زهد و ساده زيستي | کتابخانه مجازی الفبا

خدا خودش مي فرمايد: بنده من در دنيا تو آسايش و راحتي و خوشي زندگي كنه و بهترين ها رو داشته باشه و ازاين حرفا. پس چرا بزرگان ما هميشه زندگي ساده رو انتخاب مي كردن؟ اصلا چه حسني در زندگي ساده داشتن هست؟ در صورتي كه هم مي تونيم يه زندگي پر از امكانات داشته باشيم و هم واقعا عاشق خدا باشيم!

مي داني زهد به چه معناست؟ حضرت امير عليه السلام زهد را بسيار زيبا تعريف کرده اند: زهد بين دو كلمه از قرآن است: «لا تاسوا علي ما فاتكم و لا تفرحو بما اتاكم» خداى سبحان فرمود: «تا بر آنچه از دست شما رفته حسرت نخوريد، و به آنچه به شما رسيده شادمان مباشيد» كسى كه بر گذشته افسوس نخورد، و به آينده شادمان نباشد، همه جوانب زهد را رعايت كرده است. (1)
زيرا مالك اصلي خداست رفتن آن غصه اي ندارد، خود داده و خود گرفته، به دست آوردن آن هم نبايد انسان را طوري شاد گرداند كه از مسير خارج سازد.
اهميت زهد و ساده زيستي براي خاطر ان است که انسان زاهد بهتر مي تواند زندگي اش را خدا محور کند و در مسير قرب الهي باشد و حب دنيا بزرگترين مانع اين راه و عامل اصلي غفلت انسان از خداوند است.
بنابراين زهد، نداشتن نيست؛ زهد دل بسته دنيا نبودن, براي دلبستن به خدا است. اين که شما هيچ مالي نداشته باشي يا خيلي ساده زندگي کني زهد نيست. زهد يک فضيلت اخلاقي دروني است. ممکن است شخصي بسيار ساده زندگي کند اما انسان زاهدي نباشد زيرا نتوانسته بهتر از اين زندگي کند و اگر بتواند حتما اين کار را مي کند و شديدا دل بسته به دنيا است اما از طرف ديگر ممکن است فرد ثروتمندي در درون خود انسان زاهدي باشد. زهد در درون او است و دل بسته به مالش نيست.
مردي صوفي مسلك با خواندن فصل زهد كتاب «معراج السعاده » علامه نراقي به زيارت وي شتافت. چند روزي مهمان او بود. او با ديدن وضعيت زندگي علامه نراقي، رفت و آمدها و مراجعات مختلف، زبان به اعتراض گشود و گفت: من فكر مي كردم داراي زهد بي نظيري باشي لكن شما را اين چنين نيافتم. علامه نراقي چيزي نگفت. سخن از زيارت امام حسين (عليه السلام) و كربلا پيش آمد. علامه نراقي گفت: دلم شوق ديدار و زيارت آن حضرت داد و هر دو تصميم گرفتند به زيارت حرم امام حسين (عليه السلام) بروند.
