عوامل موثر بر اخلاق کودک | کتابخانه مجازی الفبا

مهمترين عوامل كه ميتوانند بروي اخلاق كودكان تأثير بگذارند كدامند؟

اولا از حسن اعتماد شما به اين مجموعه فرهنگي خرسنديم و اميدواريم بتوانيم مشاور مفيدي برايتان باشيم .ثانيا بايستي عرض كنم كه در شكل‌گيري و تكون و ويژگي‌هاي اخلاقي و رفتاري فرزندان، دو عامل عمده دخيل هستند كه اولي وراثت (مسائل ارثي) و دومي محيط است.و لذا در دستورات ديني توصيه شده تا همسري با تقوي و با اخلاق و عاقل و سالم انتخاب نماييد تا فرزندان شايسته داشته باشيد.پس يكي از عوامل تاثير گذار در تربيت انتخاب همسر خوب است كه ويژه گي هايش از طريق وراثت منتقل مي شود.
دومين عامل عوامل محيطي است كه عوامل محيطي مصاديق مختلفي دارد و از جمله انها محيط مدرسه ،دوستان و همراهان كودك ،محيط زندگي و محيط خانواده و غيره. در ميان عوامل محيطي، تأثير‌گذارترين عامل و عمومي‌ترين عامل، خانواده است. در ميان عوامل خانوادگي، محوري‌ترين عامل،‌ والدين هستند.اثرگذاري والدين به دليل جايگاه ممتاز،‌ تعامل بيشتر و نخستين مربي مرتبط با كودك، بيشتر از ساير عوامل اجتماعي است. انديشمندان و كارشناسان علوم تربيتي و روان‌شناسي، با عبارت مختلف و در جاهاي مختلف به نقش اساسي والدين و فضايي كه در خانواده ايجاد مي‌شود،‌ در رشد اخلاقي و شخصيتي كودكان اشاره نموده‌اند. كارل يونگ[1] يكي از روان‌شناسان غربي معتقد است: در مرحلة كودكي، آنچه ممكن است شخصيت كودك خوانده شود چيزي نيست مگر انعكاس شخصيت و رفتارهاي والدين او. پرواضح است كه پس از آن، والدين نفوذ و تأثير زيادتري بر شكل‌گيري شخصيت كودك اعمال مي‌كنند؛ آنها مي‌توانند با شيوه‌هاي رفتاري خود، نسبت به كودك، به رشد شخصيت او كمك كنند يا مانع آن بشوند.[2] يعني والدين در شكل‌گيري رفتارها و منش كودك دخالت زيادي دارند.هورناي يكي ديگر از روان‌شناسان، رابطة‌ اجتماعي موجود بين كودك و والدين را عامل اصلي رشد شخصيت كودك مي‌داند و از نياز كودك به ايمني (نياز به امنيت و رهايي او از ترس) و نقش آن در تعيين بهنجار بودن رشد شخصيت، سخن به ميان آورده و معتقد است:‌ امنيت رواني كودك كاملاً بستگي دارد به اينكه چگونه والدين با او برخورد كرده‌اند. اظهار نكردن محبت به كودك و فقدان فضاي عاطفي، شيوة عمده‌اي است كه والدين به وسيلة‌ آن، امنيت را تضعيف نموده و يا از آن جلوگيري مي‌كنند.[3]كوپر اسميت[4] مي‌گويد: در نتيجه تحقيقات به اين نكته رسيدم كه پسراني كه از عزت نفس[5] بالايي برخوردارند معمولاً داراي والديني هستند كه اعتماد به نفس و كرامت نفس،‌ ثبات هيجاني و اتكاي به خود از ويژگي‌هاي شخصيتي آنان به شمار مي‌رود و در مسائل پرورش و تربيت فرزندان، بين آنان و فرزندانشان توافق كاملي مشاهده مي‌شود.[6]
مطالعات كال دُوِل[7] و همكارانش نيز دربارة شكل‌گيري هوش در جريان تأثير محيط خانواده نشان داده كه كودكان باهوش‌تر, معمولاً كساني هستند كه در خانواده‌هاي صميمي رشد كرده و از امكانات فرهنگي و تربيتي بيشتري برخوردارند.[8]همان‌طور كه ملاحظه فرموديد، روابط عاطفي و اخلاقي والدين و همچنين فضاي تربيتي و عاطفي به‌وجود آمده به دنبال اين رابطه، نقش زيادي در رشد اخلاقي، روان‌شناختي و شخصيتي كودكان دارد.
