چگونه صبور باشيم | کتابخانه مجازی الفبا

منظور از صبر چيست؟ چگونه اين عمل را در خودمان تقويت كنيم؟

هر كسى در اين جهان براى خود آرزو و آمالى دارد و مى‏كوشد كه به مقصد و هدف نهائى خود برسد، يكى عاشق علم و دانش، ديگرى خواهان مال و ثروت، و برخي‏ هم در پي كسب فضايل و معنوياتند. نيل به اين مقاصد معنوى و مادى در گرو صبر و شكيبايى و بهره‏گيرى از نيروى استقامت و بردبارى است. تمام دانشمندان بزرگ جهان و پايه گذاران علوم در سايه استقامت و بردبارى به مقامات بالا رسيده‏اند. يك فرد با ايمان كه به راستى خواهان كسب رضاى الهي و تحصيل خشنودى او است بدون نيروى استقامت هيچ معصيتى را نمى‏تواند ترك كند، و مشقت هيچ طاعت و عبادتى را مانند نماز و روزه و... نمى‏تواند متحمل شود.
بر اين اساس صبر و استقامت پايه و اساس هر كمال، و شالوده هر آرمان و آرزويى است كه انسان در مغز خود مى‏پروراند.
امير مؤمنان علي (ع) در روايتي زيبا مى‏فرمايد: يكى از صفات برجسته انسانى صبر و استقامت است، ايمان بى صبر و استقامت، بسان تن بى سر است كه بصورت يك لاشه غير مفيد در مى‏آيد. (وَعَلَيْكُمْ بِالصَّبْرِ فَانَّ الصبر مِنَ الايمانِ كَالرَّأسِ مِنَ الْجَسَدِ وَلا خَيْرٍ فى جَسَدٍ لا رَأسَ مَعَهُ وَلا فى ايمانٍ لا صَبْرَ مَعَهُ - شرح نهج البلاغه ج 8 ص 232) به راستى صبر و استقامت رمز موفقيت، و اساس ترقى و تكامل و شالوده نيل به هدف است مثلا سرباز بى استقامت در جبهه جنگ خود را تسليم دشمن مى‏كند و سلاح و سنگر را در اختيار دشمن مى‏گذارد.
هر فرد با ايمانى مى‏تواند در سايه شكيبايى و استقامت، فرائض الهى را كه بى رنج و مشقت نيست، انجام دهد و از معاصى و گناهان چشم بپوشد. خداوند كريم در سوره انفال آيه 65 مي فرمايد: (ان يكن منكم عشرون صابرون يغلبوا مأتين - بيست سرباز با صبر و استقامت بر دويست تن غالب و پيروز مى‏گردد.
خداوند در آيه 156 سوره بقره مى‏ فرمايد: و قطعاً شما را به چيزى از ترس و گرسنگى و كاهشى در اموال و جانها و ثمرات زندگى مى‏آزماييم؛ و بشارت باد بر شكيبايان؛ كسانى كه چون مصيبتى به آنان رسد، گويند: «انا لله و انا اليه راجعون؛ ما از خداييم و به سوى او باز مى‏گرديم». قطعا مشكلات وسيله اي هستند براي امتحان انسانها و طبق فرموده خداوند در مواجه با مشكلات شخصي پيروز و سربلند است كه بيشتر به ياد خداوند باشد و از او استمداد جويد. كسي كه خداوند را مالك علي الاطلاق هستي مي داند و همه چيز را از خدا و براي او مي داند، ديگر در مواجه با مشكلات زبان به گله و شكايت نمي گشايد. چرا كه خود را مالك چيزي نمي داند تا براي نرسيدن و يا از دست دادن آن شكوه كند. مي داند صبر بر مشكلات وسيله ايست براي تقرب جستن به خداوندي كه هدف اصلي از خلقت را عبادت و بندگي انسانها قرار داده است و صبر وسيله ايست براي نيل به اين مقصود.
