حقيقت و مراحل توبه | کتابخانه مجازی الفبا

خواستم حقيقت و مراحل توبه را بدونم؟

ما در اصل بنده خدا هستيم و بايد بندگي کنيم, اما چون از طرفي اختيار داريم و از طرفي هم نيروهاي مخالف مانند نفس در درون و شيطان از بيرون ما امکان وسوسه و گمراه سازي دارند, گاهي در اثر گرايش هاي نفساني و وسوسه شيطان از مسير بندگي خدا خارج مي شويم و گناه و مخالفت مي کنيم.
البته بايد بدانيم هنگامي که گناه مي کنيم ديگر بنده و تحت حکومت و ولايت خداوند نيستيم و وارد حکومت شيطان و بندگي او شده ايم.
توبه يعني از اين حالت خود يعني از فرار کردن از خدا و پناه آوردن به شيطان پشيمان شويم و تصميم بگيريم به سوي خدا باز گرديم و از خداوند به خاطر اين فرار عذر خواهي کنيم و نافرماني و مخالفت خود را جبران نماييم و دوباره کارهايي را انجام دهيم که باعث رضايت خالق و مولاي عالم مي شود. اين حالت را توبه و بازگشت مي گويند.
بنابراين «توبه» در لغت به معناى رجوع است و حقيقت توبه همان پشيماني و ندامت از گناه است كه لازمه آن، تصميم بر ترك گناه در آينده است و اگر گناه گذشته ،كاري بوده كه قابل جبران است بايد در صدد جبران برآيد و به اين ترتيب اركان توبه را مي توان در چهار چيز خلاصه كرد: 1. ندامت، 2. تصميم بر ترك در آينده، 3. جبران گذشته، 4. استغفار و طلب بخشش و مغفرت از خداوند.
توبه كردن از گناه ، بسته به گناهاني دارد كه انجام داده است ، وتوبه ازهرگناهي مراحل خاص خود رابايد طي كند. گناهاني را كه ممكن است انسان مرتكب شود مي توان به سه دسته تقسيم كرد:
الف. ستم به خويشتن
يعني انسان از اين ناحيه به جان، مال و حيثيت خويش صدمه زده و موجب عدم پيشرفت يا فقر و عقب افتادگي و گرفتاري خود شده است. در اين گونه موارد، گرچه گنهكار در حق خود ظلم كرده، ولي چون معمولا پاي شخص ديگر و حق ديگري در بين نيست، با استغفار و جبران خطاها و ضررها، آسانتر مي توان از آنها توبه كرد و راه خير و صلاح و سعادت دنيوي و اخروي را در پيش گرفت.
ب. حق الله
فطرت پاك و سالمي كه خداوند در نهاد انسان قرار داده، اعضاء و جوارح و نعمتهاي فراوان مادي و معنوي، پانزده ميليارد سلولي كه در مغز اوست و سرانجام «ارسال رسل و انزال كتب» همه براي پويايي و سعادت اوست، اما با تأسف آدمي بر اثر تأثيرپذيري از عوامل دروني و بيروني، همه اين نعمتها را ناديده انگاشته و راه تمرد و عصيان را در پيش مي گيرد! اما راه كاري كه براي اين دسته گناهان وجود دارد اين كه: اگر شرك و كفر صورت گرفته، بايد «توحيد» و يكتاپرستي را جايگزين آن نمود، و اگر در احكام و فروع دين كوتاهي و تعلل شده, بايد به تكميل و جبران آنچه از دست رفته
اقدام كرد.
ج: حق الناس
شرايط توبه در «حق الناس» سنگين تر از توبه در «حق الله» است و اين گناه, يعني تجاوز به حقوق ديگران را امام علي(عليه السلام) از آن به مظالم العباد (كليني، اصول كافي، ج2، ص443) و امام زين العابدين(عليه السلام) به «تضييع حقوق الاخوان» (مجلسي، بحارالانوار، ج72، ص415) ياد كرده اند.
