سعادت واقعي انسان | کتابخانه مجازی الفبا

چگونه به معناي واقعي كلمه به سعادت برسيم؟

براي اگاهي براي فهميدن كلمه اي مي بايست كه به ضد آن توجه كرد! در بحث خودمان، ضد«سعادت » ، «شقاوت» است
1- سعد و سعادت بمعنى نيكبختى است چنانكه شقوة و شقاوت بمعنى بدبختى است
2- راغب گفته: سعد و سعادت آنست كه ؛كارهاى الهى، انسان را در رسيدن بخير يارى كند. ضدّ آن شقاوت است. «يَوْمَ يَأْتِ لا تَكَلَّمُ نَفْسٌ إِلَّا بِإِذْنِهِ فَمِنْهُمْ شَقِيٌّ وَ سَعِيدٌ ... وَ أَمَّا الَّذِينَ سُعِدُوا فَفِي الْجَنَّةِ خالِدِينَ فِيها ...» هود: 105- 108
شقاوت: بدبختى. خلاف سعادت. آمده است «قالُوا رَبَّنا غَلَبَتْ عَلَيْنا شِقْوَتُنا» مؤمنون: 106. «فَمِنْهُمْ شَقِيٌّ وَ سَعِيدٌ» هود: 105.
در الميزان ذيل اين آيه فرموده:
سعادت هر شى‏ء آنست: بخيريكه سبب كمال و لذّت است برسد و آن در انسان كه از روح و جسم مركّب ميباشد آنستكه بحسب قواى بدنى و روحى بخير برسد و ملتذّ گردد. و شقاوتش آنستكه خير فوق را فاقد باشد و از آن محروم گردد، آندو بحسب اصطلاح عدم و ملكه ‏اند.
ناگفته نماند: سعادت و شقاوت ،نتيجه ايمان و عمل و عدم آندو است در اينصورت سعادت حالت نفسانيى است كه رسيدن بخيرات را ميّسر ميكند و شقاوت عكس آنست در مجمع نيز آندو را حالت و نيرو فرموده است .
«يَوْمَ يَأْتِ لا تَكَلَّمُ نَفْسٌ إِلَّا بِإِذْنِهِ فَمِنْهُمْ شَقِيٌّ وَ سَعِيدٌ. فَأَمَّا الَّذِينَ شَقُوا فَفِي النَّارِ ... وَ أَمَّا الَّذِينَ سُعِدُوا فَفِي الْجَنَّةِ ...» هود: 105- 108.
در اين آيه ملاحظه ميكنيم ابتدا حكم بشقاوت و سعادت شده سپس وعده جهنم و بهشت آمده است. ايضا آيه «لا يَصْلاها إِلَّا الْأَشْقَى» الليل: 15.
هكذا حديث «من شقى شقى فى بطن امّه و من سعد سعد فى بطن امّه».ايضا آيه «فَمَنِ اتَّبَعَ هُدايَ فَلا يَضِلُّ وَ لا يَشْقى‏» طه: 123. كه شقاوت بعد از ضلالت آمده زيرا از نتائج آن است.
در الميزان ذيل آيه «وَ لَمْ أَكُنْ بِدُعائِكَ رَبِّ شَقِيًّا» مريم: 4. فرموده: گويا مراد از شقاوت محروم شدن از خيرات و حرمان لازم شقاوت و يا خود شقاوت است. احتمال اولشان مطابق نظر ما است.
بنا بر اين شقاوت، عدم قابليت رحمت است كه از عصيان و عدم ايمان بوجود آيد. بعكس سعادت ،اين راجع بآخرت ولى راجع بدنيا ميشود گفت: شقاوت عدم نيل بخواسته‏ها و آرزوهاست چنانكه سعادت خلاف آن مى‏باشد.
مرحوم طبا طبايي ،موطن سعادت را بهشت مي داند بنا براين سعادتمند كسي است كه بتواند به بهشت راه پيدا كند اكنون سخن در اين است كه چه امر ويا اموري مايه سعادت انسان يعني رفتن به بهشت مي شود ؟سعادت‏ انسان‏ دو ركن دارد: ركن ايمان و ركن عمل، اما نه مطلق ايمان و نه مطلق عمل، بلكه ايمان به مقدسترين و عاليترين حقايق كه شامل ايمان به همه حقايق است، يعنى ايمان به ذات يگانه كه مبدأ علم و قدرت و نظم و حكمت و حيات و سعادت است؛ و عمل صالح و شايسته و مفيد كه انسان را جلو ببرد و كامل كند و آثار خوب به بار آورد.