رسول خدا، صلّى اللّه عليه و آله فرموده اند : «صبر سه گونه است: صبر نزد مصيبت است (پايدارى در برابر حوادث ناگوار و عدم خود باختگى و شكست روحى و ترك جزع وفزع)، و صبر بر طاعت است (مقاومت در برابر مشكلاتى كه در راه طاعت وجود دارد)، و صبر از معصيت (ايستادگى در برابر انگيزه هاى گناه و شهوات سركش و طغيانگر) . پس كسى كه صبر كند بر مصيبت تا آنكه برگرداند مصيبت و شدت آن را به نيكويى عزاى آن (يعنى با صبر جميل شدت مصيبت را ردّ كند)، بنويسد خدا براى او سيصد درجه، ما بين هر درجه تا درجه ديگر مثل ما بين آسمان و زمين است . و كسى كه صبر نمايد بر اطاعت، بنويسد خدا از براى او ششصد درجه، فاصله درجه اي تا درجه ديگر مثل فاصله قعر زمين تا عرش مي باشد . و كسى كه صبر كند بر معصيت، بنويسد خداوند براى او نهصد درجه، فاصله درجه اي تا درجه ديگر مثل فاصله منتهاى زمين تا منتهاى عرش مي باشد . (اصول كافي ج‏2 ص 91)
و امام صادق عليه السلام مي فرمايد: هركه از مؤمنين به آزموني سخت گرفتار آيد و صبر كند اجر هزار شهيد را دارد. مانند امام سجاد عليه السلام كه آنچنان صبري بايد داشته باشد كه هر لحظة آن درد مرگ را دارد و در عوض چنين اجري مي برد. و امام صادق عليه السلام فرمود: هر زمان كه صبر تمام شود و فاني گردد، نوبت فرج است و حلم براي ياري انسان كافي است. و زماني كه حليم نبودي خود را به اجبار به حلم وادار كن. حضرت علي عليه السلام مي فرمايند مشكلات دوره اي دارند كه مي گذرند و دستپاچگي وخودباختگي و بي تابي فايده ندارد بلكه بر نگراني مي افزايد. با صبر، تقدير جاري مي شود و انسان ستوده مي شود و با بي تابي هم تقدير جاري مي شود ولي انسان نكوهيده مي شود.
امام باقر مي فرمايد: خداوند بندة مؤمنش را با بلا نوازش مي دهد و او را از دنيا پرهيز مي دهد. امام علي عليه السلام يكي از حقوق خداوند بر بندگان را صبر در راه او مي داند.
پيامبر از جمله نشانه هاي بزرگداشت حق تعالي را شكايت نكردن از مصيبت خود به ديگران مي داند و حضرت علي عليه السلام مقاومت در برابر حرامهاي الهي را از شكيبايي بر عذاب گور آسانتر بيان مي كند.
موضع صبر در مجموعة دين:
فهم عميق دين و سخن حق بوسيلة صبر ميسر مي شود و صبر بنزين موتوري است كه انسان را در راه كال و رشد به پيش مي برد. با فقدان صبر در اين مجموعه، قوانين و كاربردهاي سازندة دين كه مخالف با اميال و هواهاي نامشروع است هيچ گاه تحقق نمي يافت و آرزوهاي دين و آرمان هاي انساني به ثمر نمي رسيد.
تأثير صبر در ايمان و اراده: اين تأثير بگونه اي است كه مي تواند انسان را از هلاكت نجات بخشيده و از قعر جهنم به سوي مراتب بالاي بهشت رهنمون شود.
حكمت بلا و تأثير آن در ايمان و اراده:
1 ـ جداسازي صفوف مؤمنان از منافقان و مدعيان ايمان: هنگامة نزول بلايا و در بوتة آزمايش است كه خالص از ناخالص جدا مي شود و كساني هستند كه وقتي در راه ارزشها و دين حادثه اي برايشان پيش مي ايد تاب و تحمل از دست مي دهند و از ارزشها و عقايد ديني خود اعراض كرده و عقب نشيني مي كنند.
2 ـ تربيت مؤمنان و به كار انداختن ذخاير درون آنها: صبر و استقامت بر مراتب ايمان مي افزايد و اين مشكلات براي آنستكه خداوند اهل ايمان را ساخته و آماده گرداند.