در روايت آمده: پيامبراكرم(صلي الله عليه و اله) به خانه كعبه نگاه كرد، آن را مورد تعظيم قرار داد و سپس ادامه داد: حق واحترام يك مؤمن از تو بالاتر است، چون خداوند خانه كعبه را داراي يك احترام و عظمت دانست و از مؤمن سه چيز را: «مال-خون-سوءظن» (همان، ج67، ص71)
بر اين اساس مردم و مؤمنان داراي سه نوع حق، احترام و مصونيتند؛ به موازات همين سه حق ممكن است سه نوع ظلم هم به آنان روا شود و بر همين پايه سه نوع توبه هم واجب مي شود كه اين سه عبارتند از: 1. تجاوز به مال 2. لطمه به جان 3. ضربه به آبرو.
مهمترين شرايط توبه عبارت است از :
1. پشيماني و ندامت از صميم قلب و تصميم بر عدم ارتكاب دوباره
2. استغفار و طلب بخشش
3. تصميم قاطع بر جبران گذشته و اداي حقوق، خصوصا اگر حق الناس باشد
امير مؤمنان(ع) در حكمت 417 از نهج البلاغه (ترجمه محمد دشتي) در جواب كسي كه در حضور امام(ع) بدون توجه لازم گفت: «استغفرالله» فرمود: مادرت بر تو بگريد، آيا مي داني معناي استغفار چيست؟
استغفار درجه والامقامان است و داراي شش معنا مي باشد.
1. پشيماني از گذشته.
2. تصميم به عدم بازگشت به گناه.
3. پرداخت حقوق مردم، چنانچه خدا را پاك ديدار كني كه چيزي بر عهده تو نباشد.
4. تمام واجب هاي ضايع شده را به جا آوري.
5. گوشتي را كه از حرام بر اندامت روييده، با اندوه فراوان آب كني، چنان كه پوست به استخوان چسبيده، گوشت تازه برويد.
6. رنج طاعت را به تن بچشاني چنان كه شيريني گناه را به او چشانده بودي، پس آنگاه بگويي: «استغفرالله»
مورد پنچم و ششم از مستحبات توبه است و موارد نخستين از شرايط لازم آن به شمار مي رود.
اگر انسان اين راه را به درستي طي كند نبايد در بخشش و مهرباني خداي متعال شك كند. البته كسي كه واقعا توبه مي كند و موفق به بازگشت به سوي خدا مي شود، اثر توبه در زندگي و باطن و ظاهرش آشكار خواهد شد. هر قدر آثار واقعى توبه در اعمال و كنش‏هاى ما بيشتر هويدا گردد، رغبت كمترى به گناه و اراده و عزم راسخ‏ترى در اطاعت پروردگار خواهيم داشت و اين نشان مى‏دهد كه توبه ما نيز توبه واقعى‏ترى بوده است و به همين نسبت مقبول‏تر واقع گرديده است.
امام امت (ره) مى‏فرمودند: اگر بعد از ماه مبارك رمضان تغييرى در حالات خود يافتيد به همان نسبت وارد ضيافت‏الله شده‏ايد ولى اگر دگرگونى در شما پديد نيامد از آن بى‏بهره مانديد.
براي مطالعه بيشتر ر.ك منابع اخلاقي:
-گناه شناسي، محسن قرائتي.
-گناهان كبيره، شهيد دستغيب.
- شهيد دستغيب، قيامت و قرآن (تفسير سوره طور).
- مقالات, استاد محمد شجاعي.
- ترجمه جامع السعادات، مرحوم نراقي.
- ترجمه الاخلاق، مرحوم شبر.
- نقطه هاي آغاز در اخلاق، مهدوي كني.
بازگشت به خويشتن يا توبه نصوح ، رضوانعلي مصيبي.

پرسمان دانشجویی