه مي دارد. بنابراين يکي از عوامل ديگر که از واقعيات دنيا است، پايان پذيري بودن مشکلات آن است. توجه به اين واقعيت براي افزايش توان بسيار موثر است، و خوش بيني راه نسبت به آينده در دل انسان ايجاد مي کند و با اين خوش بيني فرد اقدام به اعمال و رفتار مناسب مي نمايد و چنين شخصي هرگز دچار افسردگي نخواهد شد.
شخص از نيازمندي خود به حضرت صادق-عليه السلام- شکايت کرد. حضرت در پاسخ وي فرمود:« بردبار باش که به زودي خداوند، فرج تو را خواهد رساند».(کافي/ج2/ص250).
صبر و ايثار و سخاى نفس و جود---باد داده كان بود اكسير سود3.پذيرش موقعيت: آيا تا به حال افرادي که در مشکلات بي تابي کرده و سخن به شکايت بر مي گشايند را ديده ايد؟ آيا با اين روش مشکلات آنها حل مي شود و يا گره اي بر کار خود مي اندازند؟ به راستي در اين موقع چه بايد کرد؟
يکي از مواردي که در مشکلات بايد مورد توجه قرار داد، پذيرش موقعيت است، که خود اين عاملي مي شود که فرد توانش را افزايش دهد و به جاي بي تابي کردن، توان تاب آوردن در مشکلات در او ايجاد شود و با فکر و انديشه، مشورت و مشاوره، توکل و توسل راهي براي عبور از اين مانع ايجاد شده بيابد.
از طرف برخورد حذفي با مشکل نبايد به کار گرفت چرا که نتيجه ي معکوس خواهد داد؛ اما مديريت کردن موقعيت هاي ناخوشايند، مي تواند به کاهش تنيدگي و گذر سالم از دوران ناخوشايند، کمک کند. چرا که بسياري از مسائل پيش آمده در زندگي نياز به زمان دارد، تا از مسير از زندگي ما کنار روند و حذف کردن آن قبل از زمان رسيده کاري بيهوده و مشکل آفرين خواهد بود.
امام على -عليه السلام- به خوبي به اين مطلب اشاره مي فرمايد :« همانا گرفتاريها را نهايتى است كه ناگزير در آن جا پايان مى پذيرند. پس، هرگاه يكى از شما گرفتار مصيبتى شد، بايد در برابر آن سر خود را پائين بياورد [تسليم و شكيبا باشد ]تا بگذرد؛ چه، هرگاه گرفتاريها روى آورند، چاره انديشى، آن ها را نا خوشايندتر مى گرداند».(ميزان الحکمه/ج2/ص161)4.تفسير: به نظر شما اسوه ي صبر يعني حضرت زينب –سلام الله عليها- چگونه توانست بر مشکلات فائق آيد؟ با دقت به مطالب زير عامل صبر حضرت را مي توان دريافت.
هر موقعيت ناخوشايندي، توسط انسان، ارزيابي مي گردد. اين ارزيابي ها تأثير مستقيمي برفشار رواني حاصل از موقعيت دارد. اگر موقعيت ناخوشايند را مثبت بنگريم و يا داراي بار مثبت بدانيم، قابل تحمل خواهد بود. اما اگر آن را منفي ارزيابي کنيم، از کنترل ما خارج و غير تحمل مي گردد. در حقيقت، ما آن گونه که حوادث را تفسير مي کنيم، به آن واکنش نشان مي دهيم. به بيان ديگر، حوادث، تعيين کننده نيستند؛ بلکه تفسير ما از موقعيت ناخوشايند است که در کاهش يا افزايش تنيدگي و فشار رواني، تعيين کننده است. بنابراين، ما به وسيله ي تفسيرهايمان مي توانيم موقعيت هاي ناخوشايند را کنترل و مديريت کنيم، و توان خود را بالاببريم.
حضرت زينب- سلام الله عليها- در پاسخ يزيد لعين هنگامي که از حضرت در باره ي حادثه ي کربلا سوال کرد، حضرت فرمود:« ما رأيت إلا جميلا؛ چيزي جز زيبايي نديدم». البته توضيح اين مطلب جايش در اين جا نيست اما مي توان اشاره داشت که اهل ايمان چون همه چيز را از سوي خدا مي دانند همه چيز را خير، خوب و در رشد کمال و انسان سازي چون مي بينند. بر اين اساس است که اين نگرش صبر و توان آنها را بسيار افزايش مي دهد. بنابراين ما هم بايد تفسير مناسبي از مسائل در زندگي داشته باشيم. چرا که مشکلات بر اساس علم و حکمت خداوند شکل مي گيرد و از آن جا که خداوند خير است و رشد و کمال بندگان را مي خواهد عموماً اين مشکلات در اين جهت هستند.5.کاهش دل دادگي: فقدان و از دست دادن دل داشته ها از حوادث تلخي است که موجب تنيدگي مي گردد. انسان به آن چه دارد، هم احساس تعلق پيدا مي کند و هم نسبت به آنها دلبسته مي شود. از اين رو است که اگر مالي و چيزي را که نسبت به آن احساس تعلق و مالکيت داريم را از دست دهيم، بي تابي نموده و زبان شکايت باز مي کنيم.