3 ـ افزايش پاداش و بالا رفتن مقام آنها نزد خداوند: كه در اثر تحمل مصائب و مشكلات، آلودگيها پاك مي شوند و اين رحمت خداوند را نشان مي دهد كه اينگونه گناهان را جبران كرده و بر حسنات و درجات مي افزايد.
اركان صبر: حضرت علي عليه السلام اركان ايمان را، صبر، يقين، عدل و جهاد در راه خدا مي داند و صبر نيز چهار ركن دارد:
1 ـ شوق: اميد و آرزوي رسيدن به خشنودي خدا و در پي آن بهره مند شدن از نعمتهاي بهشتي در سايه بندگي و عبادت.
2 ـ شَفْق: ترس از عذاب كه باعث دوري از گناه مي شود.
3 ـ زهد: به گونه اي كه ازدنيا به عنوان وسيله استفاده كند و به آن دل نبسته و وابسته نشود.
4 ـ مراقبت: توجه به مرگ و منحرف نشدن از جادة ايمان و مراقبه.
آثار صبر:
1 ـ‌ دنيوي:
الف ـ آثار فردي و اجتماعي
ب ـ آثار فردي و رواني
2 ـ اخروي
الف ـ‌ آثار فردي و اجتماعي:
انسان برا ي رسيدن به هدف محتاج حركت است و هر حركتي براي به ثمر رسيدن به صبر نياز دارد. جرايانات و تلاشهايي كه بي نتيجه مانده اند در ظاهر شكست خوردند يعني گاهي اهدافي هستند كه با صرف زمان كم به آنها دست پيدا مي كنيم و گاهي با صرف زماني طولاني به آنها مي رسيم بنابراين هيچ تلاش و كوششي بي نتيجه نيست بلكه مي تواند گام مؤثري براي رسيدن به هدف باشد و نبايد تلاش چند دوره را از يك نسل و يك فرد خاص انتظار داشت.
ب ـ آثار فردي و رواني صبر: تأثيرات صبر در روان شخص صابر:
1 ـ پيدايش روح شكست ناپذيري: در ميدانهاي مبارزه هرجا كه شكستي واقع شده مقدمه اش يك شكست روحي بوده و يكي از اثرات مثبت صبر، ضد ضربه كردن و شكست ناپذيري روحيه است. راز پايمردي پيامبران، پيش بيني سختيهاي راه، آماده كردن خود با سلاح صبر است كه امكان شكست روحي را در خود از بين برده و انسانهايي شكست ناپذير شده بودند.
2 ـ بروز خصلت هاي نيك و نهان: انسان با مقاومت و صبر خود در برابر حوادث و موانع به ميزان نيروي خود و ويژگيهاي آن كه در زندگي عادي با آن مواجه نشده بود پي مي برد و در اثر صبر در خود قدرتي بي سابقه و عظيم يافته و احساس گشايش و فتح مي كنند.
3 ـ توجه و اتكاء بيشتر به خدا: صبر وسيلة وابستگي به خداست و با اتكاء به نفس تلازم دارد قرآن تأثير صبر را نورانيت براي صابر عنوان مي كند كه به وسيلة آن واقعيات را درك و دريافت مي كند.
آثار اخروي صبر: از ثمرات اخروي صبر در قرآن آمده:
1 ـ‌ پاداش الهي
2 ـ پاداش برتر از عمل (خداوند پاداشي كه به صابران مي دهد بسيار بهتر از آنچه انجام مي دهند عنوان مي كند).
3 ـ‌ قصرهاي بهشتي
4 ـ سلام و سراي آخرت: (خداوند بر آنها سلام مي فرستد و سراي نيكو سرانجام آنهاست)
5 ـ ساية لطف خدا (خدا هميشه با صابران است)
6 ـ دوستي خدا (خدا هميشه صابران را دوست دارد)
7 ـ پاداش نيكو (كاخهاي بهشتي، نعمتهاي جاويدان و پاداش نيكو) خداوند اكثر درجات اهل بهشت را به صبر نسبت داده است.
8 ـ پاداش كامل (پاداش بي حساب) كه همة اينها ايجاد انگيزه براي صبر مي كند.
و از دگير ثمرات رسيدن به درجات قرب الهي و مقامات موحدين و بهره مندي از محبت خداوند است.