بسياري از انديشمندان روان‌شناسي به‌ويژه آقاي آلبرت بندورا[9] اعتقاد دارند بيشترين يادگيري‌ها و تأثيرپذيري‌هاي افراد انساني، از طريق يادگيري مشاهده‌اي و ديدن الگوهاي ارائه شده ,است. بر اساس نظرية ايشان هر چقدر الگوها از محبوبيت و جايگاه ارزشي ويژه‌اي برخوردار باشند، تأثيرگذاري بيشتري بر الگوگيرنده‌ها دارند. ايشان همچنين اعتقاد دارد والدين (پدر و مادر) به عنوان اولين الگو، بر شخصيت كودكان،‌ اجتماعي شدن آنها، روش‌هاي تعامل با ديگران، نحوة برخورد با مشكلات زندگي و مسائل اخلاقي كودكان, تأثير جدي و اساسي دارند.[10]
لذا وقتي پدر و مادر به آموزه‌هاي اخلاقي و اصول همسرداري, التزام جدي دارند و روابط عاطفي و اخلاقي محبت‌آميز و مؤدبانه، دلسوزانه و دينمدارانه دارند، بر فرزندان خود نيز اثر گذاشته و آنان را به سوي مسائل تربيتي سوق خواهند داد. علاوه بر اينها وقتي محيط خانواده، دوستانه،‌ صادقانه، محبت‌آميز و همراه با حس وظيفه‌شناسي و احترام بود، فضايي آرام و معنوي به‌وجود خواهد آمد و اين فضا در آرامش رواني، شكوفايي استعدادها و همچنين خلاقيت فرزندان مؤثر خواهد بود. زيرا يكي از شرايط عمده براي رشد عاطفي، ذهني، فكري و رواني كودكان، محيط مناسب خانواده است كه اين فضا در خانواده‌هايي كه ملتزم به حقوق متقابل و نقش‌هاي اختصاصي افراد هستند، به‌وجود مي‌آيد. اين گونه خانواده‌ها بيشترين شباهت را به خانواده‌اي كه در روان‌شناسي به خانوادة مقتدر معروف است، دارند. خانوادة مقتدر بهترين نوع خانواده‌ها و بهترين نوع تربيتي است.[11]التزام همسران به حقوق اخلاقي متقابل علاوه بر تأثيرات ذكر شده دربارة فرزندان، در ترقي معنوي و رشد معنوي و تربيتي يكديگر نيز تأثيرگذار است. وقتي همسران در محيطي عاطفي، دوستانه و مملو از ارزش‌هاي اخلاقي، گذران عمر مي‌كنند، آرام‌آرام و به صورت ناهوشيار بر كمالات و زيبايي‌هاي اخلاقي آنان افزوده خواهد شد. زيرا محيط سالم و پاكيزه (از نظر اخلاقي) در شخصيت و نوع كاركردهاي افراد تأثير مي‌گذارد و همين‌طور افراد سالم و بهنجار, متقابلاً در محيط و بهتر شدن آن اثر مي‌گذارند و همين‌طور اين سير ترقي ادامه دارد.
خلاصه اينكه در تربيت فرزند عوامل زيادي دخالت دارد كه مهمترين آنها،انتخاب همسر خوب ،انجام رفتارهاي ديني و اخلاقي مطلوب توسط والدين،تغذيه حلال،فراهم نمودن مدرسه و دوستان خوب براي كودك،فراهم كردن محيط سالم ،توكل برخداوند و تلاش وحضور عاطفي والدين به ويژه مادر در كنار فرزند.براي مطالعه بيشتر به كتاب هاي زير مراجعه فرماييد
سالاري‌فر، محمدرضا، خانواده در نگرش اسلام و روان‌شناسي، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1386.
1. داودي، محمد، تربيت ديني، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1384.
برك، لورا اي، روان‌شناسي رشد، ترجمة يحيي سيدمحمدي، تهران، ارسباران، 1381.
