آداب زيارت | کتابخانه مجازی الفبا

آداب زيارت را به طور كامل بيان كنيد.

رعايت ادب و آداب در هر امري، سبب دست يافتن بهتر به اهداف آن كار است. هر چيزي هم براي خود آدابي دارد؛ مثل آداب تجارت، آداب معاشرت، آداب كسب علم، آداب جنگ و مبارزه، آداب نماز و قرائت و ... كه شناخت و مراعات آنها، آن امر را موفقيت آميز تر مي سازد و عامل را به هدف نزديك تر مي سازد.

از جمله براي زيارت هم آدابي ذكر شده است. مراعات آنها هم ثواب بيشتر دارد، هم زائر را در دستاورد هاي معنوي زيارت كامياب تر مي سازد.

اين آداب، برخي ظاهري است و برخي باطني. در كتب حديث هم عنوان آداب ظاهري و آداب باطني براي برخي از اعمال و سنن مطرح شده است. بي شك همان آداب ظاهري هم به حصول توجّه قلبي و آداب باطني كمك مي كند.

كيفيت زيارت كردن و جزئيات زيارت خواندن و كمّ و كيف اين تشرّف و ديدار معنوي را نيز بايد از اولياي دين آموخت. امام صادق عليه السلام ، به محمد بن مسلم ـ كه از اصحاب بزرگ اوست چنين دستورالعمل مي دهد:

«هر گاه به زيارت مرقد اميرالمؤمنين رفتي، غسل زيارت كن، پاكيزه ترين جامه هايت را بپوش، بوي خوش و عطريات استعمال كن، با آرامش و وقار و آرام آرام حركت كن ، وقتي به باب السّلام رسيدي، رو به قبله بيست و سه بار تكبير بگو، آن گاه زيارت را بخوان...».[1]

اين نكات، از جمله آداب ظاهري زيارت است.

مرحوم كليني در كتاب كافي، مرحوم شهيد اول در كتاب دروس و همچنين مرحوم شيخ عباس قمي در مفاتيح الجنان، آداب فراواني براي زيارت نقل كرده اند.

آنجه در اين نوشته مي خوانيد، برخي از مهم ترين آن آداب، با تبييني روشن و شرح و بسط آن است.

1. غسل زيارت

براي حضور در حرم ها، زائر بايد پاك باشد، هم پاكي ظاهري، هم دروني. غسل زيارت از آنجا كه به عنوان يك عمل عبادي انجام مي گيرد، علاوه بر تميزي جسم و لباس، طهارت روح و روان را هم در پي دارد. هم قبل از آغاز سفر زيارتي و هنگام بيرون رفتن از خانه و شهر و بيش از شروع مسافرت مستحب است، هم قبل از تشرف به حرم هاي مطهّر معصومان:.

غسل، يك طهارت جسمي است، ولي صفاي روحي و معنوي هم دارد؛ چون همراه با نيت، ذكر خدا و دعاست و تنها دوش گرفتن و شستن بدن نيست؛ مثل وضو كه صرف شستن صورت و دست ها نيست. نورانيت و آثار معنوي و روحي آن در سايه توجه و قصد قربت و عبادت فراهم مي شود. وضو به عنوان مقدمه نماز و غسل به عنوان مقدمي زيارت است.

در زيارت هفتم امام حسين (عليه السلام) كه حضرت صادق به صفوان جمّال آموخته، حضرت مي فرمايد: وقتي خواستي به زيارت بروي، از آب فرات غسل كن و هنگام غسل بگو: بسم الله و بالله، اللهم اجعله نوراً و طهوراً و حرزاً و شفاءً مِن كُلِّ داءٍ وَ سُقمٍ و آفةٍ و عاهةٍ، الّلهم طهّر به قلبي و اشْرَح به صَدري و سهّل به اَمري.

باين دعا و امثال آن، هم كار با نام و ياد خدا آغاز مي شود، هم طلب نورانيت و پاكي و شفا و ايمني است و هم دعا بري طهارت قلب و شرح صدر و آساني كار.

غسل زيارت، يك معني نمادين هم دارد؛ يعني شستشوي جسم و تميزي بدن، نمادي از طهارت روح است: «شستشويي كن و آنگه به خرابات خرام».