عوامل افزايش دهنده صبر و تحمل:
تاريخ ، آزمايشگاه افراد و جوامع مختلفي است كه مورد آزمايش و امتحان قرار گرفته‏اند، كه برخي موفق و برخي ديگر ناموفق و شكست خورده‏اند دقت و تأمّل در اين آزمايشگاه مي‏تواند ما را به رمز موفقيت و صبر آنان بر مشكلات رهنمون دهد از مهم‏ترين عوامل افزايش صبر و استقامت مي‏توان به موارد ذيل اشاره نمود:
1 .ايمان به هدف: ايمان به هدف محرك باطني و دروني است كه انسان را به سوي هدف مي‏كشاند و سختي‏ها و مشكلات را آسان و هموار مي‏نمايد و باعث مي شود تا انسان در گرفتاري‏ها با دلي مطمئن و آرام به راه خود ادامه ‏دهد. هر چه ايمان به راهي كه مي رويم بيشتر باشد موفقيت و تحمل سختيها و مشكلات نيز در طول مسير آسانتر است. و خداوند نيز روشن بيني بيشتري به انسان مي‏دهد كه در انتخاب راه مضطرب و سرگردان نشود چنان كه در قرآن مي‏فرمايد: (وَالَّذِينَ جاهَدُوا فِينا لَنَهْدِينَّهُمْ سُبُلَنا - كساني كه در راه ما به جهاد برخيزند ما آنها را به راه‏هاي خود دعوت مي‏كنيم. عنكبوت 69)
2 .تقوا و پرهيزكاري: از موءثرترين رمزهاي موفقيت انسان كه راه برون رفت وي را در گرفتاري‏ها و مشكلات هموار مي‏سازد و صبر و استقامت او را در برابر مشكلات دوچندان، تقوا و پرهيزكاري است كه آيات بيشماري بر آن تأكيد مي‏ورزد. (وَمَنْ يتَّقِ الله يجْعَل لَهُ مِنْ أمْرِهِ يسراً - هر كس از خداي تقوا پيشه كند و پرهيزكار باشد خدا مشكلات كار او را آسان گرداند. طلاق 4). (يا أيهَا الَّذِينَ آمَنُوا اِن تَتَّقُوا الله يجْعَل لَكُمْ فُرْقاناً - اي اهل ايمان اگر خدا ترس و پرهيزكار شويد خدا به شما فرقان بخشد. انفال 29). همانطور كه گفتيم تقوا و دل بريدن از غير خدا باعث مي شود تعلقات انسان به اين دنيا اندك شود و در نتيجه تحمل سختيها و ناملايمات آسانتر.
3 .دنياشناسي: يكي ديگر از عوامل موفقيت و تمرين صبر شناخت صحيح دنيا است كه اين جهان گذرگاهي بيش نيست و محل پاداش و مجازات نمي‏باشد، اين حقيقت در جمله «اِنّا لله وَاِنّا اِليهِ راجِعُون» به آن تصريح شده است، كه ما به فرمان خدا آمده و به سوي او رجوع خواهيم كرد. بقره 155). پس غم و غصه براي جهان گذرا چه فايده اي جز حسرت خواهد داشت.
