درمان صفت ريا(1) | کتابخانه مجازی الفبا

آيا چه كارهايي اگر به قصد ريا انجام شود شرك محسوب ميشود؟ مثلا اگر من سعي كنم با مردم مهربان باشم به قصد اينكه مردم از من تعريف كنند، گناه دارد و ممكن است شرك خفي باشد؟ خواهشمندم مرا با يك توضيح كامل روشن كنيد؟

ابتدا توضيح مختصري در مورد معناي شرك و ريا داده مي شود.
شرك يعنى، چيزى را همتا و در عرض خدا قراردادن‏ و آن بر دو قسم است:
شرك جلي و خفي. شرك جلي به معناي انجام مناسك عبادي و اعمال خاصي مانند ركوع و سجود، و ... براي معبودي غير از خداوند است. البته همراه با اين اعتقاد كه، آن معبود، شايسته ي مقام خدايي است. اين آشكارترين جلوه شرك در پرستش است. اما در قسم خفي و پنهان آن مي¬توان به هرگونه دنياپرستي، جاه پرستي، هواپرستي ، ريا و ...اشاره كرد چنانكه قرآن مي¬فرمايد: «ارايت من اتخذ الهه هواه- آيا ديدي آن كس را كه هواي (نفس) خود را معبود خويش گرفته است؟» (فرقان: 43 و جاثيه: 23)
در تعريف ريا ميتوان گفت ؛ ريا وا نمود كردن يا نشان دادن عقايد حقه ،خصائل پسنديده يا اعمال حسنه به مردم جهت منزلت يافتن در قلوب مردم يا اشتهار يافتن در بين مردم به خوبي ،صحت ، امانت وديانت... بدون قصد صحيح الهي است.
عمل ريائى، ظاهرى دارد و باطنى. ظاهر آن به گونه اى است و باطن آن به گونه اى ديگر. كسي كه مرتكب ريا مي شود در ظاهر خدا را مى پرستد، ولى انگيزه او براى عبادت، فرمان خدا و ياجلب رضايت او يا كسب كمال معنوى نيست، بلكه هدف جلب توجه مردم و كسب محبوبيت وشهرت در ميان آنها و يا ديگر انگيزه هاى مادى است.
در نتيجه عملي كه بدون قصد صحيح الهي انجام گرفته باشد مخصوص خداوند نيست؛«قالَ اللّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: اَنَا خَيرُ شَريكٍ مَن اَشرَكَ مَعى غَيرى فى عَملٍ لَم اَقبَلهُ اِلّا ما كانَ لى خالِصاً-خداى عزيز فرموده است: من بهترين شريك هستم، كسى كه در عمل خود ديگرى را شريك من قرار دهد، آن عمل را قبول نمى‏كنم تا موقعى كه عمل مخصوص من باشد. » (اصول كافى، ج 2، ص 295)
هرگاه حقيقت ريا روشن شود، ثابت مى گردد كه ريا نيز يكي از مصاديق شرك خفي مي باشد .
حقيقت ريا در كلام معصومين(عليهم الاسلام):
از امام صادق (عليه السلام ) روايت شده: «كُلُّ رئاءٍ شِرْكٌ إنَّه مَنْ عَمِلَ لِلنّاسِ كان ثَوابُهُ عَلَي النّاسِ و من عَمِلَ للهِ كان ثوابُهُ عَلَي اللهِ-هرگونه ريايي شرك است، هر كس براي مردم كار كند پاداشش به عهده ي، مردم است و هر كس براي خدا كار كند ثوابش بر خداست.»( تفسير نمونه، ، ج 13، ص 407)
منظور از شرك، شرك خفي است كه با ايمان منافات ندارد، بلكه با كمالِ ايمان منافي است.
پيامبر گرامى صلى اللّه عليه و آله به نقل از خداوند متعال فرمود: «يقُولُ اللّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَن عَمِلَ عَمَلاً اَشرَكَ فيه غَيري فَهُوَ لَهُ كُلُّهُ وَ اَنا مِنهُ بَري ء وَ اَنَا اَغني الاَغنِياءِ عَن الشِّرك- خدا فرموده است كسي كه عملي را انجام دهد و غير مرا ، در آن شريك قرار دهد عمل را مخصوص ديگري قرار مي دهم و از آن بيزارم، من در پذيرفتن شريك، از تمام بي نيازان، بي نيازتر هستم.» ( اخلاق شبر، ص 155)
امام صادق عليه السلام:
«اِيّاكَ وَ الرِّياء فَاِنَّهُ من عَمِلَ لِغَيرِ اللّهِ وَكَّلَهُ اللّهُ اِلى مَن عَمِلَ لَهُ- از ريا پرهيز كنيد زيرا ريا، كار براى غير خداست و خدا او را به كسى كه براى او كار كرده حواله مى‏دهد.» (اصول كافى، ج 2، ص 293)