كسي كه براي تشرف به حرم آلايش جسمي را مي زدايد، آلايش روح را هم بايد بشويد تا هم با جسم پاك، هم روح پاك، هم لباس نو، هم با روحيه نو تشرف يابد؛ چرا كه توبه و خشوع، لباس روح است. در احاديث توصيه شده وقتي زائر از غسل فارغ شد، جامي پاك و تميز بپوشد و دو ركعت نماز بخواند و با ذكر خدا و «الله اكبر» و «لااله الا الله» و با قدم هاي كوچك به طرف مزار برود. همه اينها در تأمين حال معنوي مؤثر است. براي غسل زيارت، دعاهاي ديگري نيز وارد شده است.

طهارت روحي شرط ارتباط با پاكدلان و پاك جانان و حضور در اماكن مقدس است. رعايت اين آداب در حال حيات امامان هم مورد تأكيد است. چند نفر در مدينه قصد تشرّف به حضور امام صادق عليه السلام را داشتند. در راه، يكي از اصحاب از كوچه اي بيرون آمد و به اين جمع پيوست؛ در حالي كه جنب بود و اينان نمي دانستند. وقتي خدمت امام رسيدند و سلام دادند، حضرت خطاب به آن شخص فرمود: يا نمي داني كه سزاوار نيست شخص جنب به خانه انبيا وارد شود؟ او برگشت و بقيه به خدمت امام شرفياب شدند.[2]

امام صادق عليه السلام توصيه فرموده است: هر گاه به قصد زيارت قبر اميرمؤمنان رفتي، وضو بگير، غسل كن و با آرامش راه برو. امام هادي نيز به موسي بن عبدالله نخعي ـ كه از آن حضرت، زيارتي كامل و جامع بري هر يك از ائمّه درخواست كرد، و حضرت هم زيارت جامعه را به او آموخت ـ قبل از بيان متن زيارت فرمود: هر گاه به آستاني مرقد آن حضرت رسيدي، بايست در حالي كه با غسل هستي، شهادتين را بگو و اذن دخول بخوان ...، و آداب ديگر. در حديثي هم كه صفوان جمال از حضرت صادق عليه السلام مي پرسد: اميرالمؤمنين را چگونه زيارت كنم؟ مي فرمايد: هر گاه اراده زيارت كردي، غسل كن، دو جامي تميز و شسته شده ات را بپوش، عطر بزن و با بوي خوش به زيارت برو.[3]

خوش بويي و تميزي از اخلاق انبياست و براي زيارت اولياي الهي تأكيد بيشتري بر آن شده است.

جنبه ديگر غسل زيارت، به بعد اجتماعي آن مربوط مي شود. معمولاً در تجمع ها و مسافرت ها، ممكن است بدن عرق كند، فضا از نظر بوي بدن و عرق پاها و غبار آلودگي زائران و ... ناهنجاري هايي داشته باشد كه تحمّل آن براي ديگران خوب و خوشايند نباشد. غسل زيارت، گامي بري ايجاد فضاي مطلوب تر در اماكن زيارتي و در مجموعه هاي زائران است. ادب تشرف به محضر يك شخصيت والا يجاب مي كند كه ديدار كننده با بهترين لباس و نيكو ترين وضع و با آراستگي كامل برود تا اداي احترام كرده باشد. غسل پيش از زيارت، تا حدّي تامين كننده اين هدف است و بدون آن نوعي بي احترامي مي شود.

از امام صادق عليه السلام درباره (خذوا زينتكم عند كلِّ مسجد) پرسيدند، فرمود: «الغُسل عِندَ لقاءِ كُلِّ امامٍ»[4].

آن حضرت غسل هنگام ديدار هر امام را مصداقي از آراستگي هنگام عبادت يا حضور در عبادتگاه به شمار مي آورده است و اين براي زائران درس تميزي و خوش بويي و ادب ظاهري است.

2. لباس تميز و آراستگي و خوش بويي

پوشيدن جامي نو و لباس تميز و استفاده از عطر، آداب ديگر تشرف به حرم هاي مطهّر است. در رويات، هم بر «ثوب جديد» تأكيد شده، هم بر «ثوب نظيف» كه مي رساند تميزي و تازگي هر دو مورد عنايت است. مرحوم فيض كاشاني به نقل از شيخ صدوق، يكي از آداب زيارت قبور ائمه در عراق و خراسان را همين نكته مي داند؛ مثلاً در زيارت سيد الشهدا عليه السلام مي گويد:

«هر گاه به زيارت آن حضرت رفتي، از كنار فرات غسل كن، لباس هاي پاكيزه بپوش و پا برهنه به سوي حرم عزيمت كن».

