نماز توبه | کتابخانه مجازی الفبا

نماز توبه چگونه است؟

توبه در حقيقت پشيمان شدن از گناه و بازگشتن از راهي است كه انسان در گذشته بر خلاف رضاي پروردگار رفته است . توبه حقيقي نيز همان توبه نصوح است ؛ يعني توبه و پشيماني بدون بازگشت. اگر كسي احساس كند كه واقعا از گذشته خود نادم و پشيمان گشته و راه خود را به سوي خداوند عوض كرده، بايد بداند كه اهل توبه واقعي است و اينچنين توبه اي هرگز رد نمي شود. به عبارت ديگر مشكل و نگراني اي كه در زمينه قبول توبه وجود دارد ، از طرف خداوند ؛يعني پذيرنده توبه نيست . مشكل از جانب خود توبه كننده است كه آيا موفق مي شود راه خود را به سوي خداوند تغير دهد يا نه.
هر گناهي قابل توبه است و خداوند خود فرموده است : «ان الله يغفر الذنوب جميعا; خداوند همه گناهان را مي آمرزد. در برخى موارد مانند غيبت و تهمت طلب رضايت از غيبت شونده نيز در صورت امكان لازم است، ولى در مورد گناهانى همچون زنا، پشيمانى واقعي، تصميم بر عدم تكرار و طلب مغفرت از خداوند براى توبه كافى است.
در آيه 70 سوره فرقان بيان شده است: «إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً؛مگر كسانى كه توبه كنند و ايمان آوردند و عمل صالح انجام دهند كه خداوند گناهان آنان را به حسنات تبديل مى‏كند؛ و خداوند همواره آمرزنده و مهربان است».
اقسام گناه و روش هاي توبه:
توبه را از يك لحاظ به دو قسم تقسيم كرده اند: يك دسته از گناهان، كوچك و كم شعاعند و صرفا با استغفار و پشيماني قلبي، جبران مي شود، اما دسته ديگري از گناهان، هم بزرگ و ويران كننده هستند و هم اثر وضعي دارند. اين دسته، اضافه بر پشيماني قلبي و استغفار با زبان،‌ اقدام عملي و جبران مافات و ترميم خرابيهاي بوجود آمده را نيز مي طلبد!
در تقسيم بندي ديگر، گناهاني را كه ممكن است انسان مرتكب شود مي توان به سه دسته تقسيم تقسيم كرد:
الف. ستم به خويشتن؛ يعني انسان از اين ناحيه به جان، مال و حيثيت خويش صدمه زده و موجب عدم پيشرفت يا فقر و عقب افتادگي و گرفتاري خود شده است. در اين گونه موارد، گرچه گنهكار در حق خود ظلم كرده، ولي چون معمولا پاي شخص ديگر و حق ديگري در بين نيست، با استغفار و جبران خطاها و ضررها، آسانتر مي توان از آها توبه كرد و راه خير و صلاح و سعادت دنيوي و اخروي را در پيش گرفت.
ب: حق الله
فطرت پاك و سالمي كه خداوند در نهاد انسان قرار داده، اعضاء و جوارح و نعمتهاي فراوان مادي و معنوي، پانزده ميليارد سلولي كه در مغز اوست و سرانجام «ارسال رسل و انزال كتب» همه براي پويايي و سعادت اوست، اما با تأسف آدمي بر اثر تأثيرپذيري از عوامل دروني و بيروني، همه اين نعمتها را ناديده انگاشته و را تمرد و عصيان را در پيش مي گيرد! اما راه كاري كه براي اين دسته گناهان وجود دارد اين كه: اگر شرك و كفر صورت گرفته، بايد «توحيد» و يكتاپرستي را جايگزين آن نمود، و اگر در احكام و فروع دين كوتاهي و تعلل شده بايد به تكميل و جبران آنچه از دست رفته اقدام كرد.
ج: حق الناس
شرايط توبه در «حق الناس» سنگين تر از توبه در «حق الله» است و اين گناه؛ يعني تجاوز به حقوق ديگران را امام علي(ع) از آن به «مظالم العباد»(كليني، اصول كافي، ج2، ص443)و امام زين العابدين(ع) به «تضييع حقوق الاخوان»(مجلسي، بحارالانوار، ج72، ص415)ياد كرده اند.
در روايت آمده: پيامبراكرم(ص) به خانه كعبه نگاه كرد، آن را مورد تعظيم قرار داد و سپس ادامه داد: حق واحترام يك مؤمن از تو بالاتر است، چون خداوند خانه كعبه را داراي يك احترام و عظمت دانست و از مؤمن سه چيز را: «مال-خون-سوءظن»(همان، ج67، ص71)
بر اين اساس مردم و مؤمنان داراي سه نوع حق، احترام و مصونيتند؛ به موازات همين سه حق ممكن است سه نوع ظلم هم به آنان روا شود و بر همين پايه سه نوع توبه هم واجب مي شود كه اين سه عبارتند از: 1. تجاوز به مال 2. لطمه به جان 3. ضربه به آبرو.
توبه و جبران گذشته:
توبه؛ يعنى، پشيمانى و تصميم جدى بر ترك گناه. همچنين جبران خسارت‏هاى مالى و حقوقى مردم و... حال اگركسى به راستى و از روى اخلاص توبه كرد، مطمئن باشد خداوند كريم و مهربان - هم چنان كه خود وعده فرمودهاست - توبه او را خواهد پذيرفت.
