راه شناخت منافقين | کتابخانه مجازی الفبا

راه شناخت منافقين چيست؟

وجوب شناخت منافق از حیث مصداق و فراگیرشناسی و جریان شناسی، برای کسانی که ثروت و اعتبار و زمان بیت المال را در اختیار دارند بسیار لازم و ضروری است. زیرا عدم شناخت ابعاد وجودی منافق، راه را برای نفوذ ایشان در قلب و ذهن متصدیان قدرت باز می کند تا موجبات انحطاط سیاستهای کلان را میسر سازند.
حضرت امیر از زبان پیامبر اکرم(ص) متذکر می شوند که :"من از مومنین و مشرکین بر امتم بیمناک نیستم، آن که من از او بر شما بیمناک هستم، منافق است."
اما قبل از شناخت مسائل فوق که به فراخور حال تغییر می کند، دانستن ابعاد "نفاق"، لازمه درک خطر تبعات همکاری با منافق است که در اینجا به اختصار به بررسی ریشه کلمه نفاق، لوازم نفاق، آثار نفاق، ویژگی های نفاق و در نهایت، راه های شناخت منافق می پردازیم.
ریشه کلمه نفاق
ماده «ن ، ف ، ق» در لغت عرب براى دو معناى اصلى و چند معناى فرعى به كار رفته است. دو معناى اصلى آن، يكى «تمام و فنا شدن» و ديگرى «پوشيده و پنهان داشتن» است. از معناى نخست ، استعمال‏ «نفق نفقة القوم» به معناى تمام شدن زاد و توشه است. در معناى دوم، واژه‏هاى «نفق» به معناى تونل و راه زيرزمينى و «نافقاء» در برابر «قاصعاء» به معناى يكى از دو سوراخ لانه موش صحرايى به كار رفته‏اند. قرآن با استخدام اين لفظ براى كسى كه كفر خود را پوشيده مى‏دارد و اظهار ايمان مى‏نمايد ، به يكى از وجوه پنهان روح و بيمارى‏هاى نهان انسان اشاره كرد بر اساس اين تشبيه ساخته شده است كه منافق نيز داخل «نفق» يا «نافقاء» مى‏شود تا خود را پنهان بدارد و اگر بتواند بگريزد. با رواج اين استعمال و كاربرد آن در ديگر مصداق‏ها، همچون انسان خيانتكار، رياكار، توسعه معنايى نفاق افزون‏تر گشت؛
لوازم و ابراز نفاق
حضرت علی(ع) در نامه 27 بیان می کنند که پیغمبر از دو چیز اظهار نگرانی کرده است: از نفاق و منافق؛ و دیگر این‌ که از توده امت جاهل و نادان باشند. پیامبر اکرم می‌فرمایند: "إنی لا أخاف علی امتی فقر و لکن أخاف علیهم سوء التدبیر؛ من از فقر و نداشتن ثروت بر امتم بیمناک نیستم، آن چیزی که من از آن نگران هستم سوء التدبیر است." به تعبیر شهید مطهری، "منظور از سوء التدبیر همان فقر معنوی و فکری و فقر اندیشه است." پس، از یک طرف متظاهر زیرک و ریاکار و از طرف دیگر مردم جاهل و نادان، از لوازمات پیشبرد اهداف منافق است.
از این جهت است که اهمیت توصیه مقام معظم رهبری مبنی بر فراگیری "بصیرت" روشن می شود تا یکی از دو ابزار منافق یعنی جهل و نادانی، خنثی و فرصت پیاده کردن برنامه های شوم، از منافقین گرفته شود.
آثار نفاق
در این مرحله بایستی نفاق هم مانند بسیاری از مفاهیم، در مراتب مختلف بررسی شود. بالاترین مرتبه نفاق، نفاق با خدای متعال است و در مراتب پایین تر، نفاق با نظام، نفاق با یکدیگر و نفاق با خود را می توان متصور شد. از طرف دیگر، حضرت علی(ع) در حدیثی، فرایند تشکیل سرنوشت را این چنین تبیین می کنند: "مواظب افکارت باش که گفتارت را می سازد، گفتارت رفتارت را می سازد، رفتارت عادتت را می سازد، عادتت شخصیتت را می سازد و در نهایت، شخصیتت سرنوشتت را می سازد."