ايشان در مورد زيارت حضرت كاظم عليه السلام در بغداد و زيارت امام رضا (عليه السلام) در طوس هم غسل و تميزي و پوشيدن لباس نو را بيان مي كند، و نيز در زيارت قبر عسكريين عليهما السلام در سامرا هم همين توصيه را دارد: «... فاغتسِل و تَنَظَّفْ و البسْ ثوبَيك الطاهِرَينِ».[5]

از آنجا كه حالت روحي و جسمي و ظاهر و باطن در يكديگر تأثير متقابل دارند، نوع لباس و وضع ظاهري زائر در پديد آمدن حال مناسب روحي و ايجاد نشاط معنوي مؤثر است. لباس تميز و نو هم همين اثر روحي را دارد. به علاوه، حرمت گذاري به شخصيتي كه به ديدارش مي رويم، بخشي هم در آراستگي ظاهر و مرتب و معطّر بودن لباس و سر و وضع جلوه مي كند.

3. وقار و طمأنينه

آرامش و وقار ظاهري، نشاني طمأنينه دروني است. رفتار شتاب زده هم گويي باطن آشفته و نابسامان است. در توصيه ي مربوط به زيارت آمده است كه: با وقار و آرامش راه برويد، قدم ها را كوچك برداريد، حالت طمأنينه داشته باشيد، با حالت ذكر و تسبيح و تكبير، وارد حرم و مزار شويد. اينها جهات شكلي و آداب ظاهري است كه در باطن و درون زائر هم اثر مي گذارد.

پياده رفتن بعضي از ائمه به سفر حج را شنيده ايد؛ مثل امام حسن مجتبي عليه السلام و امام كاظم عليه السلام. پياده روي هم اثرگذار بر روح و درون است. صفوان جمال نقل مي كند كه با حضرت صادق عليه السلام همسفر بود، به كوفه كه رسيدند، امام دستور داد تا مركب را بخواباند و فرمود: ينجا قبر جدم اميرمؤمنان عليه السلام است. سپس حضرت غسل كرد، لباس ديگري پوشيد، به طرفه تپه اي كه قبر علي (عليه السلام) آنجا بود، راه افتاد و به صفوان فرمود: تو هم مثل من كن، گام هايت را كوچك بردار، نگاهت را به طرف پايين بگير، متواضعانه راه برو... . سپس خودش با صفوان به طرف قبر حركت كردند؛ در حالي كه سكينه و وقار بر آن دو حاكم بود و تسبيح و تقديس و تهليل مي گفتند، تا به قبر شريف رسيدند.[6]

در حديث ديگري، امام هادي عليه السلام هنگام آموختن زيارت جامعه كبيره به موسي بن عبدالله نخعي، پيش از بيان متن زيارتنامه به وي فرمود: هر گاه وارد حرم شدي و قبر را ديدي، بيست و سي بار، الله اكبر بگو، سپس كمي جلو برو، در حالي كه همراه با آرامش و وقار باشي، فاصله گام هايت را كوتاه كن، بايست، بازهم سي بار تكبير بگو، سپس نزديك قبر برو، چهل بار تكبير بگو، سپس بگو: «السلام عليكم يا اهل بيت النبّوه..».[7]

4. خضوع و خشوع

از جمله آداب زيارت، داشتن خضوع و خشوع هنگام زيارت است. خشوع ، حالتي قلبي و دروني است كه از معرفت و محبت به يك مقام و شخصيت در دل ايجاد مي شود. تأثير عظمت او در قلب، حالتي پديد مي آورد كه رعيت احترام در ظاهر را در پي دارد؛ حتي نوع ايستادن، نشستن، نگاه كردن، سخن گفتن، وارد و خارج شدن، همه تحت تأثير آن حالت دروني است. پس خشوع قلبي، خضوع اعضا و جوارح را پديد مي آورد. اين هم از نمونه هاي ديگر «تأثير درون بر برون» است.