مصباح، علي و همكاران، روان‌شناسي رشد با نگرش به منابع اسلامي، تهران، سمت، [1]. Jung.C.G.
[2]. دوان شولتز، نظريه‌هاي شخصيت، ترجمة يحيي سيدمحمدي، ص 119.
[3]. همان، ص 170.
[4]. Cooper smith
[5]. Self _ steem
[6]. دفتر همكاري حوزه و دانشگاه، روان‌شناسي رشد با نگرش به منابع اسلامي، ج 2، ص 855.
[7]. Cal dwell
[8]. دفتر همكاري حوزه و دانشگاه، روان‌شناسي رشد با نگرش به منابع اسلامي، ج 2، ص 855.
[9]. Albert Bandura
[10]. دفتر همكاري حوزه و دانشگاه، روان‌شناسي رشد، ج2، ص 460.
[11]. منظور از خانوادة مقتدر، خانواده‌اي است كه كودكان را به شيوه‌اي كه قاطع و اطمينان‌بخش است تربيت مي‌كنند؛ يعني در اين خانواده روابط والدين صميمي بوده و هر فردي در جايگاه متناسب خود قرار دارد. در چنين خانواده‌اي فرزند به استقلال و آزادي فكري تشويق مي‌شود در عين حال كه نوعي محدوديت و كنترل نيز از سوي والدين، بر او اعمال مي‌گردد. در اين خانواده اظهارنظر، صحبت با كودك و ارتباط كلامي وسيعي در تعاملات كودك با والدين و بين پدر و مادر وجود دارد. گرمي و صميميت، اساس برقراري ارتباط است و هر كدام از افراد خانواده به شيوه‌اي منطقي و عقلاني و در چارچوب اختياراتشان اظهارنظر مي‌كنند.
از ويژگي‌هاي اين خانواده و اين شيوه تربيتي اين است كه هر يك از اعضاي خانواده به تناسب امكان و توان خود، در تعيين و انتخاب اهداف شركت دارند. اعضاي خانوادة مقتدر با همديگر همكاري صميمانه و جدي دارند. يكي ديگر از ويژگي‌هاي اين خانواده، انظباط همراه با رفتار خودمختارانه است. والدين هرگاه كودك را از چيزي منع كنند يا از وي خواسته‌اي ويژه داشته باشند، مسئله را براي او به خوبي تبيين كرده و دليل آنرا نيز ارائه مي‌دهند. در اين حال، اگر فرزندان در كارهاي خود كوتاهي كنند يا برخلاف آنچه وظيفه بوده، انجام دهند، مجازات مي‌شوند. از ويژگي‌هاي ديگر اين خانواده اين است كه خانواده بر اساس مشورت و همفكري و پيروي از عقل و مصلحت‌انديشي اداره مي‌شود (البته تصميم نهايي را والدين مي‌گيرند). يعني بين والدين و فرزندان آزادي نسبي حاكم است و در محدوده‌اي از كارها به فرزندان اختيارات داده شده ولي تصميم نهايي با والدين به‌ويژه پدر است. در اين خانواده فرزندان به راحتي اظهار عقيده مي‌كنند و هنرها و مهارت‌هاي خود را بروز داده و از امنيت رواني برخوردارند.
به طور خلاصه مي‌توان گفت:
الف) تمام افراد خانواده محترم هستند و در نقش مناسب خود قرار دارند؛
ب) اعضاي خانواده صلاحيت و اجازة اظهارنظر دربارة مسائل و مشكلات مربوط به خود را دارند؛
ج) روش عقلاني و عاطفي در تمام جنبه‌ها حاكم است؛
د) اساس زندگي بر همكاري و همدلي است؛
ه) پدر به عنوان ناظر و تصميم گيرنده نهايي است؛
و) والدين براي تصميمات خود با فرزندان مشورت كرده و آنان را توجيه مي‌كنند؛
جهت مطالعة بيشتر رجوع شود به كتاب روان‌شناسي رشد با نگرش به منابع اسلامي، تأليف دفتر همكاري حوزه و دانشگاه، تهران، انتشارات سمت، 1375، ج 2، ص 870 ـ880.

پرسمان دانشجویی