اما اگر در زندگي توجه داشته باشيم، مالک سرزمين وجود ما خدا است در سختي ها غم و اندوه تبديل به رضا و تسليم خواهد شد. در اين موقع خواهيم دانست: مواردي که از دست ما رفته امانت بوده نه اين که مال ما بوده است. آن چرا داده اند پس گرفته اند. نه اين که از ما گرفته اند. اين که گمان کنيم از ما گرفته اند حس مالکيت ما را نشان مي دهد، از اين رو دچار غم و اندوه مي شويم.
امام علي –عليه السلام- مي فرمايد:«مال، امانت است».(غررالحکم/ح8327).
در حقيقت، مالک اصلي خداست---اين امانت، بهر روزي نزد ماست
باور و نگرش که همه چيز از خدا است اگر در کسي شکل بگيرد، و به آن ايمان پيدا کند، يقيناً صبر و رضا در او تحقق خواهد گرفت.6.کنترل اِسنادي: اِسناد يعني تعيين اين که منشأ امور، چه کسي است و چه کسي آن را هدايت و برنامه ريزي کارها را در دست دارد. براي انسان، خيلي مهم است که بداند آن چه را مي بيند، از چه منبعي صادر شده و به چه کسي منسوب است. اين که چه کسي مورد منشأ کارها است، نقش زيادي در کاهش يا افزايش فشارهاي رواني دارد. براي انسان، خيلي مهم نيست که چه اتفاق افتاده؛ مهم تر از آن، اين است که بداند چه کسي اين کار را انجام داده است. اگر سختي ها را تصادفي بدانيم، آنها ما را نگران مي سازد و رهزن صبر و بردباري ما مي شود. اگر بدانيم و باور داشته باشيم که سختي هاي زندگي، بر اساس مقدرات خداي که رحيم، عليم و حکيم است، پيش آمده، بدون شک، اين باور، فشار رواني را کم و قابل تحمل مي کند« ما أَصابَ مِنْ مُصيبَةٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ مَنْ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ يَهْدِ قَلْبَهُ وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْ‏ءٍ عَليم؛ هيچ مصيبتى رخ نمى‏دهد مگر به اذن خدا! و هر كس به خدا ايمان آورد، خداوند قلبش را هدايت مى‏كند و خدا به هر چيز داناست».(تغابن/11).7. با توضيحات ذکر شده مي توان دريافت که يکي از عوامل مهم در افزايش تحمل و توان خويشتن داري توجه به خدا، قدرت او و ياري اوست. از اين رو ايمان خود را با دوري از گناه، انجام فرامين الهي، تلاوت قرآن و خواندن نماز افزايش دهيم، تا صبر ما نيز افزايش يابد. بهترين دل کاري که در مشکلات بلکه قبل از مشکلات بايد انجام داد، توجه به خالق هستي بخش است«الَّذينَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛ آنها كسانى هستند كه ايمان آورده‏اند، و دلهايشان به ياد خدا مطمئن (و آرام) است آگاه باشيد، تنها با ياد خدا دلها آرامش مى‏يابد».(رعد/28)
در مشکلات دست به دعا بودن را فراموش نکنيد« قُلْ ما يَعْبَؤُا بِكُمْ رَبِّي لَوْ لا دُعاؤُكُمْ؛ بگو: «پروردگارم براى شما ارجى قائل نيست(توجهي نمي کرد) اگر دعاى شما نباشد»(فرقان/77).علاوه بر راهكارهاي فوق :
1- به طور كلي انس و ارتباط با خدا از طريق نماز و عبادت و ذكر و دعا به انسان ارامش مي دهد و ميزان صبر و استقامت انسان را در مواجهه با مشكلات و سختي ها را بالا مي برد .
2- خواندن دعايي كه در مفاتيح الجنان در اعمال ماه رجب وارد شده و به گفته شيخ عباس قمي –ره- خواندن آن در هر زماني كه حال و توجهي باشد مطلوب است براي اين منظور مناسب است .
اين دعا چنين اغاز مي شود : اللهم اني اسالك صبر الشاكرين لك و عمل الخائفين منك و يقين العابدين لك ......
3- گفت ذكر يا صبار نيز براي اين منظور مناسب است .منبع جهت مطالعه بيشتر؛
رضايت از زندگي/عباس پسنديده/ ناشر دارالحديث.( در اين نوشتار از اين کتاب استفاده شده است).

پرسمان دانشجویی