هر چه معرفت به مقام پيشوا زيادتر باشد، خشوع دل هم عميق تر و بيشتر و رعايت ادب و خضوع ظاهري هم افزون تر خواهد شد. اينكه بعضي هنگام خروج از حرم، عقب عقب مي روند و حاضر نيستند پشت به ضريح كنند و بيرون روند، جلوه ي از همين خضوع و ادب ظاهري است كه ريشه در درون دارد. همچنان كه در نماز، اگر حضور قلب باشد، رعيت وقار ظاهري را در پي خواهد داشت، در زيارت هم چنين است. در زيارتگاه ها تنها با جسم و بدن به يك امام معصوم نزديك نمي شويم، بلكه قرب روحي هم بايد پيدا كنيم. زائر بايد خود را در محضر امام حس كند و امام را ناظر و مراقب رفتارش ببيند و چنين تصور كند كه از راه دور آمده و اجازه يافته به حضور معصوم برسد. در ين حال، چه حالتي خواهد داشت؟

به علاوه، وقتي تربت پاك و مطهّر ولي خدا مقدس است، زائر بايد به تناسب قداست مكان و جايگاه شئون آنجا را رعايت كند. خداوند به حضرت موسي فرمان مي دهد كه اي موسي! تو در وادي مقدس طور كفش هايت را درآور.[8] همين نكته سبب شده كه بزرگان در توصيه هاي خود بر بيرون آوردن كفش در حريم قدسي زيارت گاه ها، تأكيد كنند و خودشان هم در عمل، پابرهنه به حرم ها مشرّف شوند. شيخ بهايي در شعري كه به مناسبت تشرف به حرم علوي سروده، مي گويد: اين افق روشن كه بر تو آشكار گشته، در حريمش خضوع كن و اين طورسيناست، كفش از پي در آور: ... هذا حرمُ العِزَّةَ فاخَلع نعليك».[9]

5. ذكر تكبير و تسبيح

از آدابي كه براي زيارت مرقد هاي مطهر بيان شده، گفتن تكبير و تهليل هنگام تشرّف است. ياد خدا و حمد و ستايش او و ذكر توحيد و تسبيح و تنزيه، هم توجّه دادن به عظمت خداوند است؛ چرا كه عظمت چنين شخصيت هايي در عبوديت و تواضع در پيشگاه خداست، هم نوعي تعديل نگاه و توجه انسان زائر است تا درباري اين پيشويان الهي، دچار غلّو نشود و نسبت هاي غلّوآميز ندهد و محوريت توحيد در همي مسائل حفظ شود؛ مثلاً در زيارت امام حسين (عليه السلام) روايت شده كه قبل از زيارت و در بدو ورود، حتي وقتي به فرات مي رسد تا غسل زيارت كند، صد مرتبه الله اكبر، صد مرتبه لا اله الا الله و صد مرتبه صلوات بگويد. نيز در روايت است: هنگام زيارت وقتي مقابل قبر امام معصوم قرار گرفت، بگويد: «لا اله الا الله وحده لا شريك لَهُ»، ثواب بسيار براي او نوشته مي شود.[10]

ذكر گفتن و خدا را به يكتايي ستودن و او را بزرگ شمردن، در همه حال خوب است و در حرم هاي مطهر اوليايي كه مظهر اخلاص و توحيد و ذكر و تسبيح اند، خوب تر.

6. اذن دخول

خواندن «اذن دخول» هنگام زيارت، يكي ديگر از آداب است. اين اقتضاي ادب است كه بي اجازه وارد حريم حرم نشويم و با خواندن اذن ورود، هم اداي احترام كنيم، هم دل را آماده تر سازيم. اينكه در آغاز اين بخش، از قول شهيد اول نقل شد كه زائر، بر درگاه حرم بايستد، دعا كند و اذن بطلبد و اگر در دل خود خشوعي احساس كرد و رقت قلب حاصل شد، وارد شود، و گر نه بهتر است كه براي ورود، زمان ديگري را انتخاب كند تا رقت قلب و خشوع حاصل شود،[11] براي اين است كه غرض مهم تر از ورود به حرم، حضور قلب است، تا انسان از رحمت نازل شده از سوي خدا برخوردار شود.

دقت در متن «اذن دخول» هاي روايت شده، آموزنده نكاتي است كه در افزايش ايمان و معرفت و توجّه زائر به موقعيتي كه در آن قرار دارد و كسي كه به زيارتش آمده، مؤثر است. حضور در اعتاب مقدس با توجّه به اين حقايق و معارف و فضايل، زمينه ساز فيض بيشتر در زيارت است.