4 .علم به آگاهي خداوند: توجه به اين حقيقت كه همه اين حوادث در پيشگاه خداوند رخ مي‏دهد و او از همه چيز آگاه است، كساني كه در يك مسابقه دشوار و طاقت فرسا شركت دارند همين كه احساس مي‏كنند جمعي از دوستانشان در اطراف ميدان مسابقه آنها را مي‏بينند تحمل مشكلات براي آنها آسان مي‏شود و با شوق و عشق بيشتري به نبرد با حوادث برمي‏خيزند. جايي كه حضور چند نفر تماشاچي چنين اثري در روح انسان بگذارد توجه به اين حقيقت كه خداوند مجاهدتهاي ما را در صحنه‏هاي آزمايش مي‏بيند عشق و شوري وصف ناپذيري براي ادامه اين جهاد در ما ايجاد خواهد كرد.( مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، ج1، ص 532)
5 .تجربه تاريخي: توجه به تاريخ پيشينيان و بررسي عملكرد آنان در برابر آزمايشهاي الهي براي پندپذيري و آماده ساختن روح انسان نسبت به امتحانات پروردگار بسيار موءثر است اصولاً اگر انساني در مسايلي كه براي او پيش مي‏آيد احساس تنهايي كند از نيروي صبر و مقاومتش كاسته خواهد شد امّا توجه به اين حقيقت كه اين مشكلات و آزمايش‏هاي سخت الهي براي همه اقوام و ملتها در طول تاريخ وجود داشته است سبب افزايش نيروي پايداري انسان مي‏گردد و به همين دليل قرآن مجيد به طور مكرر براي دلداري پيامبر و تقويت روحيه او و موءمنان اشاره به تاريخ گذشتگان و حوادث دردناك زندگي آنها مي‏كند. (وَلَقَدْ كذّبت رُسل مِنْ قَبْلِكَ فَصَبَرُوا عَلي ما كُذِّبُوا وَاُوذُوا حتّي اتاهُمْ نَصْرُنا وَلا مُبَدِّلَ لِكَلماتِ الله وَلَقَدْ جاءَكَ مِنْ نَبإي المُرْسَلين - پيش از تو نيز پيامبراني تكذيب شدند و در برابر تكذيب‏ها، صبر و استقامت كردند و (در اين راه) آزار ديدند، تا هنگامي كه ياري ما به آنها رسيد(تو نيز چنين باش و اين يكي از سنت‏هاي الهي است) و هيچ چيز نمي‏تواند سنن خدا را تغيير دهد و اخبار پيامبران به تو رسيده است. انعام 34).
در اين بين بهترين روش براي افزايش صبر و استقامت پيروي از مسير اهل بيت (ع) است. با مطالعه در سيره و روش زندگي آن بزرگواران، به روش برخورد با مشكلات و مصيبتهايي كه از جانب حكومتهاي جبّار بر آنان تحميل شد آشنا خواهيد شد. و همچنين در مواجه با مشكلات با توسل و استمداد، از آنان بخواهيد در پيشگاه الهي شفيع شما باشند تا خداي نكرده با كم صبري و كم طاقتي موجبات نارضايتي خداوند فراهم نشود.
اما دوست عزيز در مورد مشكلات برادرتان بايد بگويم قطعا دعاهاي شما براي حل مشكلات ايشان مؤثر خواهد بود و اين وعده ايست كه خداوند به مؤمنين داده است: (و قال ربّكم اُدعوني استجب لكم – پروردگار شما گفته است مرا بخوانيد تا (دعاي) شما را به اجابت رسانم. غافر 60). اما بايد بدانيد كه هر مشكلي راه حلي دارد كه بايد براي رسيدن به آن تلاش عملي انجام دهد. شما هم ضمن كمك عملي به ايشان از خداوند بخواهيد هر چه سريعتر مشكلات برادرتان را رفع نمايد و با بالا بردن صبر و استقامت ايشان، برادرتان را ياري كند. ما نيز براي شما و برادرتان آرزوي موفقيت و سر بلندي مي كنيم و از خداوند خواستاريم شما را در تمام مراحل زندگي ياري نمايد.
صبر از مقامات سالكين و منازل دين و از مهم‏ترين زمينه‏هاى درك فيض و عنايت الهى است. تا جايى كه ائمه اطهار(ع) به واسطه صبر عظيمشان و عزم استوارشان به مقام شامخ ولايت و امامت نايل شدند « وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا ...» « و از آنان امامان(و پيشوايانى) قرار داديم كه به فرمان ما(مردم را) هدايت مى‏كردند؛ چون شكيبايى نمودند ... » (سجده، آيه‏ى 24)، يعنى ريشه امامت و رهبرى صبر است .
ما نيز از اينكه تصميم گرفته ايد در اين مسير الهي قدم بگذاريد و فردي صبور باشيد خوشحاليم و برايتان آرزوي موفقيت مي نمائيم .
در اينجا به برخي از راههاي تقويت روحيه صبر اشاره مي نمائيم و اميدواريم با بكارگيري آنها بتوانيد به هدف مقدس خود نائل گرديد .
