شرايط روزه مقبول | کتابخانه مجازی الفبا

چگونه روزه درست بگيريم كه مورد قبول خداوند قرار گيرد؟

روزه فقط امساك از اكل و شرب نيست، بلكه شرائطي ديگر دارد که تعهد و مسؤوليت هاي انسان را در برابر آن زياد مي کند.
در روايت است که روزه چهار گروه مقبول نيست:
حضرت صادق ( عليه‏السلام) فرمود: لا صيام لمن عصي الامام، و لا صيام لعبد آبق حتي يرجع، و لا صيام لامراة ناشزة حتي تتوب، و لا صيام لولد عاق حتي يبر، (1) روزه نيست‏براي كسي كه امام و پيشواي خود را نافرماني كند و از او اطاعت ننمايد، و صحيح نيست روزه عبد فراري، تا مراجعت كند و به خدمت ‏باز نگردد، و روزه زن ناشزه درست نمي‏باشد تا توبه كند و در اختيار همسرش قرار گيرد و همچنين روزه فرزند عاق شده پدر و مادر تا خوب نشود و اصلاح نگردد، مورد قبول قرار نمي‏گيرد، و روزه به حساب نمي‏آيد، فاطمه (عليهاسلام) در آداب صائم سخن مي‏گويد:
حضرت فاطمه (عليها السلام) سيده نسوان عالم در آداب روزه‏دار مي‏فرمايد: عن جعفر بن محمد عن آبائه عن فاطمه (عليهم السلام) : «انها قالت: ما يصنع الصائم بصيامه اذا لم يصن لسانه و سمعه و بصره و جوارحه‏» (2).جعفر بن محمد (عليهما السلام) از آباء گرامش از فاطمه دخت گرام رسول الله (صلي الله عليهم اجمعين) روايت مي‏نمايد: كه حضرت زهرا (عليها السلام) فرمود: صائم با روزه خويش كاري نكرده (يعني حق روزه را ادا نكرده) هر گاه زبان و گوش و چشم و جوارحش را از (آنچه كه بر آنها حرام است) حفظ نكرده باشد. يعني روزه يك مسماي واقعي از حفظ شكم از كل خوردنيها و نوشيدنيها و مبطلات ديگر و خلاصه‏اي از اجتناب از گناهان و معصيت‏خداوند مي‏باشد، زيرا روزه‏دار بدون پرهيز از تمامي محرمات روزه واقعي را در خويش تحقق نبخشيده است.پنج ‏خصلت موجب افطار روزه و بطلان وضوء:
اگر چه امروز فقهاي عالي مقام اين موارد را مبطل روزه و وضوء نمي‏دانند زيرا كمتر كسي است در زمان ما و فرهنگ طاغوت زده و غرب زده ما از اين اوصاف رذيله بپرهيزد، آن خصال پنج‏گانه از بيان پيامبر گرامي اسلام چنين است: «خمس خصال يفطرن الصائم، و ينقضن الوضوء الكذب، و الغيبة و النميمة، و النظر بشهوة، و اليمين الكاذبة‏» (3)
پنج صفت است كه روزه را باطل و وضوء را مي‏شكند، دروغ و غيبت و سخن چيني و نظر شهوت انگيز، و قسم دروغ.