در رويت است: هنگام زيارت حضرت رسول صلي الله عليه وآله و هر يك از معصومان: اين گونه اذن دخول بخوان:

«اللّهم إِني وقفْتُ علي بابٍ من بيوتِ نبيك و آل نبيك...؛ خداوندا! بر درگاه يكي از خانه هاي پيامبر و دودمان پيامبرت ايستاده ام. خديا! مردم را از اينكه بي اجازه وارد خاني پيامبر شوند، منع كرده اي. من به حرمت پيامبرت در حال غيبتش مثل حال حضور و حياتش عقيده مندم و مي دانم كه فرستادگان تو زنده اند و نزد تو روزي مي برند، جايگاه مرا در اينجا و اين لحظه مي بينند و سخنم را مي شنوند. پروردگارا! ابتدا از او اذن مي طلبم، سپس از پيامبرت و از جانشين تو كه اطاعتش بر من واجب است، اجازه مي خواهم كه در اين لحظه وارد خانه اش شوم، از فرشتگان گماشته به اين بارگاه مقدّس هم اذن مي طلبم. به اذن خدا و رسول و خلفاي او و اذن همه شما وارد اين خانه مي شوم و جوياي تقرّب در پيشگاه خدايم... .[12]

در زيارت حضرت علي (عليه السلام) همه دعاها و اذن ورودهايي كه نقل شده، چه در هنگام ورود به نجف، چه وقت ورود به حرم، چه هنگام ايستادن در صحن و آستانه، چه وقت ورود به رواق. مضمون اين دعاها و اجازه خواهي ها ، اظهار ادب و درخواست اذن براي ورود به اين مكان مقدس و حريم نوراني است و از آن امام به عنوان مولا، اميرمؤمنان، حجّت خدا، امين پروردگار و ... ياد شده است تا زائر، قبل از زيارت بداند كه در كجاست و به ديدار چه انسان كامل و حجت عظيمي آمده است.(يا يها الذّين آمنوا لا تَدخُلوا بُيوتَ النّبي اِلاّ اَنْ يؤَذنَ لَكم) [13] دانسته اند كه نهي از ورود بي اذن به خانه پيامبر امت و در متن «اذن دخول» هم به اين آيه اشاره شده است.

7. عتبه بوسي

احترام و ارج نهادن به جايگاه والي حرم هاي مطّهر، گاهي هم به بوسيدن در و درگاه به هنگام ورود است. در برخي سروده هاي عالمان عارف درباري زيارت نيز به اين عتبه بوسي و ابراز تواضع و اداب و محبّت اشاره شده است.

علامي مجلسي سخن شهيد اول را در اين مورد به عنوان يكي از آداب زيارت نقل مي كند و مي افزايد كه دليل مستندي براي استحباب بوسيدن آستان و درگاه نداريم، ولي سجود براي خدا به عنوان شكر الهي بر اين توفيق، مانعي ندارد.[14]

البته بايد توجه داشت كه بوسيدن زمين و درگاه به عنوان احترام و شكر، نبايد به عنوان سجده بر امام تلقي شود و بهانه ي به دست مخالفان نيفتد تا چنين وانمود كنند كه شيعيان در پيشگاه امامان خود سجده مي كنند؛ در حالي كه سجده بر غير خدا جيز نيست! بوسيدن زمين به شكرانه توفيق الهي و بر نعمت زيارت، غير از سجده به يك انسان است. صورت بر زمين نهادن يا بوسه بر آستان زدن، نهايت ادب و ارادت و محبت به يكي از اوليي مقرّب درگاه خداست و هيچ ربطي به شرك و پرستش غير خدا ندارد.

8. حضور در كنار قبر و بوسيدن ضريح

ادب ديگر در زيارت، كه نشاني محبت و ارادت بيشتر است، نزديك شدن به قبر، دست نهادن به آن، بوسيدن و ابراز اشتياق است. داستان زيارت اربعين جابربن عبدالله انصاري و عطيه عوفي گواه اين زيارت عاشقانه است كه دست روي قبر سيدالشهدا نهاد و بر او درود و سلام داد.

در حديث امام صادق عليه السلام آمده است:

«صَلّوا إِلي جانبِ قبر النّبي، و إِنْ كانَتْ صلاة المؤمنين تَبْلُغُه اينما كانُوا؛[15] كنار قبر پيامبر بر او صلوات و درود بفرستيد؛ هر چند درود مؤمنان هر جا كه باشند، به او مي رسد».