در نزديكي هاي قم آن مرد صوفي گفت: من كشكول خود را در كاشان جا گذاشته ام، علامه گفت: بدون آن هم مي توان سفر كرد. آن مرد گفت: من به قدري به آن كشكول علاقه مندم كه لحظه اي نمي توانم بدون آن زندگي كنم، بازمي گردم و تا كشكول خود را به دست نياوردم به كربلا نخواهم رفت. علامه نراقي گفت: خوب بينديش كه زاهد كيست؟ من از آن همه ملك، باغ و ... چشم پوشيدم و دل كندم ولي تو از يك كشكول نمي تواني دل بكني، زهد پشت پا زدن به زندگي نيست بلكه وابسته و اسير آن نبودن است. زهد يك مساله قلبي است و ارتباط چنداني به ظاهر زندگي ندارد. (2)
بنابراين داشتن و نداشتن رفاه در زندگي مهم نيست؛ بلکه مهم اين است که «دل، وابسته و مشغول به رفاه نشود». «اسلام، دين اعتدال»
دين اسلام بسيار كامل و متعادل است. دين اسلام كه سفارش به زهد و دل نبستن به دنيا مي نمايد در جاي ديگر سفارش مي كند براي امور دنيايي ات طوري باش كه گويا هميشه زنده هستي و براي امور آخرتي ات طوري باش که گويا فردا مي ميري. (كن لدنياك كانك تعيش أبدا و کن لأخرتک کأنک تموت غداً )
مثلاً اگر خانه مي سازي طوري بساز كه نقص و عيبي نداشته باشد زيبا، بادوام،‌ بزرگ و ....- البته يك مسلمان در همه كار خود اعتدال و ميانه روي را دستور كار خود قرار مي دهد ـ از طرف ديگر هم مي فرمايد براي امور آخرتت هم طوري باش كه گويا فردا مي ميري.
نکته اين جاست که ما انسان ها خيلي راحت به خواب غفلت فرو مي رويم و بي خبر از اين كه اين مال فاني، چرا و به چه منظور در اختيارمان قرار داده شده، با آن سرگرم بوده و باطن آن را فراموش مي نماييم.«ساده زيستي بزرگان و رهبران ديني»
رهبران و بزرگان ما اغلب،زندگي بسيار ساده و بي آلايشي دارند و ما نيز بايد آرام آرام به آن سمت برويم اما اين که مانند ايشان باشيم جاي تأمل دارد. رهبران جامعه حساب ديگري دارند و شايسته است که سطح زندگي آنان متناسب با پايين ترين طبقات جامعه باشد.
عاصم از ياران اميرالمومنين امام علي (عليه السلام) عرض كرد: من در زهد و ترك دنيا به شخص شما اقتدا مي كنم. امام علي (عليه السلام) فرمود: اي دشمنك خويش، شيطان سرگشته ات كرده آيا به زن و فرزندانت رحم نمي كني. فكر مي كني خدا طيبات را حلال كرده و استفاده از آن روا ندانسته؟... (گفت: اي اميرمومنان تو در اين پوشاك خشن تن آزار باشي و خوراك دشوار تناول مي كني؟ امام فرمود: واي بر تو من نه چون توام. خدا بر پيشوايان دادگر واجب فرموده خود را با مردم ناتوان برابر نهند تا مستمندي تنگدست را به هيجان نياورند و به طغيان وا ندارند. (زهد اسلامي ص 81)«زهد و خدايي شدن»
تمام دل بستگي هاي ما به دنيا و مال دنيا به اين خاطر است که از خداي متعال فاصله مي گيريم. هر چقدر انسان از مبدأ هستي فاصله بگيرد به همان اندازه مشکلاتش بيشتر شده و دل بسته غير خدا مي شود. انسان مانند بطري خالي مي ماند که هر چقدر در آن آب بريزي از هواي آن کاسته مي شود. هر چقدر خدا را وارد زندگي مان کنيم به همان مقدار هوي و هوس از زندگي ما کم شده و زندگي مان پر از خدا مي شود.
ساده زيستي، هدف زندگي انسان مومن نيست؛ ساده زيستي هم مانند علم و اراده و صفات کمال ديگر, وسيله است براي رسيدن به خدا و خدايي شدن انسان. زندگي فرصت خدايي شدن انسان است و هدف نهايي آن چيزي جز خدايي شدن نيست. گاهي فقر و نيازمندي مفرط باعث غفلت و فراموشي خدا مي شود و گاهي غني و دارايي بيش از نياز غفلت مي آورد.