اين اوصاف ذميمه براستي اثر معنوي و روحاني روزه و وضوء كه يك عبادت است در اسلام خنثي مي‏كند، و اجر و ثواب روزه و وضوء را نابود مي‏نمايد.كيفيت روزه داري از صحف ادريس عليه‏السلام:
در صحف ادريس ( عليه‏السلام) است:«اذا دخلتم في الصيام فطهروا نفوسكم من كل دنس و نجس و صومو الله بقلوب خالصة صافية منزهة عن الافكار السيئة و الهواجس المنكرة فان الله سيحبس القلوب اللطخة و النيات المدخولة و مع صيام افواهكم من الماكل، فلتصم جوارحكم من الماعم فان الله لا يرضي منكم ان تصوموا من المطاعم فقط لكن من المناكير كلها و الفواحش باسرها» (4)
حضرت ادريس پيامبر ( عليه‏السلام) در صحف خويش فرمود: هر گاه وارد ماه صيام شديد، پس خويشتن را از هر پليدي و ناپاكي پاك سازيد، (درون خود را براي پذيرش عبادت ويژه خداوند پاكسازي نمائيد) و روزه بگيريد براي خداوند با قلبي خالص و نوراني و پاك از فكرهاي بد، و صداهاي نامفهوم و بي‏معني و زشت، زيرا خداوند حبس مي‏نمايد دلهاي ناپاك و نيتهاي غير خالص شما را و دهنهاي شما نبايد فقط با امساك از خوردنيها صائم و روزه‏دار باشد. بلكه بايد جوارح شما از گناهان نيز روزه باشد (يعني اعضاء شما هم بايد از معصيت‏خدا امساك نمايد) و همانا خداوند راضي نمي‏گردد و خشنود نمي‏شود از شما به اينكه فقط از خوردنيها پرهيز كنيد، بلكه از كل منكرات و زشتيها بايد پرهيز نمائيد تا آنجا كه تغيير حالت پيدا كنيد.اثرات منفي غيبت و نمامي در روزه :
امام رضا عليه‏السلام فرمود:«اجتنبوا الغيبة غيبة المؤمن، و احذروا النميمة، فانهما يفطران الصائم و لا غيبة الفاجر و شارب الخمر و اللاعب بالشطرنج و القمار» (5) از غيبت مؤمن اجتناب كنيد، و از نمامي بپرهيزيد، براستي كه غيبت و نمامي روزه صائم را باطل مي‏نمايد، (و اثرات و ثواب روزه را زايل مي‏گرداند) ، ولي از فاجر و شارب الخمر و شطرنج‏باز و قمار باز غيبتي نيست، (يعني آنان از خود هتك حرمت نموده‏اند، و آبرو از خويش برده‏اند) .روزه حجاب زبان و گوش و چشم از گناه است :
از فقه الرضا ( عليه‏السلام) روايت‏شده كه حضرت رضا ( عليه‏السلام) در رابطه با شرائط روزه و روزه‏داري چنين فرمود: «و اعلم يرحمك الله ان الصوم حجاب ضربه الله عز و جل علي الالسن و الاسماع و الابصار و سائر الجوارح لما له في عادة من شره و طهارة تلك الحقيقة حتي يستربه من النار، و قد جعل الله علي كل جارحة حقا للصيام فمن ادي حقها كان صائما و من ترك شيئا منها نقص من فضل صومه بحسب ما ترك منها» (6).
بدان (اي روزه‏دار) خداي رحمتت كند، كه براستي روزه ستر و حجابي است، كه خداوند او را بر زبانها و گوشها و چشمها و سائر جوارح زده است، هر گاه معتاد بر زشتيها و شر و فساد باشند، (چون زبان و گوش و چشم و ساير جوارح هر گاه تحت كنترل دقيق ايمان و دين شخص باشند، از شر آنان كاملا در امان مي‏باشد) كه طهارت (و حجاب صوم) بر اسماع و ابصار و غيره، او را از آتش جهنم مي‏پوشاند و حجابي محكم از آتش براي او خواهند شد.
به تحقيق خداوند بر هر «آدم‏» خسته‏اي براي روزه گرفتن حقي مقرر فرموده است، پس اگر آن حق را اداء كند (و به خوبي حق روزه‏داري را به جاي آورد) هر آينه صائم و روزه‏دار است، (يعني به جاي آورده حق روزه را) و هر كس بعضي از آن شرايط را ترك نموده، از فضيلت و ثواب روزه‏اش به قدر و بحسب آنچه ترك كرده كاسته است.