سعادت لذتي است كه انسان از قرار گرفتن در دارالايمان مي برد. فضا و محيط جامعه ايماني لذت بخش و سعادت آفرين است و در مقابل فضاي دارالكفر تاريك و شقاوت زا است. بنابراين ايمان و عمل صالحي سعادت آفرين است كه در محيط و فضاي دارالايمان و بلد الامين محمدي انجام مي شود. اين معناي واقعي سعادت براي انسان است.
يكى از آثار ايمان به خدا و روشن شدن به نور خدا اين است كه عمل انسان ارزش واقعى پيدا مى‏كند، يعنى وضعى پيدا مى‏كند كه واقعاً عمل و تلاش انسان موجب سعادت‏ انسان‏ مى‏شود، آنهم سعادت ابدى. اينجا مسئله‏اى طرح مى‏شود و آن اين است كه آيا كار خوب و كار بد انسان بستگى به ايمان انسان دارد يا ندارد؟ آيا كار خوب به هرحال خوب و سعادت‏بخش است ولو انسان به نور الهى روشن نشده باشد و كار بد هم براى انسان به هرحال بد است ولو آنكه انسان ايمان داشته باشد و به نور الهى روشن باشد؟
قرآن كريم مسلمين را متوجه اين مطلب كرد كه آنچه در سرنوشت انسانها مؤثر است اين نيست كه مرغى بيايد بانگى بزند، بلكه عمل خود انسان ها است. آن چيزى كه به آن تطير مى‏زدند، آن فال بد را «طائر» مى‏گفتند. ريشه‏اش طير است و بعد به هر چيزى تعميم مى‏دادند. قرآن فرمود طائر را- يعنى آنچه كه منشأ شومى و بدبختى مى‏شود- جز از درون و اعمال خودتان جستجو نكنيد. در جهت كار خير، سعادت‏ انسان‏، چه فرد و چه جامعه، به عمل است. انْ لَيْسَ لِلْانْسانِ الّا ما سَعى‏. در جهت كار شر هم طائر هر كسى عمل خود اوست.
اين است كه درباره عمل- كه ملازم و همراه انسان است و از او جدا نمى‏شود- فرمود: وَ كُلَّ انْسانٍ الْزَمْناهُ طائِرَهُ فى عُنُقِهِ‏ ما عمل بد هر انسانى را- يعنى همان عملى كه منشأ شومى و بدبختى و شقاوت اوست- ملازم گردنش قرار داديم، به گردنش آويختيم، طوقى است كه به گردنش آويخته‏ايم. يعنى عمل انسان از انسان جدا نمى‏شود.
ما سلامت، قدرت، ثروت، امنيت را مى‏گوييم خوبى، خوبى هم هست ولى همينها را اگر از نظر عوارضى كه بعد به وجود مى‏آورند نگاه كنيم، مى‏بينيم كه چندان خوب نيستند. معمولا- البته كليت ندارد- قدرت غرور مى‏آورد، غرور بدبختى مى‏آورد، ثروت فساد مى‏آورد، فساد بدبختى مى‏آورد، سلامت آرامش روحى مى‏آورد، آرامش و بى‏خيالى بعدها بدبختى مى‏آورد، امنيت زياد كه هيچ وقت انسان از طرف دشمن تهديد نشود، تنبلى و تن‏پرورى مى‏آورد. ولى در جهت مخالف، ضعف است كه انسان را به سوى پيشرفت مى‏كشاند. از نظر مقياس سعادت كه هميشه بحث مى‏كنند، انسان خيال مى‏كند كه سعادت يعنى قدرت، سعادت يعنى ثروت، سعادت يعنى سلامت، در صورتى كه اين طور نيست، اى بسا قدرتمند و ثروتمندى كه همين قدرت و ثروتش او را به بدبختى مى‏كشاند.
حال فرمول سعادت‏ چيست‏ و سعادت چگونه براى انسان تأمين مى‏شود؟ آيا معناى سعادت نيل به آرزوست يا رضايت داشتن از وضع موجود؟ همين اشكال بر تمام اينها وارد است. عده‏اى اين فرضيه را گفته‏اند- فرضيه بدى هم نيست- كه سعادت به اين است كه انسان هميشه در خيال سعادت باشد، مى‏گويند به اندازه‏اى كه انسان از فكر سعادت سعادتمند است، از خود وجود واقعى سعادت سعادتمند نيست.