مرحوم شيخ عباس قمي در مفاتيح الجنان، ضمن بحث از آداب زيارت به اين نكته اشاره مي كند كه برخي مي پندارند رعايت ادب به حريم امامت، به آن است كه زائر هر چه دورتر بايستد و به قبر و ضريح نزديك نشود. ايشان اين را وهم و اشتباه مي دانند و تأكيد مي كنند كه نزديك شدن به قبر و ضريح و بوسيدن آن يكي از آداب است.

البته رعايت اين ادب و استحباب وقتي است كه ازدحام جمعيت نباشد و عمل به آن مزاحمتي بر ديگران نداشته باشد و فشار نياورد، يا حال معنوي زائر را هم به هم نزند. چه بسا يك كار مستحب، در شرايطي ،تبديل به امر غير مطلوب مي گردد؛ مثل بوسيدن حجرالاسود كه در شرايط خلوت و عادي بسيار پسنديده است، ولي در ازدحام جمعيت بوسيدن يا لمس آن به قيمت له كردن ديگران يا اذيت و آزار، روا نيست. در شرايط ازدحام در حرم ها، بهتر است كه انسان كناري بايستد و با فاصله و حالت آرامش خود و راحتي ديگران، زيارتنامه را بخواند و اين تصور عوامانه را كه اگر دست به ضريح نرسد، زيارت قبول نيست، از ذهن خود بيرون كند.

كسي هم كه كنار ضريح مي رود و لمس مي كند يا بوسه بر آن مي زند، خوب است كه توقف نكند و فرصت و امكاني براي ديگران هم بدهد كه به اين فيض برسند و استفاده از ضريح را حق اختصاصي خويش نشمارد.

بوسيدن ضريح، نوعي ابراز عشق و علاقه به صاحب قبر است. بوسه بر درگاه و درها و ديوارها و ضريح و سنگ قبر ، به خاطر انتساب اينها به آن چهره هاي محبوب است، و گر نه سنگ و چوب و آهن خود به خود قداستي ندارند.

ببوس اي خواهرم قبر برادر // شهادت، سنگ را بوسيدني كرد

آنان كه به رمز و راز ين قضيه توجه ندارند، شيعه را بر اين ابراز ارادت مورد انتقاد قرار مي دهند؛ در حالي كه شوق به محبوب است كه هر چه را به آنها منسوب است، در نظر محبّ، عزيز و دوست داشتني مي سازد. به قول صائب تبريزي:

اگر از حسن عالم گير او واقف شدي زاهد // پرستيدي به جاي كعبه هر سنگ نشاني را

9. ادب نسبت به قبر مطهر

زائري كه توفيق تشرّف به حرم ها را مي يابد، بايد خود را در حريم خانه امام يا امامزاده احساس كند و هر نوع ادب لازم را به جا آورد. سيد بن طاووس توصيه مي كند: زائر، مثلاً در حرم حضرت رسول صلي الله عليه وآله، در بدو ورود، دو ركعت نماز تحيت مسجد بخواند، سپس رو به طرف روضي نبوي و حجري شريف پيامبر كند، سلام دهد، دست به آن بكشد و استلام كند، ببوسد.[16]

سپس مي افزايد: دست ها را بر ديوار حجره مطهر حضرت بگذارد و بگويد: «اَتَيتُكَ يا رَسُول الله مُهاجراً اليك ... .» و خود را مهاجري معرفي كند كه به حضور پيامبر خدا ره سپرده و براي اداي ين وظيفه به زيارت آمده و اگر در حال حيات توفيق ديدار نداشته، پس از وفات آمده و مي داند كه احترام آن حضرت در حال ممات، مثل حرمت او در حال حيات است، و از آن حضرت بخواهد كه نزد خدا شاهد ين زيارت باشد. دست ها را به صورت خود بكشد و ين زيارت را نوعي بيعت به حساب آورد و دعا كند كه تا آخر عمر بر همين عهد و پيمان استوار بماند.[17]

سپس رو به قبر و پشت به قبله زيارت بخواند. بعد از آن قبر را پشت سر قرار دهد و رو به قبله دعاهايي بخواند كه نقل شده، سپس سراغ منبر پيامبر برود، آن را لمس كند، تبرّك بجويد دست هايش را به صورت و چشمانش بكشد، اين آداب، نشان دلدادگي و محبّت است، زيارت هم قلمرو عشق و وادي دل است و زائر، اين گونه جذبه دروني خود را ابراز مي كند.