شاعر پارسي زبان چه نيكو گفت:
گوش بگشا لب فروبند از مقال // هفته هفته، ماه ماه و سال سال
صمت عادت كن كه از يك گفتنك // مي‏شود ذو النار اين تحت الحنك
از يك سخن ناروا بر اثر پر گوئي، تحت الحنك مقدس به فضاحت ذو النار (كراوات) در مي‏آيد كه حقا با مسما است‏يعني صاحب آتش مي‏شود.از زني كه با زبان شوهرش را بيازارد هيچ عبادتي قبول نخواهد شد:
از منهيات رسول گرامي خدا (صلي الله عليه و آله) مي‏خوانيم:
«ايما امراة آذت زوجها بلسانها لم يقبل الله عز و جل منها صرفا، و لا عدلا، و لا حسنة من عملها حتي ترضيه، و ان صامت نهارها، و قامت ليلها، و اعتقت الرقاب، و حملت علي جياد الخيل في سبيل الله و كانت في اول من يرد النار، و كذلك الرجل اذا كان لها ظالما» (7) فرمود: هر زني كه شوي خويش را به زبان بيازارد، خداوند هيچ عمل و حسنه‏اي را از او قبول نكند، تا شوهر را راضي سازد، اگر چه در تمامي روزهاي عمرش روزه باشد، و تمامي شبهاي زندگيش را به نماز ايستاده باشد، و تمامي بندگان را آزاد سازد، و هميشه ملازم گردن اسبان (كه حاكي از جهاد دائمي است) در راه خدا بوده باشد، اول كسي است كه وارد آتش جهنم خواهد شد، و نيز اينچنين است اگر مرد به زوجه خويش ظلم نمايد، (يعني همه اين عذابها براي آن مرد نيز جاري خواهد بود. )
از آنجائي كه روزه، دانشگاه اخلاق و تزكيه نفس و وسيله خود سازيست، لذا روزه‏دار بايد در اين دانشگاه از كليه آداب و برنامه‏هاي تربيتي برخوردار، و در حقيقت‏خود بايد يك معلم اخلاق بوده و بر اعضاء و جوارح خويش تسلط كامل داشته باشد.چشم و گوش و زبان و. . . تو هم بايد روزه باشند :
در اينجا معلم واقعي اخلاق و پيشواي ششم حضرت جعفر بن محمد (عليهما السلام) مي‏فرمايد: «اذا صمت فليصم سمعك، و بصرك، و شعرك، و عدد اشياء غير هذا، و قال: لا يكونن يوم صومك كيوم فطرك‏» (8) آنگاه كه روزه هستي، پس بايد گوش و چشم و موي تو در حال امساك باشند (از گناهان و هر نوع معاصي كه از آنها خواسته است پرهيز نمايند) امام چيزهاي ديگري غير از آنچه را نامبرده شمرد و سپس فرمود: البته نبايد روز، روزه‏داريت همانند روز افطارت باشد. (يعني اين قدر آثار تربيتي روزه‏ات زود گذر نباشد، كه هيچ گونه تفاوتي با روزهاي قبل و بعد از روزه‏ات، جز امساك از خوردنيها و آشاميدنيها، نداشته باشي) .
بنيان گزار اسلام حضرت ختمي مرتبت فرمود: «ما من عبد صائم يشتم فيقول: اني صائم، سلام عليك لا اشتمك كما تشتمني الا قال الرب تعالي استجار عبدي بالصوم من شر عبدي قد آجرته النار» (9)
نيست (بنده) روزه‏داري كه مورد شماتت و ملامت قرار گيرد، و او به ملامت كننده بگويد: من روزه هستم سلام بر تو و من شماتت نمي‏كنم، آنچنان كه تو شماتت مي‏كني، همچنان كه خداوند تعالي مي‏فرمايد: پناهندگي جست‏بنده من به روزه از شر ديگر بنده من، به راستي پناه دادم او را از آتش جهنم و اين كلاس تربيتي روزه است كه آدمي را تربيت مي‏نمايد.حقوقي كه روزه از يك مسلمان دارد:
در رساله حقوق، امام سجاد عليه‏السلام حقوق افعالي را براي انسان مي‏شمرد، وقتي به روزه مي‏رسد و حقي كه روزه، اين فريضه الهي از انسان متعهد و مسؤول دارد، اينگونه بيان مي‏فرمايد:«و اما حق الصوم فان تعلم انه حجاب ضربه الله علي لسانك و سمعك و بصرك و فرجك و بطنك ليسترك به من النار. و هكذا جاء في الحديث: «الصوم جنة من النار» فان سكنت اطرافك في حجبتها رجوت ان تكون محجوبا و ان انت تركتها تضطرب في حجابها و ترفع جنبات الحجاب فتطلع الي ما ليس لها بالنظرة الداعية للشهوة و القوة الخارجة عن حد التقية لله لم تامن ان تخرق الحجاب و تخرج منه، و لا قوة الا بالله‏» (10)
