بخشش گناه بدون توبه | کتابخانه مجازی الفبا

سلام عليكم آيا بخشش بدون توبه داريم اگر داريم از بفهميم شامل حال ما هم خواهد شد؟

با کمي تأمّل پيرامون آيات قرآن کريم ، ديده مي شود که خداوند در آيه 48 سوره نساء ، پيامي را بيان مي کند ، به اين مضمون که ؛ " خدا برخي از گناهان را بدون آنکه صاحبش توبه کند مي آمرزد." در اين مقاله بر آنيم که اين نکته شنيدني آيه را بررسي کنيم .
توبه
در توبه پذير بودن خدا شکي نيست ؛ اول دستور به توبه مي دهد و مي فرمايد «تُوبُوا» 1 بعد هم خود را «تَوّاب»2 معرفي مي کند ؛ يعني مردم شما توبه کنيد ، من هم توبه شما را پذيرفته و از گناهان شما مي گذرم ؛ زيرا منم « غافِرِ الذَّنْبِ وَ قابِلِ التَّوْب‏ »3
خداوند حکيم نه تنها توبه و قبول آن را محدود نکرد ، بلکه آنقدر آغوش مهرش را گستراند و گرم گرفت که ابوسعيدها جرأت کردند چنين بسرايند :
بـاز آ بــاز آ هــر آنچه هستي باز آ
گر کافر و گبر و بت‌پرستي باز آ
اين درگه ما ، درگه نوميدي نيست
صد بـار اگر توبه شکستي باز آاصل اول در بخشش خدا
آياتي که نقل کرديم يک اصل را ثابت مي کند و آن اينکه خدا توبه پذير است و « هر گناهي » را « با توبه » مي بخشد . اين اصل را مي توان در آيه (53/زمر) به روشني مشاهده کرد . آنجا که مي فرمايد : « قُلْ يا عِبادِيَ الَّذينَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَميعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحيمُ ؛ بگو : اى بندگان من كه [با ارتكاب گناه‏] بر خود تجاوز كار بوده‏ايد! از رحمت خدا نااميد نشويد. يقيناً خدا «همه گناهان» را مى‏آمرزد زيرا او بسيار آمرزنده و مهربان است‏ .»
همانگونه که ملاحظه مي شود خداوند بخشش را محدود به گناه خاصي نکرد ه ، بلکه به طور مطلق به « هر گناهي » وعده بخشش داده است .آيا خداوند شرک را هم مي آمرزد؟
اما آيه اي در قرآن کريم وجود دارد که به نظر مي رسد «شرک» از قاعده بخشش مستثني است ؛ به عبارتي با توجه به اين آيه ، هر گناهي در نزد خداوند بخشيده مي شود جز توبه . آيه اين است که مي فرمايد: «إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَ يَغْفِرُ ما دُونَ ذلِكَ لِمَنْ يَشاءُ ؛ خدا به هيچ وجه اين گناه را كه براى او شريک گرفته شود نمى‏بخشد ، ولى پايين‏تر از آن را براى هر كه خواهد مى‏آمرزد.» 4
: اى بندگان من كه [با ارتكاب گناه‏] بر خود تجاوز كار بوده‏ايد! از رحمت خدا نااميد نشويد. يقيناً خدا «همه گناهان» را مى‏آمرزد زيرا او بسيار آمرزنده و مهربان است‏
نابخشودگي شرک در تضاد با آيات
اما آن برداشت يعني نابخشودگي ابدي شرک با بخشي از آيات قرآن کريم سر ناسازگاري دارد . آياتي که در آن ها سخن از بخشش کفار و مشرکين است ؛ به مانند آيات : 61/هود عليه السلام و 82/طه که به مشرکين وعده مي دهد اگر ايمان بياورند بخشيده مي شوند و نيز آيه 38/انفال که مي فرمايد: « قُل لِّلَّذِينَ كَفَرُواْ إِن يَنتَهُواْ يُغْفَرْ لَهُم مَّا قَدْ سَلَفَ ؛‏ [اي پيامبر] به کافران بگو چنانچه دست از کفر بشويند ، خدا از تمام گذشته بد آنها [چه عملي و چه اعتقادي] در مي گذرد.» 5
از اين آيات بدست مي آيد که شرک هم مانند هر گناه ديگري مورد بخشش خداوند بخشنده واقع مي شود .