1- شناخت طبيعت زندگي دنيا:
از مسائلي كه مي تواند صبر انسان را تقويت نمايد شناخت زندگي دنيا مي باشد و دانستن اينكه اين دنيا فاني است و انسان آفريده شده تا با آزمايش هاي مختلف الهي وجودش را صيقل داده و مستعدّ زندگي جاودانه نمايد. و خداوند انسان را در رنج و سختي آفريده و شادي و سلامت بدون غم و بيماري نيست. همانگونه كه خودش فرموده : لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ في‏ كَبَدٍ (بلد/ 4) كه ما انسان را در رنج آفريديم(و زندگى او پر از رنجهاست)!
2- خودشناسي:
اگر انسان همه چيز خود را از خدا بداند ديگر در حوادث و يا جايي كه چيزي از او گرفته مي شود، گويي اتفاقي نيفتاده و همواره اين شعار را الگوي رفتار خويش نمايد (ما از خدائيم و به او باز مي گرديم)
3- اميد قطعي به وعده الهي مبني بر گشايش سختي ها :
اينكه انسان به اين وعده الهي كه فرموده: إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً «(آرى) مسلّماً با(هر) سختى آسانى است » (الشرح : 6) به يقين برسد .
4- اميد بستن به جبران محروميّتها:
پيامبر صلّى اللَّه عليه و آله و سلم فرمود: خداوند دنيا را خانه گرفتارى و بلا، و آخرت را خانه جزا قرار داده، پس بلاى دنيا را، سبب پاداش آخرت و عوض آن معيّن نموده، پس بلاى دنيا عطا و پاداش آخرت را در پى دارد، و دنيا زودگذر است و به سرعت پيموده مى‏شود،6 ـ كمك از ذات حق: از ديد قرآن مهمترين پشتوانه صبر ياري خداوند است و بدون كمك او صبر كامل نمي شود. (ارشاد القلوب-ترجمه سلگى ج‏1 ص 77 )
5- زنده نگه داشتن خاطرة قهرمانان صبر:
اينكه انسان زندگي صابران و نتيجه صبرشان را مطالعه كند و از آنها بخصوص پيامبران الگو بگيرد ، نقش بسيار سازنده اي در تقويت صبر دارد .
6- ايمان به قضا و قدر:
بداند براي سنت الهي تبديل و تحويلي نيست و آنچه از دست رفته باز نمي گردد پس بي صبري فايده ندارد
7- بداند كه محنت از جانب پروردگار اوست كه مهربانترين كس نسبت به اوست و خير و صلاح او را مي خواهد و عقل از ادراك عواقب امور قاصر است.
8- روحيه عجول بودن را كنار بگذاريد
براى نتيجه گيرى در كارها عجول نباشيد؛ حتي براي نتيجه گرفتن در تقويت روحيه صبر هم نبايد عجله كرد .
9- از حساسيت بيش از حد در هر زمينه بپرهيزيد.
10- خور را براي دريافت رفتارهاى نابجا و خلاف انتظار آماده سازيد
هميشه فضاى ذهنى و روانى خود را براى شنيدن و دريافت رفتارهاى نابجا و خلاف انتظار آماده سازيد وبه اين معنا كه همواره در هر مساله‏اى، ابتدا از ديگران انتظار بدترين برخورد را داشته باشيد و خود را براى تحمل آن آماده كنيد.
اين مساله باعث مى‏شود برخوردهاى بهتر از مورد انتظار در شما ايجاد خشنودى نمايد. در حالى كه اگر هميشه انتظار برخورد خوب داشته باشيد، چه بسا نتيجه عكس خواهيد گرفت.
11- در مقابل رفتار ناپسند ديگران عكس العمل هاي مناسب آماده كنيد
قبل از مواجه با برخوردهاى نابجا ديگران پاسخ خود و عكس‏العمل خوب خود را براى مواجه با رفتارهاى خلاف انتظار ديگران در ذهن خويش مرور كنيد و با طرح ذهنى آماده شده با رفتارهاى بى‏مورد ديگران برخورد كنيد مثلًا با خود بگوييد اگر فلان شخص به من ناسزا بگويد به حرف او توجه نمى‏كنم همچنان دوستش دارم چون گناهان من را پاك كرده و اين صبر سبب تعالى روحى من مى‏شود و به هر حال با اين كلمات و تلقينها هميشه آمادگى ذهنى و روانى خود را براى عملكردهاى خلاف انتظار مردم فراهم سازيد.
