تربیت اسلامی نوجوانان | کتابخانه مجازی الفبا

براي تأثيرگذاري و هدايت اسلامي روي «نوجوانان» چه بايد كرد؟ لطفا چند كتاب هم معرفي كنيد.

پرسشگر گرامی، کار شما را در تربیت و هدایت نوجوانان می‌ستاییم و امیدواریم در این مسیر بسیار مهم موفق باشید. در پاسخ به سوال شما، ابتدا نحوه تأثیرگذاری بر دیگران، و سپس، مطالبی درباره نحوه تربیت نوجوانان خدمتتان ارائه می‌گردد.
الف: نحوه تأثیر گذاری بر دیگران:
براي اينكه بتوانيد روي شخصيت دیگران تأثير بگذاريد و عادات و رفتارهاي او را اصلاح كنيد به چند نكته بايد توجه داشته باشيد:
1. رعايت اصل تدريج و اصل استمرار: همانطور كه مي دانيد هدايت شدن و تأثيرپذيري نيازمند تدريج و استمرار است. نه يك مرتبه مي توان به درجات بالاي هدايت رسيد و نه با يك بار ارشاد كردن مي تون در افراد تأثير گذاشت. افراد به فراخور استعداد و هوش خود و نيز محيطي كه در آن زندگي مي كنند، مي توانند از راهنمايي و ارشاد ديگران استفاده كنند. بنابراين همانطور كه بايد در اصلاح خود قدم به قدم پيش رويم و نيز حركت به سوي كمال را در تمام طول عمر خود استمرار دهيم، در اصلاح ديگران نيز بايد اين دو اصل را رعايت كنيم.
2. استفاده از شيوه هاي كارآمد و مؤثر براي تأثير گذاشتن روي افراد بسيار مهم است. براي اين كار لازم است هم از شيوه هاي نفوذ در افراد استفاده كنيم و هم از ويژگي هاي شخصيتي افراد و نيازهاي رواني كه در سنين مختلف دارند آگاهي پيدا كنيم.
3. مؤثرترين و كارآمدترين روش براي تأثير گذاشتن روي افراد، برقرار كردن رابطه اثربخش با آنهاست. كسي كه بتواند رابطه خوبي با افراد پيدا كند به آساني مي‌تواند روي شخصيت و اخلاق آنها تأثيرگذار باشد.
ويژگي هاي ارتباط خوب
محققان و نظريه پردازان علوم رفتاري معتقدند سه ويژگي كليدي وجود دارد كه موجب بهتر شدن ارتباط بين افراد مي شود:
1. صداقت: يعني اينكه فرد بدون هيچ كم و كاستي همان گونه كه هست، باشد و در ابراز احساسات، نيازها و عقايد خود تا جايي كه ممكن است راستگو باشد. به عبارت ديگر ظاهر و باطنش يكي باشد. اگر افراد بفهمند كه ما در راهنمايي و ارشاد آنها كاملا صداقت داريم و جز كمك به آنها نيت و قصد ديگري نداريم، زود تر جذب ما مي شوند. لازمه اين كار اين است كه ما بايد ابتدا باطن و درون خود را اصلاح كنيم و خود به آنچه مي گوييم عمل كنيم و اگر هم اشتباهي مرتكب شديم به آساني بپذيريم. در روايت است كه امام علي(ع) گاهي از اصحابش مي خواست كه او راموعظه كنند. وقتي اصحاب از اين درخواست امام شگفت زده مي شدند، مي فرمود: همه ما احتياج به موعظه و نصحيت داريم. اين گونه برخورد كردن امام(ع) نشانه صداقت اوست. يا اينكه رسول خدا مي فرمود: من هم روزي 70 بار استغفار مي كنم تا گرد و غبار ماديات روي قلبم ننشيند.
2. عشق ورزيدن بدون انحصار طلبي: كه به معناي علاقه به خير و خوشي افراد ديگر داشتن است. اين عشق، صرفا يك نوع احساس نيست. چه بسا انسان به خاطر بعضي از كارهاي بد افراد هيچ علاقه قلبي هم به آنها نداشته باشد، ولي اگر بخواهد آنها را راهنمايي كند بايد به آنها عشق بورزد. در روايات آمده است: در ابراز علاقه به ديگران مانند خدا باشيد زيرا «ان الله يحب العبد و يبغض عمله» خداوند بندگانش را دوست دارد، ولي اعمال آنها را (اگر بد باشد) دوست ندارد.
بنابراين يكي ديگر از كليدهاي ارتباط مؤثر با افراد ابراز علاقه، احترام، پذيرش و توجه مثبت به آنهاست. اگر ما كسي را واقعا دوست بداريم و در دوستي مان صداقت داشته باشيم به آساني مي توانيم در او نفوذ كنيم زيرا همه افراد به احترام و توجه و خصوصا پذيرش بي قيد و شرط نيازمندند و اگر ببينند ما سعي مي كنيم آنها را همانطور كه هستند بپذيريم و اجازه مي دهيم آزادانه افكار، احساسات و رفتارهاي خود را بروز دهند خيلي زود مجذوب ما مي شوند و وقتي وابستگي آنها به ما شديد شد، به آساني مي توانيم تغييرات لازم را در رفتار آنها ايجاد كنيم.