پس افکار صادقانه یا افکار منافقانه(که منشاء آن کذب است)؛ تاثیر مستقیم بر افکار و در نهایت سرنوشت خواهد داشت. حال اگر جدولی به صورت ماتریسی در نظر بگیریم که یک بعد آن مراتب نفاق و بعد دیگر آن سیر افکار تا سرنوشت باشد، می توان به راحتی زوایای به روی کار آمدن فرد منافق در سطوح مختلف جامعه و نظام را مورد بررسی قرار داد و تبعات آن را پیش بینی کرد.
پس وقتی کسی در رفتار کنونی خود، دورو و منافقانه عمل می کند، ریشه در افکار نفاق آلود خود دارد و قطعا در آینده به سرنوشت خود یا نظامی که در آن تصدی امور را به عهده می گیرد، لطماتی جبران ناپذیر وارد خواهد کرد.
ویژگی های منافق در روايات
ابن رجب حنبلى مى‏گويد :"نفاق از نظر شرعى دو گونه است: يكى نفاق اكبر و آن اين است كه انسان به‏ظاهر خود را مؤمن به خدا و پيامبران و روز قيامت نشان دهد. دوم نفاق اصغر يا نفاق عملى است و آن اين است كه انسان به‏ظاهر كارى كند و قصدش چيز ديگرى باشد. که منظور همان ظاهرسازى و رياكارى است؛
به استناد آیات و احادیث، برخی ویژگی های منافق در نوع اکبر یا اصغر به شرح ذیل است؛
شك و ترديد
امام على‏عليه السلام می فرماید:" كل منافق مريب؛ تمام منافقین در شک و تردید هستند." مهم‏ترين ويژگى منافق از نوع اصغر، شك و ترديد درونى و قلبى آنان است . چنين انسانى چون نتوانسته است به علم و يقين نايل آيد و خود را از نظر فكرى و روحى قانع سازد، در وادى حيرت و ترديد باقى مى‏ماند . به عبارتی منافق نمی تواند در بزنگاههای اجتماعی و رویدادهای سیاسی؛ موضع گیری متقنی صورت دهد و مرز خود را با عوامل فتنه روشن سازد.
چند رنگی
امام علی(ع) می فرماید:"عاده المنافقین تهزیع الاخلاق؛ به تغییر همواره خلق و خوی خود عادت کرده است." چون منافق نمی تواند به رای و نظر خود استوار بماند و مجبور به موضع گیری های متناقض می شود، بایستی این توانایی را داشته باشد که به تغییر خوی خودش عادت کند وگرنه نمی تواند در مسیر نفاق موفق عمل کند.
دنيا طلبى
امام‏علی(ع) فرمودند:" إن أخوف ما أخاف عليكم إذا تفقه لغير الدين؛ ترسناك‏ترين چيزى كه بر شما مى‏ترسم ، آن است كه براى غير دين تفقه شود." از این رو، دنياطلبى به بهانه امور اخروى، زشت‏ترين و زيانبارترين و خطرناك‏ترين گونه دنياطلبى است. براى دنيا در دين تفقه مى‏كنند و براى عمل نكردن مى‏آموزند و سخن از آخرت را وسيله‏اى براى رسيدن به دنيا مى‏كنند، و از اين رو ديرتر از منافقان ديگر كشف و رسوا مى‏شوند و از پس سال‏ها مراقبت دائمى و دقت كافى ، از پرده برون مى‏افتند.
ویژگی های منافقان در قرآن
خصوصیات متعددی که قرآن برای منافقان بیان نموده است، تصویر روشنی را از شخصیت منافق ارائه می دهد که در قالب خصوصیات ذیل قابل تبیین است.
- خصوصیات عقیدتی: عدم اتخاذ موضعی مشخص در برابر توحید، اظهار ایمان در میان مسلمانان و اظهار شرک در میان مشرکان (بقره/ 204 و منافقون/ 2;)
- خصوصیات عبادی: عبادت از روی ریا و عدم اعتقاد، ایستادن به نماز همراه با تنبلی و بی حالی (نساء/108 و 141 - 143 و توبه/ 54;)
- خصوصیات اجتماعی: امر به منکر و نهی از معروف (توبه/ 67)، کفر ورزیدن در پوشش ایمان، افساد در پوشش اصلاح و نیرنگ بازی و چند چهرگی (بقره/ 10-8) دارای قیافه حق به جانبند و سعی دارند که مردم را تحت تاثیر قرار دهند (منافقون/ 5-1)، تضعیف باورهای دینی و شبهه افکنی (آل عمران/ 154، احزاب/12)، تحقیر مومنان (بقره/ 14، توبه/ 79، هود/ 27 و شعراء/ 111) و سوگند بسیار برای باوراندن حرف خود به مردم (توبه/ 56 و منافقون/ 2.)