12- با خود شرط كنيد كه هيچ گاه و در هيچ شرايطى صبر خود را از دست ندهيد .
وقتي چنين قراري را با خود گذاشتيد اگر در مساله اي صبرتان را از دست داديد ، خود را جريمه كنيد؛ مثلا تصميم بگيريد - يا در صورت امكان نذر كنيد - فلان مبلغ را صدقه بدهيد، يا نماز شب بخوانيد و يا يك روز روزه بگيريد. كارآيى اين روش، بسيار بالا است و بسيارى از علماى بزرگ بدين سان تمرين عملى و خودسازى نموده‏اند.
13- در صورت بروز بي صبري خود را سرزنش كنيد
اگر گاهي اوقات كاري كه ناشي از بي صبري بود انجام داديد ، سريع خود را سرزنش و حتى در لفظ اظهار پشيمانى نماييد و وعده‏ها و قولى كه با خود داشتيد را در ذهن خويش حاضر سازيد.
14- تفريحات سالم داشته باشيد
از تفريحات سالم و تقويت كننده اراده؛ مانند كوهنوردى، شنا، دو ، صحرانوردي و پياده‏روى و گردش در طبيعت و... نيز استفاده كنيد.
15- از اقدامات عجولانه بپرهيزيد
در تصميم‏گيرى‏ها، حتى‏الامكان با افراد عاقل و پخته مشورت نماييد و از اقدامات عجولانه و مطالعه نشده بپرهيزيد.
16- بيشتر با افراد خوش خلق و صبور معاشرت كنيد.
17- به رفتارهايي كه باعث بي صبري شما مي شود توجه نكنيد
به برخى رفتارها و حالاتى كه از افراد سر مى‏زند. و شما را به بي صبري دعوت مى‏كند، توجه نكنيد؛ مثلاً اگر كسى با حرف ناروا شما را بر مى‏افروزد، از شنيدن و گوش سپردن به سخنان وى اجتناب كنيد و حتى گوش ندهيد يا محيط را ترك كنيد. ديگر به گفته‏هاى او دقت و توجه نكرده و آنها را در ذهن خود مرور نكنيد. نسبت به ديگر اعمال فيزيكى و رفتارهاى پرخاشگرانه و تحريك كننده نيز همين طور واكنش نشان دهيد و راه بى‏توجهى و تغافل را پيش گيريد.
18- ذكر «لا حول و لا قوة الا بالله» را زياد بر زبان جارى سازيد و سوره والعصر را زياد بخوانيد.
19-دعاى 24 صحيفه سجاديه «يا من تحل به عقد المكاره» و دعاى 58 و 175 آن را بخوانيد
20- رواياتى كه در فضيلت صبر رسيده حتما مطالعه كنيد.
چراكه اگر كسى بداند ثواب صبر به مراتب بيشتر از چيزى است كه از دست داده، زيرا چيزى از دست داده كه جز در زندگى دنيا با او نمى‏ماند و چيزى بدست آورده كه بعد از مرگ ابد الدهر با او خواهد بود، در اينصورت مى‏تواند به راحتي صبر كند. (ترجمه‏اخلاق ص : 365 )
21- رواياتى كه در فضيلت مبتلا بودن به مشكلات دنيوى وارد شده مورد مطالعه قرار دهيد.
22- متذكر شويد كه زمان مصيبت و بلاهاي دنيايي اندك و وقت آن كوتاه است و به زودى از آن رهايى خواهيد يافت و اصولًا عمر دنيا كوتاه است.
23- بينديشيد كه جزع و بى‏صبرى چه ضررهايى بر آن مترتب است.