نكته اي كه در اينجا بايد توجه داشت اين است كه عشق ورزيدن و محبت كردن بايد همراه با احترام باشد يعني حريم خصوصي فرد بايد دائما حفظ شود و ما به خود اجازه ندهيم در حريم خصوصي افراد به زور وارد شويم، مگر اينكه خودشان ما را از آن آگاه سازد.
3. همدلي: همدلي يعني درك يك فرد و خواسته هاي او از ديدگاه خودش و به همان صورتي كه او خودش را درك مي كند. به عبارت ديگر خود را جاي او گذاشتن و با چشم او نگاه كردن. همدلي غير از همدردي است زيرا در همدردي فرد احساسات طرف مقابل را پيدا مي كند و مانند او احساساتي مي شود. آنچه در ايجاد رابطه مؤثر لازم است همدلي است نه همدردي. در همدلي انسان احساسات فرد اعم از شادي و غم و درد و ناراحتي او را حس مي كند ولي خود احساساتي نمي شود. اگر افراد بفهمند كه ما آنها را كاملا درك مي كنيم و ناراحتي ها و مشكلات آنها برايمان مهم است به آساني به ما گرايش پيدا مي كنند و جذب ما مي شوند.
. براي موفقيت بيشتر در اين خواسته توصيه مي كنيم:
1. سعي كنيد رابطه صميمي تري با او داشته باشيد و با محبت و مهرباني به او نزديك تر شويد. انسان ها تشنه محبت اند اگر برخورد شما با او تند و آمرانه باشد، فاصله او از شما بيشتر و در عوض به كساني كه او را تأييد مي كنند نزديكتر مي شود پس كاري كنيد كه اعتماد او را به خود جلب كنيد به طوري كه مجذوب شما شود و رازهايش را با شما در ميان بگذارد و چيزي از شما مخفي نكند.
2. از زبان، انتظار معجزه نداشته باشيد به ويژه آنكه دنياي رواني او با شما تفاوت هاي زيادي دارد بنابراين سعي كنيد از روش هاي غيرمستقيم بيشتر استفاده كنيد مثلا کتاب‌های خوبي در اين باره تدوين شده كه مي توانيد آنها را در اختيار او قرار دهيد و مطمئن باشيد كه تأثير آنها بسيار بيشتر از توصيه هاي صريح شما خواهد بود.
3. وقتي با او صحبت مي كنيد همه استدلاهايش را رد نكنيد بلكه آن قسمت كه قابل پذيرش است را بپذيريد و در آن قسمت هايي كه با او هم عقيده نيستيد، با زبان ملايم، تشكيك ايجاد كنيد.
4. هر گونه رشد و كار مثبتي را با تشويق مورد تأييد قرار دهيد.
6. توجه داشته باشيد كه كارهاي تربيتي و فرهنگي دير بازده است بنابراين در اين موضوع به هيچ وجه عجله به خرج ندهيد چرا كه ممكن است نتيجه عكس بگيريد.ب: تربیت و هدایت نوجوان:
در این باره سخن بسیار است. آن چه در این جا می‌توانیم بگوییم این است که ابتدا لازم است شما اطلاعاتي كلي در رابطه با جوانان و نوجوانان داشته باشيد تا درك صحيحي از احساسات و عواطف آنها داشته و بتوانيد تعاملي درست با آنها داشته باشيد. دوره نوجوانى از اين رو حايز اهميت است که بين دو دوره كودكى و بزرگسالى قرار دارد و به عبارتى، دوره گذار از كودكى به بزرگ سالى محسوب مى شود.
تغییر و تحولات این دوره جهت درک بهتر به 3مرحله تقسیم می شود:
مرحله اول:12-14سالگی :مرحله شروع یا مرحله فاصله گرفتن نوجوان از وضعیت پیشین که با بروز رشد جسمی و اولین نشانه های بلوغ ، نوعی تمایل طبیعی برای فاصله گرفتن کودک از بزرگسالان ، بخصوص والدین را به همراه دارد.مرحله دوم:15تا17سالگی:مرحله میانی یا مرحله جدایی برای تدارک استقلال که علاوه بر مساله رشد شخصیتی و اخلاقی یک نیاز اساسی دیگر ، یعنی کسب دانش و مهارت های لازم برای اشتغال یا ادامه تحصیل ، به عنوان یک نیاز مهم در تعلیم و تربیت نوجوانان مطرح می شود.
مرحله سوم:18تا20سالگی: مرحله نهایی یا مرحله ورود مجدددر مناسبات اجتماعی که اگر با رشد بهنجارنوجوان در مراحل پیشین صورت گرفته باشد باعث می شود که فرد در مرحله آخر بتدریج به صورت یک فرد مستقل و خودکفا در مناسبات خانوادگی ، آموزشی ، شغلی ، اجتماعی و فرهنگی ایفای نقش کرده و فرد آماده آغاز زندگی جوانی و بزرگسالی همراه با موفقیتی باشد.