- خصوصیات اخلاقی: عدم اعتماد به نفس، ترس و بخل (احزاب/ 19، منافقون/ 7، توبه/ 67)، لجاجت (بقره/ 18 و اعراف/ 179)، خودبزرگ بینی (بقره/ 206)، پیروی از هوای نفس (محمد/ 16)، توجیه گناه (نساء/ 62.)
- خصوصیات سیاسی: دوستی با بیگانگان (مجادله/ 14)، فتنه انگیزی (توبه/ 48-47)، فرصت طلبی (نساء/ 141، احزاب/ 20-19)، ایجاد جنگ روانی (نساء/ 83 و احزاب/ 60)، نپذیرفتن حکومت دینی (نساء/60- 61) و مخالفت عملی با دستورات ولایت (نور/ 62 - 63.)
حضرت علی(علیه السلام) در این باره می فرمایند: «از دشمن مخفی بیش از دشمن آشکار بر حذر باش.» اصولا خصوصیت اصلی شخصیت منافق همان تردید در انتخاب ایمان و کفر است که نشانه ترسو بودن و عدم اعتماد به نفس او است که درباره منافقان هر عصری جاری است.
بنا بر آیات و احادیث، از دیگر ویژگی های منافقین می توان به؛ چاپلوسی، خلف وعده، دروغ گویی، خیانت، ناشکری، خودبزرگ بینی، پرخوری، ظاهرسازی و .... اشاره کرد.
راه های شناخت منافق
- لحن گفتار
امام علی (ع) می فرماید:" علی لسان المنافق شیطان ینطق؛ بر زبان منافق، شیطانی است که سخن می گوید." لذا یکی از راه های شناخت منافق، دقت در سخنان ایشان است.
- نحوه رفتار
امام علی (ع) می فرماید:" جز کافر و منافق، حق را از مستحقش دور نکرد." و همچنین فرمود:" تکلف از اخلاق منافقان است."
از این منظر، با دقت در نوع رفتار فرد و تطبیق رفتار با ویژگی های منافق، می توان به نفاق افکنی و ناسازگازی گفتار و رفتار وی پی برد. سیاست اصولی دشمن برای مبارزه
جنگ و عناد دشمنان همیشه شکل ثابتی نداشته است و شیوه های مختلف و متنوعی را برای پیکار و از پا درآوردن حریف خود، متناسب با اوضاع و شرایط مبارزه به کار می برند، اصولی را بر می گزینند و به عنوان خط مشی کلی بر مبنای آنها راهکارها و مراحل عملیات را برای دست یابی به مقصد خود برنامه ریزی می کنند. به یقین، شیوه های مبارزه دشمنان سیاسی با دشمنان ایمانی از هم متمایز می باشد، هر چند هر دو هدف واحدی را دارند و آن به اسارت کشیدن انسان است و پر واضح است که باید شیوه های تدافعی هم در مورد این دو دسته با هم فرق داشته باشد. شیوه های مبارزه دشمنان ایمانی در بحث مربوط به شیطان، بعضی از همسران و فرزندان مطرح شد اما در خصوص دشمنان سیاسی گفتنی است که شیوه هایی که دشمنان اسلام برای مبارزه با رهبر حکومت اسلامی که از قدرت نفوذ و تاثیر در جبهه سیاسی و اجتماعی برخوردار است به کار می برند، از منظر قرآن عبارت است از:
الف) شکستن قداست رهبری با استفاده از حربه تهمت و افتراء که در سوره مومن/ 26 به این مطلب اشاره شده است.
ب) ایجاد تردید و ابهام در بین مردم نسبت به حقانیت رهبری (اعراف/ 75، رعد/ 43، فرقان/ 8-7، تغابن/6.)
ج) تحقیر و استهزای رهبری (هود/ 38، انبیاء/ 36، حجر/ 11، زخرف/ 52.)