زيرا كسي كه بداند كه جزع و بى‏تابى كارى است زشت و به دين و دنياى او زيان مى‏رساند، و هيچ فايده‏اى ندارد جز اينكه ثواب را باطل و ضايع مى‏كند و آدمى را گرفتار عقاب مى‏سازد، چنانكه امير مؤمنان عليه السّلام فرمود: «اگر صبر كنى آنچه مقدّر است خواهد شد و تو اجر مى‏برى، و اگر بى‏تابى نمائى آنچه مقدّر است خواهد شد و براى تو بار گناه و عقوبت خواهد بود». (بحار الأنوار ج‏68 ص 92 ) در اينصورت بهتر در برابر مشكلات صبر مي نمايد .
24- احوال كسانى را كه به بلاى عظيم‏تر از شما گرفتار شده‏اند و مشكلات گذشته و حالشان با شما قابل مقايسه نيست، به ذهن آوريد و شكر كنيد كه شما كمتر مبتلا بوده و هستيد.
25- به خداوند بزرگ اميدوار باشيد و دائماً بر او توكل كنيد.
26- ارتباط خود را با او استحكام بخشيد و با نماز و ذكر، پيوسته او را ياد كنيد و در مشكلات و مصيبت ها از او استمداد بطلبيد.
27- هيچ گاه مأيوس نشويد و با روحيه اميد به پيش برويد و با برنامه ريزي در سدد حل مشكلات باشيد.
28- در موقع اندوه ذكر لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّى كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ را تكرار كن.
29- موارد فوق را در برنامه‏اى منظم با درج موارد آن در يك جدول و نمره دادن به عملكرد خود و رعايت اين امور سعى در تقليل موارد تخلف داشته و همت خود به افزايش صبر و تحصيل سعه صدر معطوف بداريد. (2)
-------
پي نوشت :
1- برخي از اين آيات و روايات به شرح ذيل مي باشد :
- «اولئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَواتُ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ اولئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ» ايشانند كه به درود و رحمت خدا مفتخر شده‏اند و ايشانند هدايت شدگان. (سوره بقره، آيه 157)
- «انَّما يُوَفَّى الصَّابِرونَ اجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسابٍ» تنها صابران را بدون حساب پاداش كامل مى‏دهند. (سوره زمر، آيه 10). - «اولئِكَ يُؤْتُونَ اجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ بِما صَبَرُوا آنان را دو بار پاداش مى‏دهيم بخاطر آنكه صبر كردند. (سوره قصص، آيه 54).
- «وَ لَنَجْزِيَنَّ الَّذِينَ صَبَروا اجْرَهُمْ بِاحْسَنِ ما كانُوا يَعْمَلُونَ آنان را كه صبر كردند پاداش بهتر از عملشان مى‏دهيم. (سوره نحل، آيه 96).
- «وَ تَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ الْحُسْنى‏ عَلَى بَنى اسْرائِيلَ بِما صَبَرُوا» و احسان پروردگارت بر بنى اسرائيل به حد كمال رسيد به پاداش صبرى كه ورزيدند (سوره اعراف، آيه 137).
- «وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ ائِمَّةً يَهْدُونَ بِامْرِنا لَمَّا صَبَرُوا» و برخى از ايشان را امام و پيشوايانى كه به امر ما هدايت مى‏كنند قرار داديم به خاطر آنكه صبر كردند (سوره سجده، آيه 24).
- «وَ اصْبِرْوا انَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ» و صبر كنيد كه خدا با صابران است. (سوره انفاق، آيه 46).
- امام صادق عليه السلام : اگر هر مؤمنى كه به بلايى مبتلا مى‏شود صبر كند، اجر هزار شهيد دارد (بحار الأنوار ، ج‏68، ص: 94)
- امام صادق عليه السلام فرموده اند : خداى تعالى قومى را نعمت داد، شكر نكردند، باعث سوء عاقبت آنان شد، و قومى را به مصائب مبتلا كرد، و آنها صبر كردند، بر ايشان به نعمت تبديل شد (أمالي الصدوق ص 302 المجلس الخمسون)
2- تقريبا در تمامي كتب اخلاقي بحث صبر مطرح گرديده كه براي اطلاع بيشتر مي توانيد به اين كتاب ها همچون معراج السعاده ملا احمد نراقي و چهل حديث امام خميني (ره ) مراجعه نمائيد .

پرسمان دانشجویی