براي انجام چنين مسؤوليتي قبل از هر چيز بايد اعتماد آنها را به خود جلب کنيد به عبارت ديگر آنها بايد به شما به عنوان فردي امين، دلسوز، صميمي اعتماد کند براي ايجاد ارتباط عاطفي با آنها بايد پذيرش بدون شرط نسبت به آنها داشته باشيد. اين طور نباشد که آنها را هنگامي تحويل بگيريد و پذيراي آنها باشيد که کارهاي مورد علاقه شما را انجام دهند ولو اين که آنها رفتارهاي غلطي هم داشته باشند ولي شما بدون شرط آنها را بپذيريد. اين نحوه برخورد باعث مي شود که ارتباط عاطفي آنها با شما محکمتر شود علاوه بر اين دلسوزي و صميميت خود را نيز عملا بايد نسبت به آنها نشان دهيد به گونه‌اي که همواره احساس کنند شما دلسوز آنها هستيد. بنابراين اگر همدلي، پذيرش بدون شرط و دلسوزي نسبت به آنها داشته باشيد ارتباط عاطفي شما به آنها محکم مي شود. يکي از عوامل ايجاد اعتماد آنها نسبت به شما حاصل مي شود.
يکي از مهمترين نيازهاي انسان، نياز به معنويت است. اگر اين نياز به نحو صحيح ارضاء نشود، موسيقي و اعتياد و مشکلات اخلاقي جايگزين آن مي شود. در اين راه توجه به اين مسئله داشته باشيد كه برنامه هايي كه براي نوجوانان داريد همراه با تنوع وتعدد بوده و خستگي آور نباشد معمولا نوجوانان سوالاتي درباره فايده مسائل ديني دارند از اين رو امور مذهبي بايد طوري ارائه شود كه قابل پياده شدن در زندگي روزمره آنها باشد و حتي احساس كنند كه گاهي مي‌توانند احتياجات رواني خود را با توجه به اين امور برآورده مي‌كنند
آنچه كه به آنها عرضه مي‌شود حتی الامكان داراي استدلال منطقي باشد و شيوه تفكر را همراه با آموزش مسائل ديني به آنها آموخت و مسائل مبتلا به آنها ارائه شود. در اين راه از مسابقه كتابخواني غفلت نكنيد كه موجب افزايش آگاهي و تعميق بينش جوانها مي‌شود مخصوصا مي‌توانيد از كتب شهيد مطهري، كتابهايي در سطح خود جوانان باشد استفاده كنيد.
نکته ديگري که در تأثيرگذاري شما نقش مهمي دارد رفتار شماست يعني هر چه شما با زبان رفتار و عمل با آنها سخن بگوييد مؤثرتر است يعني اگر ظهر مي شود و صداي اذان بلند مي شود اقدام به اقامه نماز نماييد. يا وقتي با نامحرم مواجه مي شود رعايت حدود الهي را بکنيد اين بهترين شيوه براي تأثيرگذاري است. ديدار با افراد سليم النفس و پاك دل تاثير زيادي بر روحيه جوانان دارد.
جهت جذب نوجوانان به مراکزی مانند كانون‏هاي فرهنگي مساجد و بسيج راه‏هاي مختلفي وجود دارد از جمله:
1- برگزاري اردوهاي علمي، تفريحي و زيارتي.
2- برگزاري مسابقات مختلف و اهداء جوايز.
3- استفاده از اساتيد پرجاذبه و هنرمند و جوان براي تدريس موضوعات ديني و قرآني و هنري.
4- پرهيز از مسؤوليت دادن به افراد تند و بداخلاق و كم‏حوصله
5- از افراد پرانگيزه، صبور و با سليقه براي مسؤوليت كانون يا همكاري با كانون دعوت به عمل آوريد
6- مدارا نمودن و عدم سخت‏گيري نسبت به مراجعين و خودداري از انحصار شديد اين قبيل كانون‏ها و... .
7- قبل از تعطيلات تابستان برنامه‏هاي تابستان را تهيه و تنظيم نماييد و مقدمات فعاليت‏هاي تابستاني خود را فراهم آوريد.
8- سعي كنيد از برنامه‌هاي مراكزي كه در اين امر موفق هستند آگاه شويد و در تنوع و نيز چگونگي اجراي برنامه‌هاي خود از آنها كمك بگيريد. در اين باره شما را به خواندن برخي از كتابهاومنابع درباره معرفي احساسات و علاقه‌هاي نوجوانان و جوانان دعوت مي‌كنيم:
1. مسائل نوجوانان و جوانان، دكتر محمد خداياري فرد، انتشارات سازمان انجمن اوليا و مربيان
2. جوان و بحران هويت، دكتر محمد رضا شرفي، انتشارات سروش
3. دنياي نوجواني، دكتر علي قائمي
4. شناخت، هدايت و تربيت نوجوانان و جوانان، دكتر علي قائمي، انتشارات اميري
5. دنياي نوجوان دكتر محمد رضا شرفي

پرسمان دانشجویی