شعرى هست كه از قديم در عربى نقل كرده‏اند:
امانىّ ان تحصل تكن غاية المنى-------و الّا فقد عشنا بها زمنا رغدا (اى آرزوها اگر برسى و ما به تو برسيم كه چه بهتر، اگر هم نرسى يك عمر ما با تو خوش زندگى كرديم.) آرزو داشتن مساوى است با نداشتن و نداشتن مساوى است با طلب كردن.
انسان اگر بخواهد در اين دنيا سعادتمند باشد، هميشه بايد چيزهايى را نداشته باشد و با عشق و اميد و آرزو دنبال آنها بدود. وجدان كامل، مرگ آرزو در انسان است و مرگ آرزو، بدترين بدبختى در اين دنيا براى بشر است و لهذا قرآن يك تعبيرى دارد، مثل اينكه جواب اين اشكال است، درباره قيامت (آنجا كه نظامش با نظام اينجا فرق مى‏كند، كه آن هم رازى دارد) مى‏فرمايد: «لا يَبْغُونَ عَنْها حِوَلًا» (1) يعنى در آنجا كسى آرزوى دگرگونى نمى‏كند، يعنى آدم سير نمى‏شود. وضع اين دنيا اين طور است كه انسان هر چيزى را تا وقتى ندارد مى‏خواهد، وقتى كه دارا شد از آن سير مى‏شود، باز دنبال يك چيز ديگرى مى‏رود. قرآن مى‏گويد ولى در آن دنيا اين طور نيست‏ «لا يَبْغُونَ عَنْها حِوَلًا»، در آنجا آنچه را كه دارند، ديگر آرزوى دگرگونى و تحول و تنوع در آن نمى‏شود.
معروف است كه مى‏گويند سفير انگليس با ناپلئون ملاقات كرد و اين در همان وقتى بود كه ميان آنها اختلاف و جنگ بود. ناپلئون به سفير انگليس گفت: فرق ما فرانسويها با شما انگليسيها اين است كه ما طالب شرافتيم، ولى شما طالب ثروت. او گفت: بله، همين طور است، انسان هميشه طالب آن چيزى است كه ندارد! بله، انسان هميشه طالب و دنبال آن چيزى است كه ندارد، پس بايد يك نداشتنى در كار باشد، و اتفاقا به اندازه‏اى كه اين مصيبتها و ضربتها بر روح بشر، قوه‏ها را در وجود انسان به فعليت مى‏رساند، هيچ چيز اين كار را نمى‏كند.
سختى و مصيبت اين طور نيست كه اثرش فقط خمود و بريدن و قطع كردن باشد، اثرش بيشتر تحريك است يا در حديث داريم كه: انّ اللّه اذا أحبّ عبدا غتّه بالبلاء غتّا.خداوند آنگاه كه بنده‏اى را دوست بدارد، او را در گرداب بلا فرومى‏برد، فرو بردنى.
«غت» به معنى زير آب كردن كسى است، يعنى اصلا خداوند او را در گرداب بلايا و شدايد فرومى‏برد. در همين زمينه مثال ذكر مى‏كنند- و خوب هم ذكر مى‏كنند- مى‏گويند در اين دنيا كسى پيروزمند است كه قدرت شناورى داشته باشد، شناورى در امواج بلاها و سختيها، و اين شناورى را كسى مى‏تواند بلد باشد كه در اين موج بيفتد و الّا انسان اگر صد سال كتاب بخواند و نرود در يك درياچه‏اى، حوضچه‏اى شناورى كند، آيا ممكن است شناورى را ياد بگيرد؟ انسان شناورى را در عمل بايد ياد بگيرد، يعنى بايد بيفتد در آب، در حالتى كه احساس خطر مى‏كند، آن وقت است كه نيرو به خرج مى‏دهد و شناور مى‏شود و شناورى مى‏كند.
بنابراين اگر مصائب و سختيها و بلايا و شدايد از زندگى بشر برخيزد، آن وقت اول تباهى و نابودى بشر است.
واين حديث را نيز كه چندان بي ربط به بحث هم نيست تيمنا نقل مي كنيم رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود:
هركس كه مى‏خواهد بدون آنكه مالى در كف داشته باشد بى‏نياز باشد و بدون آنكه فاميلى و عشيره‏اى و خدم و حشمى داشته باشد عزيز و محترم باشد و بدون آنكه در رأس يك قدرت اجتماعى باشد و پستى را قبضه كرده باشد مهابت و صلابت داشته باشد، راهش اين است كه خود را از خوارى معصيت و گناه خارج كند و به عزت طاعت پروردگار پيوند كند.

پرسمان دانشجویی