اسلام با هر دو مورد مخالف است, چون ياد خدا را عامل سعادت و کمال انسان مي داند, بنابراين چون دنيا گرايي باعث عقب ماندگي انسان از خدا و فراموش کردن ياد خدا مي شود, زهد و ساده زيستي از اين منظر ارزش پيدا مي کند. اگر ثروت با کميت و کيفيت خاصي باعث ياد خدا شود, اين ثروت دنيا نيست و بلکه آن هم وسيله اي براي قرب خدا تلقي مي شود.رابطه زهد و ساده زيستي
بايد دانست سادگى با زهد هم افق است. زهد يعنى بى‏رغبتى دل به غيرخدا چه بسا كسانى زاهدنما باشند ولى دلشان بيش از يك فرد متمول و متمكن به دنيا گره خورده باشد و چه بسا زاهدانه زيستانى كه ساده زيستى را از روى بخل انجام دهند گرچه بخل براىزن مطلوب است چنان كه در نهج‏البلاغه هم آمده ولى مشروط به اين كه رعايت آن با حرامى مواجه نشود مثلاً اگر زن در محيط خانواده به گونه‏اى اين بخل را اعمال كند كه به وجاهت و عزت خانوادگى خدشه وارد سازد، اشكال شرعى دارد. همين بخل براى مرد يك امر ناپسنديدهمى‏باشد و اگر ساده‏زيستى او ناشى از بخل باشد نه تنها ارزش اخلاقى ندارد بلكه مورد نكوهش هم مى‏باشد. در دستورات شرعى وارد شده است كه مرد مستحب است زندگى را بر اهل و عيال وسعت ببخشد، البته به سر حد اسراف نرسد. اما اگر انگيزه ساده‏زيستى يك امر پسنديده‏اىباشد مثل هم‏نوايى با بى‏نوايان جامعه يا دورى گزيدن از ورطه‏ى تجملات، تشريفات و مفاخر بى‏ارزش دنيوى يا ترس از مؤاخذه‏هاى احتمالى اخروى يا نگرانى از ناخشنودى على(ع) و حذف شدن اسم، از فهرست شيعيان آن حضرت يا... تمام اين انگيزه‏ها بسيار مطلوب است ولى همهآنها مشروط به اين است كه با حرامى مواجه نباشد. فرض كنيد مرد به گونه‏اى ساده‏زيستى را اعمال كند كه زن از او دل چركين شود يا برعكس زن به گونه‏اى ساده‏زيستى را اعمال كند كه مرد از او دلگير شود و اين كدورت اگر اذيت و آزار باطنى را به دنبال داشته باشد تحت عنوان ايذاء مؤمن قرار مى‏گيرد و ايذاء مؤمن هم حرام است. پس نبايد ساده‏زيستى به حدى برسد كه يكى از ديگرى رنجيده، دل شكسته و متأذى شود. يا فرض كنيد در مهمان‏دارى چه بسا بعضى از ساده‏زيستى‏ها توهين به مهمان باشد. در روايات بين مهمان ناخوانده و مهمان خوانده شدهفرق گذاشته شده است.
امام صادق(ع) مى‏فرمايند: «هرگاه برادر دينى تو خودش نزدت آمد، هر چه دارى برايش بياور و اگر تو او را دعوت كردى خود را برايش به تكلف و زحمت بينداز»، (ميزان‏الحكمه، ج 5، ص 525، ر 10828، نشرمكتب‏الاعلام الاسلامى، چاپ اول، سال 1362). مخصوصا اگر مهمان از ارحام و خويشان باشد و توهين به او باعث كدورت و بعد منجر به قطع رحم شود. اين ساده‏زيستى حرام مى‏باشد. مثال‏ها و موارد زياد است اما بايد دانست كهساده‏زيستى با تمام جوانبش اعمال گردد.مطالعه بيشتر:
1- مطالعه قرآن و نهج البلاغه با تأکيد بر واژه دنيا.
2- زهد اسلامي، شفيعي مازندراني
3- معراج السعاده، بحث دنيا
4- غررالحکم، واژه دنياارجاعات:
1- نهج البلاغه، ترجمه مرحوم دشتي، حكمت 439
2- نهج البلاغه، ترجمه مرحوم دشتي، حكمت 439

پرسمان دانشجویی