اما حق روزه آن است كه بداني اين پرده‏اي است كه خداوند در برابر زبان، گوش، چشم، فرج، و شكمت آويخته تا تو را از آتش بپوشاند، چنان كه در حديث آمده «روزه سپر آتش است‏» ، اگر اعضاي خود را در پس اين پرده نگاه داري (و آنها را از گناه حفظ كني) اميد است (از عذاب) محجوب و محفوظ باشي و اگر اعضاء پشت پرده آرام نگيرد، و گوشه و كنار آن بالا رود، و عضوها براي تجاوز از حدود سركشد، چشم نگاه شهوت انگيز كند، نيروها كه بايد براي حفظ بدن بكار رود به راه ديگر مصرف شود، ممكن است، پرده پاره گشته بدن بيرون افتد (و طعمه آتش گردد) و لا قوة الا بالله، بلي روزه صحيح، سند شرافت، و معيار هوش، و نيروي اراده انسان است، از اين جهت مي‏توان كند ذهني و ضعف اراده را متضاد با روزه دانست.روزه‏ داران به سه درجه تقسيم مي‏گردند:
در آداب و شرائط روزه و صائمين و نحوه روزه‏داري مرحوم فيض كاشاني رحمة الله عليه در كتاب محجة البيضاء خويش تقسيماتي قائل است و روزه آنان را به سه درجه تقسيم نموده است.
1- صوم العموم
2- صوم الخصوص
3- صوم خصوص الخصوص
اما صوم العموم، و آن نگهداشتن شكم و فرج از حرام و شهوات نامشروع مي‏باشد كه آن امساك از تمامي خوردنيها و آشاميدني‏ها و مفطرات ديگر است كه از اذان صبح تا اذان مغرب كل چيزهائي كه روزه را باطل مي‏نمايد اجتناب نموده، و روزه خويش را باطل نمي‏گرداند.
و اما صوم الخصوص، و آن نگهداشتن گوش و چشم و زبان و دست و پا و ساير جوارح از كل معاصي و گناهان است، (وصوم خصوص الخصوص وآن مربوط به اولياء خدا است .)شرائط روزه‏دار از زبان امام صادق (ع):
- اول: بستن چشم و حفظ كردن آن از نگريستن طولاني به سوي هر چيزي كه نهي يا مكروه شده.
امام صادق ( عليه‏السلام) فرمود: وقتي كه روزه هستي بايد گوش و چشم و مو و پوست و ديگر اعضاي بدنت روزه باشند، يعني از گناهاني كه بر آن اعضاء حرام شده اجتناب نمايند و حتي چيزي كه قلب را به خود مشغول مي‏نمايد و از ذكر خدا غافل مي‏سازد، بايد پرهيز كرد.
و يا در حديث ديگر امام مي‏فرمايد: نبايد روز روزه‏داريت‏ با روز فطرت مساوي و برابر باشد، كه پيامبر (صلي الله عليه و آله) مي‏فرمايد: نگاه تير مسمومي از تيرهاي ابليس است، پس كسي كه از لذت آن نگاه بگذرد، براي ترس از خدا، خداوند ايماني به او مرحمت‏خواهد فرمود، كه حلاوتش را در قلب خويش احساس نمايد.
- دوم :حفظ زبان از هذيان، دروغ، و غيره است. مراء و جدال را رها كن، و خادم خويش را رنج نده و در حال روزه، با وقار و حليم باش، كه هرزگي و هرزه گوئي تو را در حال روزه به جهال و ياوه گويان ملحق نسازد، كه پيامبر (صلي الله عليه و آله) شنيد از زني كه بجاريه خويش فحش و ناسزا مي‏گفت، در حالي كه روزه‏دار هم بود، حضرت براي او دستور فرمود طعامي بياورند، فرمود به آن زن كه بخور، عرض كرد يا رسول الله من روزه دارم حضرت فرمود چگونه روزه‏داري و حال آنكه به جاريه‏ات نسبت ناسزا مي‏دهي و فحاشي مي‏كني، و به راستي روزه فقط امساك از طعام و شراب نيست.