شناخت عمل ريايي:
بهترين محك براي شناخت اعمال ريائي از غير ريائي معيارهايي است كه در روايات اسلامي آمده است. حضرت علي (عليه السلام) مي فرمايند: «ثَلاثُ عَلاماتٍ لِلمُرائى: يَنشِطُ اِذا رَاى النّاسَ وَيَكسَل اِذا كانَ وَحدَهُ وَ يُحِبُّ اَن يُحمَدَ فى جَميعِ اُمُورِه -ريا كار سه علامت دارد: وقتى عمل او را مردم مى‏بينند نشاط عبادت دارد، آنگاه كه تنها است در عبادت بى‏حال است و دوست دارد كه در تمام كارها از او ستايش كنند.«( اخلاق شبر، ص 156)
درمان ريا:اين كه بدانيم همه چيز در تصرف و تحت قدرت خداوند متعال است ،و حتي براي جلب قلوب نيز بايد توجه صاحب اصلي دلها را جلب كرد.
درمان عملي ريا :
الف) درمان كوتاه مدت: بعضي از واجبات وتقريبا اكثرمستحبات را در خلوت انجام شود.
ب) برنامه‏ي ميان مدت: درمان ميان مدت اين است ؛پيرامون عمل ريايي و عمل از روي اخلاص، انديشه كند و تفاوت بين آن دو را دريابد.
قرآن كريم از اين راه براي تربيت انسان استفاده كرده است و مي‏فرمايد:« ... فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَيْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْدًا لاَّ يَقْدِرُونَ عَلَى شَيْءٍ مِّمَّا كَسَبُواْ وَ اللّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ-كار ريا كار ،همچون قطعه سنگ صافي است كه بر آن، (قشر نازكي از) خاك باشد (و بذرهايي در آن افشانده شود) و رگبار باران به آن برسد (و همه خاكها و بذرها را بشويد) و آن را صاف (و خالي از خاك و بذر) رها كند، آنها از كاري كه انجام داده‌اند، چيزي به دست نمي‌آورند و خداوند جمعيّت كافران را هدايت نمي‌كند.» (بقره:264)
ج) برنامه‏ي بلند مدت: تلاش كند ريشه‏هاي خودنمايي و رياكاري را از بين ببرد و ببيند؛ انگيزه‏ي انسان از نشان دادن عمل به ديگران چيست.
براي درمان قطعي ريا بايد از اميد داشتن به ديگران و اعتماد به آنان دست ‏شست و تنها به خدا اميد و اعتماد داشت.به ديگر سخن، براي اين كه ريشه‏ي رياكاري سوزانده شود، بايد توحيد افعالي را در خويش تقويت نمود . براي تقويت توحيد افعالي، اگر فرد قدرت تعقل قوي دارد، تلاش كند با دليل و برهان، سپس با تجارب شخصي با ديگران، دريابد كه همه كاره‏ ي عالم خداوند است و از آفريده‏اي خداوند - بي اذن او - هيچ كاري بر نمي‏آيد .
اگر قدرت تعقل و استدلال عقلي‏اش خيلي قوي نيست، به استدلال‏هاي نقلي از آيات و روايات توجه كند . وقتي به لحن و ترجمه‏ي قرآن نگاه مي‏كنيم، مي‏بينيم همه‏ي كارها را به خدا نسبت مي‏دهد . به عنوان نمونه همه مي‏دانيم كه باران چگونه نازل مي‏شود، اما خداوند اصرار دارد كه اي انسان بفهم كه خدا، باران نازل مي‏كند . دانه‏اي كه روي زمين مي‏رويد، خداوند آن دانه را مي‏شكافد و مي‏روياند.
در حديث قدسي آمده است كه خداوند مي‏فرمايد: «به عزت و جلالم قسم، به تسلطي كه بر عالم دارم و آن را اداره مي‏كنم، اگر كسي به غير از من اميد ببندد، اميدش را نا اميد مي‏كنم .( سپس به صورت گلايه مي‏گويد:) بنده‏ي من خيال مي‏كند كارها در دست ديگران است؟ تدبير آسمان و زمين و اختيار همه چيز به دست من است و تو سراغ ديگران مي‏روي؟! ديگران از خود چيزي ندارند »
براي مطالعه ي بيشتر رجوع كنيد به :
1-معراج السعاده ،ملا احمد نراقي
2-چهل حديث ،امام خميني
3-سايت پرسمانٍ دانشجويي اخلاق

پرسمان دانشجویی