د) تهدید رهبری که انواع مختلف آن در قرآن بیان شده است (آل عمران/ 21، انفال/ 30، اعراف/ 88، ابراهیم/ 13، شعراء/ 29و16، قصص/ 20.)
دشمن برای گمراه کردن پیروان حق و تضعیف و تحریف مبانی مکتب اسلام، به راهکارهای گوناگونی ممکن است روی بیاورد که عبارت اند از:
الف) تلاش برای گمراه کردن از طریق صرف هزینه های کلان (انفال/ 30;)
ب) اشاعه فساد، نشر اکاذیب و پخش شایعات (لقمان/ 6، انعام/ 144)،
ج) اختلاف افکنی و تفرقه انگیزی (قصص/ 4;) د) محاصره اقتصادی (منافقون/ 7;)
ه-) تمسخر و دست انداختن (بقره/ 14 و 212، مطففین/ 29 - 32;)
و) تهمت های ناروا و اعزام عوامل نفوذی (توبه/ 47;) ز) ترویج فرهنگ استعماری، تضعیف روحیه مسلمانان و تبلیغات سوء (نساء/ 83، ممتحنه/1.)
برخورد دشمن با دین و مذهب و مبانی مکتب نیز دارای شکل ثابتی نمی باشد. دشمن همواره در طول تاریخ حسابگرانه وارد عمل شده و در شرایطی که مذهب در رگ و پوست مردم ریشه دوانده است، دشمن برای ضربه زدن، خود را مزین به لباس مذهب می کند و اتهامات و برچسب های گوناگون را به رهبر، مکتب و امت اسلامی بیان می دارد. البته این شیوه ها خود نشان دهنده ضعف و زبونی دشمنان امت اسلامی است چون نمی توانند در قداست و عظمت اسلام و مسلمانان عیب و نقصی پیدا کند، به این شیوه ها متوسل می شوند.
سیاست اصولی مبارزه با دشمن
به طور کلی، سه اصل مهم در برخورد با دشمن وجود دارد:
اصل اول: دشمن شناسی است و آن چه بعد از شناخت دشمن در دفاع هوشمندانه نقش مهم و اساسی را ایفا می کند، شناخت راههای تدافعی آن می باشد که باید برای آموختن این شیوه ها به «قرآن و عترت» روی آورد که در تاریکی ها، «نورالمبین» و در تنش های اجتماعی «حبل المتین» ودر طوفان های سهمگین حوادث «عروه الوثقی» می باشند و البته عترت پیامبر است که مفسر و مبین قرآن می باشد.
اصل دوم طبق آیه 60 از سوره انفال، هوشیاری و کسب اقتدار، مجهز شدن به مدرن ترین سلاح ها و آمادگی کامل در مقابل دشمن است.
و اصل سوم در برخورد با دشمن، ممنوعیت دوستی با دشمن است که بسیاری از آیات قرآن به آن اشاره کرده است: احتیاط در برخورد با دشمن (بقره/ 120، آل عمران/ 69)، عدم طرح دوستی با دشمن (نساء/ 89 و 144، مائده/ 82، ممتحنه/ 4-1)، ایمن ندانستن خود از وسوسه دشمنان (نساء/ 45-44)، عدم اعتماد در گفتن راز به دشمنان (آل عمران/ 118 - 120، منافقون/ 14)، سازش ناپذیری در برابر دشمنان (آل عمران/ 146، هود/ 113) و پرهیز از دوستی با یهود و نصاری (مائده/ 52-51) همگی از جمله هشدارهایی است که قرآن کریم اعلان فرموده است.خداوند علاوه بر هشدارهای فوق یک راهکار اصلی و اساسی به مسلمانان توصیه می کند و آن آراسته شدن به لباس صبر و تقوی است که آیه 120 سوره آل عمران به آن پرداخته است: ...«ان تصبروا وتتقوا لا یضرکم کیدهم شیا...» نقطه پیوند صبر و تقوی و مصونیت از نیرنگ های دشمنان در این است که اولا این دو (صبر و تقوی) سبب: نیرومندی در کارها (آل عمران/ 186)، زدودن ترس و اندوه از دل ها (احقاف/ 13) و نیز نزول امدادهای غیبی از جانب خدا برای صاحبان این دو فضیلت است. در این صورت است که تیرهای توطئه دشمنان به هدف اصابت نمی کند و نقشه های آنان ناکام می ماند.

پرسمان دانشجویی