داستان دو زن روزه‏دار كه غيبت مردم مي‏كردند
روايت‏شده دو زن در عهد پيامبر (صلي الله عليه و آله) روزه‏دار بودند، در آخر روز حالشان از شدت گرسنگي و تشنگي وخيم شد و نزديك بود كه تلف گردند، پس فرستادند كسي را پيش رسول خدا (صلي الله عليه و آله) كه تا از آن حضرت اذن افطار بگيرند، پيامبر (صلي الله عليه و آله) ظرفي را فرستاد براي آن زنان، فرمود: به ايشان بگو كه در داخل اين ظرف قي كنيد آنچه كه خورديد، پس يكي از آندو قي كرد نيمي از آن ظرف را از لخته‏هاي خون و گوشت‏خالص پر كرد، و آن ديگري نيز با قي و استفراق خويش بقيه ظرف را پر نمود، مردم از اين ماجرا به شگفت درآمدند و تعجب كردند، پيامبر (صلي الله عليه و آله) فرمود: اين دو زن از آنچه كه بر آنها حلال بود امساك نمودند، و بر آنچه كه بر آنان حرام بود روزه خويش را باطل نمودند، به اين صورت كه نشستند در كنار هم ديگر، از مردم غيبت كردند، و اين است آنچه كه پشت‏سر مردم گفتند كه در اين ظرف است، از گوشتهاي آنان.
- سوم: نگهداري گوش از شنيدن هر مكروهي، زيرا هر چيزي گفتنش حرام است، شنيدن و گوش فرا دادن به او نيز حرام است، و لذا به پيشگاه خداوند گناه شنونده دروغ و خورنده حرام يكسان است، كه خداوند در قرآن مي‏فرمايد:سماعون للكذب اكالون للسحت (11)
- چهارم:نگهداشتن بقيه اعضاء و جوارح بدن است از قبيل دست و پا از مكاره و نگهداري شكم از شبهات و غذاهائي كه مشتبه است در وقت افطار، پس معني ندارد كه صائم از غذاي حلال پرهيز كند، سپس با فعل حرام افطار نمايد روزه خويش را (با دروغ و نمامي و غيبت) پس مثال اين صائم همانند كسي است كه در يك شهر قصري بسازد و آنگاه شهر را خراب كند، كه پيامبر (صلي الله عليه و آله) فرمود: چه بسا روزه‏داري است كه از روزه‏اش جز گرسنگي و تشنگي چيزي عايدش نمي‏گردد.
- پنجم: از غذاي حلال وقت افطار آن قدر نخورد كه معده پر شود كه هيچ ظرفي مبغوضتر به پيشگاه خداوند از شكم پري نيست كه از غذاي حلال پر شده باشد، كه در نتيجه قدرت هيچ گونه عبادتي و بهره برداري از شبهاي پر فيض ماه رمضان نداشته باشد، و ثانيا اين عمل با روزه‏داري و دستورات روحاني و معنوي روزه و اثرات آن منافات دارد.
- ششم: اينكه قلبش بعد از افطار مضطرب و معلق بين خوف و رجا باشد، زيرا نمي‏داند كه آيا روزه‏اش مقبول حضرت حق قرار گرفته يا خير، آيا با قبولي روزه‏اش جزء مقربين است‏يا با عدم قبولي روزه جزء آنهائي كه مشمول خشم خداوند هستند مي‏باشد، پس اين است معني واقعي و باطني روزه، كه اين نوع روزه در رتبه انبياء و اولياء گرامي خدا خواهد بود. (12)
پي‏ نوشت‏ها:
1- وقايع الايام خياباني، ص 432.
2- بحار الانوار، ج 96، ص 295.
3- نهج الفصاحه، حديث 1459.
4- نقل از وقايع الايام خياباني، ص 431.
5- فقه الرضا ( عليه‏السلام) .
6- مستدرك الوسائل، نقل از وقايع الايام خياباني، ص 432.
7- مكارم الاخلاق، ج 2، ص 368.
8- وافي ج 7، ص 33.
9- ماه مبارك رمضان، ص 173.
10- تحف العقول، رساله حقوق امام سجاد ( عليه‏السلام) ص 295.
11- سوره مائده، آيه 42.
12- از كتاب شريف محجة البيضاء، ج 2، ص 130

پرسمان دانشجویی