توبه
پس پيام آيه چيست؟
آن آيه معناي دقيقي دارد که از جمع بندي تمام اين آيات بدست مي آيد و آن پيام اين است :
خداوند « هر گناهي » حتي « شرک » را « با توبه » مي آمرزد ، اما اگر « بي توبه » شد قطعاً از شرک نمي گذرد .بخش شنيدني آيه
با توضيحي که گذشت، ادامه آيه شنيدني است: « وَ يَغْفِرُ ما دُونَ ذلِكَ لِمَنْ يَشاءُ » يعني خدا برخي از گناهان را بدون آنکه صاحبش توبه کند مي آمرزد.چند نکته مهم:
1. خداوند فرمود : «ما دون ذلک» و «لمن يشاء» با استفاده از قواعد منطقي6 معناي آن دو قيد اين مي شود : خداوند از «برخي گناهان» ، «بعضي گنهکاران» ، «بي توبه» مي گذرد و آنها را مي بخشد .
2. آن «برخي گناهان» چه گناهاني هستند؟ معلوم نکرد ! آن «برخي گنهکاران» چه کساني هستند؟ اين را هم مشخص نکرد! تا مؤمنين پيوسته در خوف و رجا بمانند و به آن «بخشش بي توبه» مغرور نشوند ؛ زيرا اين احتمال همواره وجود دارد که شايد من يا اين گناه من جزء آن برخي که آيه نويد « بخشش بي توبه » اش را داد ، نباشد.
3. علامه طباطبايي (ره) در توضيح اين بخشش بي توبه مي نويسد: خداوند گناهان به غير از شرک را به وسيله شفاعت شفيعي از بندگانش و يا به وسيله عمل صالحي مى‏آمرزد و او در اين آمرزش محكوم به اين نيست كه هر گناهى را از هر گناه كارى بيامرزد؛ بلكه هر جا حكمتش اقتضا كرد ، مى‏آمرزد و هر جا اقتضا نكرد، نمى‏آمرزد .7
4. منظور از قيد «يشاء» که در آيه آمده آن معناي رايج بين ما نيست. معمولا اگر ما را بازخواست کنند و جواب منطقي نداشته باشيم به ناچار مي گوييم : «چون دلم خواست» ، اما اين «خواست» وقتي براي خدا به کار برده مي شود به معناي تصميمي صد در صد حکيمانه ، منطقي و بر اساس ملاک است که دو نمونه از آن را به نقل از علامه طباطبايي(ره) در بند قبلي ذکر کرديم.
علامه طباطبايي (ره) در توضيح اين بخشش بي توبه مي نويسد: خداوند گناهان به غير از شرک را به وسيله شفاعت شفيعي از بندگانش و يا به وسيله عمل صالحي مى‏آمرزد و او در اين آمرزش محكوم به اين نيست كه هر گناهى را از هر گناه كارى بيامرزد؛ بلكه هر جا حكمتش اقتضا كرد ، مى‏آمرزد و هر جا اقتضا نكرد، نمى‏آمرزد
نتيجه گيري :
خداوند متعال با توبه هر گناهي حتي شرک را مي آمرزد .
خداوند بخشش بي توبه هم دارد که قطعاً شامل شرک نمي شود.
مصاديق اين نوع بخشش هم از نظر نوع گناه و هم از جهت خصوصيت فردي گناه کار در هاله اي از ابهام است و به خوبي روشن نيست که خدا چه گناهي را از چه کسي بدون توبه ، مي آمرزد؟
شفاعت شافعان ، عمل صالح ، دعاي خير مؤمنين خصوصاً پدر و مادر در حق او و مانند آن ، همگي از اموري هستند که باعث بخشش گناه بدون توبه مي شوند .
برخي نيز گفته اند بخشش بدون توبه خاص گناهان صغيره است که با کارهاي نيک و حسنه جبران مي شود. قرآن کريم مي فرمايد: ان الحسنات يذهبن السيئات. نيکي ها بديها را از بين مي برد. پي نوشت ها :
1تحريم / 8
2. حجرات / 12
3.غافر / 3
4. نساء / 48 و 116
5. آيات ديگري که بر بخشودگي شرک دلالت دارند : 86-89/آل عمران، 72-74/مائده ، 97-99/توبه ، 14/حجرات ، 4/ممتحنه ، 7/نوح(ع) و 5/منافقون
6. قضيه مهمله در حکم قضيه جزئيه است
7. الميزان في تفسير القرآن ، ج‏4 ، ص371

پرسمان دانشجویی