شهيد ثاني مي گويد: زائر در حال زيارت، رو به مزار و پشت به قبله بايستد، با حالت دعا ،تضرع كند و سمت چپ صورت را بر قبر بگذارد، دعا كند و از خدا حاجت بطلبد و به صاحب قبر توسل جويد تا خدا حاجتش را برآورد و او را مشمول شفاعت گرداند و در دعا اصرار و مبالغه كند، آن گاه به طرف بالاي سر برود و رو به قبله دعا بخواند.[18]

كيفيت ايستادن كنار قبر و نحوي زيارت، بايد گوياي ادب زائر باشد. در حالات حضرت رضا (عليه السلام) آمده است كه وقتي مي خواست از قبر حضرت رسول وداع كند و براي اعمال عمره به مكه رود، كنار قبر پيامبر آمد، در طرف بالاي سر ايستاد، مشغول نماز شد، سپس شانه چپ را به قبر چسباند و در نزديك يكي از ستون ها چند ركعت نماز خواند.[19] شبيه اين رفتار، در حديثي از امام صادق عليه السلام نقل شده كه چنين توصيه فرمود.[20]

علامه مجلسي در مورد برخي از ين نقل ها مي افزايد: گر چه پشت به پيامبر كردن هنگام دعا، به ظاهر نوعي خلاف ادب به شمار مي رود، ولي وقتي توّجه به خدا باشد و قصد زائر، پشتگرمي به حضرت رسول باشد، اشكالي ندارد. كنار قبر ايستادن و تكيه بر قبر كردن و دعا رو به قبله، از امام سجاد عليه السلام و سيره او هم نقل شده است.[21]

10. پرهيز از حرف هاي بيهوده و كارهاي لغو

ادب ديگر در تشرّف به حرم هاي مطهر، پرهيز از هر كاري است كه مغاير با ادب حضور است؛ از جمله كلمات لغو و حرف هاي بيهوده و حركات سبك و ناپسند و دور از شأن زيارتگاه. محدث قمي در مفاتيح الجنان (ادب بيست و يكم زيارت) مي گويد:

«ترك نمودن سخنان ناشايست و كلمات لغو و اشتغال به صحبت هاي دنيويه كه هميشه در هر جا مذموم است و قبيح و مانع رزق و جالب قساوت قلب است، خصوصاً در اين بقاع مطهّره...».

صحبت هاي بلند بلند هم، علاوه بر ينكه خلاف ادب در محضر ولي خداست، براي ديگران هم مزاحمت و حواس پرتي مي آورد. مستند اين نكته، به گفته بعضي از علما آيه شريفه )لاترفعو اصواتكم فوقَ صوتِ النبي است؛ يعني صداهايتان را از صداي پيامبر بلندتر نكنيد. رعايت اين نكته يك ادب اجتماعي و معاشرتي است؛ حتي نه حرف هاي عادي، بلكه زيارتنامه را هم بلند بلند خواندن، به نحوي كه تمركز روحي و حضور قلبي ديگران را به هم بزند، مناسب نيست.

آنچه در اين اماكن مطلوب است، آرامش و فضاي آرام است تا براي پيديش حضور قلب و روح عبادت و زيارت مؤثر باشد. سر و صدهاي بسيار يا صلوات و زيارت بلند بلند، مخلّ اين حالت است و رشته پيوند و اتصال زائران ديگر را از هم مي گسلد.پي نوشت هاش

[1] . وسائل الشيعه، ج10، ص305.

[2] . بحارالانوار ، ج97، ص126.

[3] . وسائل الشيعه، ج10، ص304.

[4] . همان، ص303.

[5] . محجّة البيضاء، ج4، ص91.

[6] . وسائل الشيعه، ج10، ص305.

[7] . همان، ص304.

[8] . طه/11.

[9] . منتخب التواريخ، ص683.

[10] . مفاتيح الجنان، ادب پنجم از آداب زيارت.

[11] . بحارالانوار، ج97، ص126.

[12] . همان، ص134 و136.

[13] . احزاب /53

[14] . بحارالانوار، ج 97، ص134و136.

[15] .همان، ص156.

[16] . همان، ص161.

[17] . همان، ص162.

[18] . همان، ص134.

[19] . همان، ص149.

[20] . همان، 100.

[21] . همان، ص153.

پرسمان دانشجویی