گناهانى كه فقط از حقوق خداوند است، چنانچه قضا و كفاره داشته باشد - مانند نماز، روزه و حج - انسان بايدعلاوه بر توبه و تصميم بر ترك گناه، قضاى آنها را نيز به جا آورد و كفاره آنها را بپردازد و آنهايى كه قضا و كفاره ندارد -مثل دروغ و استمنا و ... - فقط توبه و استغفار كافى است. در گناهانى نيز كه در آنها حقوق مردم پايمال شده - مثل دزدى و از بين بردن اموال مردم يا قتل و جرح ديگران و ... علاوه بر توبه و پشيمانى بايد رضايت صاحبان حق را باپرداخت غرامت يا حلاليت گرفتن حاصل كرد.
مهمترين شرايط توبه عبارت است از :
1. پشيماني و ندامت از صميم قلب و تصميم بر عدم ارتكاب دوباره
2. استغفار و طلب بخشش
3. تصميم قاطع بر جبران گذشته و اداي حقوق، خصوصا اگر حق الناس باشد نمار توبه:
توبه صرفا با نماز محقق نمي شود اما بهترين اعمال براي توبه و استغفار ، نمازي است که حضرت رسو‌ل‌الله ، صلي الله عليه و آله ،‌ بيان فرموده است . اين نماز هرچند براي يک‌شنبه‌ي مـاه ذو‌القعـده وارد شده است ، اما مطابق همين روايت ، مي‌توان آن را هر زمان که خواستيم ، انجام دهيم . اين نماز اثري عجيب در توبه دارد . متن و ترجمه‌ي روايت ، به نقل از کتاب شريف اقبال الاعمال ، چنين است
احمد بن عبدالله ، از منصور بن عبدالحميد ، از ابوامامه ، از انس بن مالک ، روايت کرد که او گفت :
رسول‌الله ، صلي الله عليه و آله ، در روز يک‌شنبه‌اي از ماه ذوالقعده از منزل خارج شد و به ميان اصحاب آمد و گفت : « اي مردمان ! چه کسي از شما ، مي خواهد توبه کند ؟ » . گفتيم : « اي رسول‌الله ! همه‌ي ما مي‌خواهيم توبه کنيم . » . او ، عليه السلام ، گفت : « غسل کنيد و وضو بگيريد و چهـار رکعت نماز [ دو تا دو رکعتي ] بخوانيـد . در هر رکعت ، يک بـار فاتحةالکتاب ، و قل هو الله احد را سه بار ، و قل اعوذ برب الفلق و ‌ قل اعوذ بر الناس را هر کدام يک بار بخوانيد .
[ در پايان دو رکعت دوم ] سپس هفتاد بار استغفر الله ربي و اتوب اليه بگوييد . سپس استغفار را با ذکر لاحول و لاقوة الا بالله العلي العظيم پايان دهيد .
سپس بگوييد : يا عَزِيزُ يا غَفَّارُ، اغْفِرْ لِي ذُنُوبِي وَ ذُنُوبَ جَمِيعِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ فَانَّهُ لا‌يَغْفِرُ الذُّنُوبَ الا انْتَ ؛ اي عزيز ! اي غفار ! گناهان من و گناهان همه‌ي مردان و زنان مؤمن را بيامرز ؛ که تنها تويي که گناهان را مي‌آمرزي . » .
سپس او ، عليه السلام ، گفت : « هيچ بنده‌‌خدايي از امت من نيست که اين نماز را بخواند مگر اين‌که از آسمان ندا داده شود که : اي بنده‌ي ايزد ! کردارت را از نو آغاز کن که توبه‌ات پذيرفته شد و گناه‌ات آمرزيده شد . و فرشته‌اي از زير عرش ندا مي‌کند : اي بنده‌ي ايزد ! به تو وخاندان و نسل‌ات ، برکت داده شد . و فرشته‌ي ديگري ندا مي‌دهد : اي بنده‌ي ايزد ! دادخواهان از تو ، در روز قيامت ، از تو راضي خواهند شد . و فرشته‌ي ديگري ندا مي‌دهد : اي بنده‌ي ايزد ! با ايمان مي‌ميري و دين اسلام از تو جدا نخواهد شد وبه قبرت وسعت داده مي‌شود (‌ و در فشار نيستي ) و در آن نور پاشيده مي‌شود . و فرشته‌اي ديگر ندا مي‌دهد : اي بنده‌ي ايزد ! پدر و مادرت از تو راضي مي‌شوند ، هر چند پيش از اين بر تو خشم‌گين بودند . توبه‌ي تو با اين نماز ، سبب آمرزيدن پدر و مادر و نسل‌ات مي‌شود . در دنيا و آخرت ، وسعت رزق خواهي داشت . و جبراييل ، عليه السلام ، ندا مي‌دهد : من همان‌ام که به همراه فرشته‌ي مرگ خواهم آمد تا بر تو مدارا کند و ميراندن ، آسيبي به تو نرساند . همانا ، روح از بدن تو به آرامي خارج خواهد شد . . » .
گفتيم : « اي رسول‌الله ! اگر بنده‌اي اين نماز را در غير اين ماه انجام دهد باز هم از چنين فايده‌هايي بهره خواهد برد ؟ » . او ، عليه السلام ، گفت : « مانند آن‌چه وصف کردم ، [ او نيز بهره خواهد برد ] . همانا ، اين نماز و خواص آن را هنگام معراج ، جبراييل به من ياد داد . » . براي مطالعه بيشتر ر.ک منابع اخلاقي:
-گناه شناسي/ محسن قرائتي.
-گناهان كبيره/ شهيد دستغيب.
- شهيد دستغيب، قيامت و قرآن (تفسير سوره طور).
- مقالات, استاد محمد شجاعي.
- ترجمه جامع السعادات، مرحوم نراقي.
- ترجمه الاخلاق، مرحوم شبر.
- نقطه هاي آغاز در اخلاق، مهدوي کني.

پرسمان دانشجویی