لذت از عبادت | کتابخانه مجازی الفبا

با سلام؛ چگونه مي شود از انجام عبادات بهره و لذات بيشتر و بهتري برد. باسپاس.

علم رسمي سر به سر قيل است و قال ني از آن كيفيتي حاصل نه حال
طبع را افسردگي بخشد مدام مولوي باور ندارد اين كلام
وه چه خوش مي گفت در راه حجاز آن عرب، شعري به آهنگ حجاز
كُلُّ مَن لَم يَعشِقِ الوَجهَ الحَسَن قَرِّبِ الرَّحل، إلَيهِ وَ الرَّسَن
يعني هر كس را كه نبود عشق يار بهر او افسار و پالاني بيار...
هر كه نبود مبتلاي ماه رو اسم او از لوح انساني بشو...
سينه ي خالي ز مهر گل رخان كهنه انباني بود، پر استخوان
سينه گر خالي ز معشوقي بود سينه نبود، كهنه صندوقي بود
دل كه فارغ شد ز مهر آن نگار سنگ استنجاي شيطانش شمار
تو به غير از علم عشق ار دل نهي سنگ استنجا به شيطان مي دهي
لوح دل از فضلهي شيطان بشوي اي مدرّس درس عشقي هم بگوي(1)
به قول شهيد مطهري عشق قابل توصيه نيست، اما اگر كسي عاشق شد فرصتي است كه او را از مجاز به حقيقت بكشيم، خوشحاليم كه به دنبال عشق واقعي هستيد، اين روحيه ي معنوي شما را مي ستاييم و از خداوند متعال توفيقات روز افزون شما را در راه بندگي و اطاعتش خواستاريم.
براي لذت بردن از عبادت و درك شيريني آن، مانند هر پديده ديگري، فراهم شدن زمينه‌ها و شرايط و نيز ازبين رفتن مشكلات و موانع امري ضروري است.
اگر عبادت به معناي واقعي‌اش به انجام رسد لذت و شيريني زايد الوصفي را به همراه خواهد داشت، ولي چنانچه برخي شرايط به كمال رسيدن عبادت محقق نشود يا مانعي در مسير آن پديد آيد، عبادت به معناي كاملش انجام نشده، در نتيجه عبادت كننده، به همان نسبت از چشيدن لذت عبادت محروم مي‌ماند. براي تبيين بهتر اين موضوع توجه شما را به نكاتي پيرامون برخي عوامل تعيين‌كننده در افزايش بهره‌مندي از عبادت جلب مي‌كنيم:
1.شناخت و معرفت: صرف‌نظر از تفاوت‌هاي شكلي و ظاهري كه گاه ميان اعمال عبادي مردم به چشم مي‌خورد، كيفيت عبادت براساس ميزان شناخت و معرفت افراد نسبت به معبود تفاوت پيدا مي‌كند.
اين كه عبادت، چرا، چگونه و براي چه كسي انجام شود با شناخت و درك عبادت‌كننده رابطه مستقيم دارد. هر چه دانايي و معرفت در حوزه ياد شده افزون‌تر باشد، بهره‌مندي شخص نيز از عبادت و احساس لذت او فزون‌تر خواهد بود. در روايتي از امام صادق(ع) عبادت‌كنندگان به لحاظ انگيزه و خاستگاه عبادت كه از ميزان شناخت آنان به خداي متعال سرچشمه مي‌گيرد به3 گروه تقسيم شده‌اند.
دسته‌اي از مردم خدا را از روي ترس عبادت مي‌كنند كه اين عبادت بردگان (عبادت عبيد) است. گروهي به هواي پاداش، خدا را مي‌پرستند كه اين روش سوداگران و تاجران (عبادت تجار) است و دسته ديگر خدا را از سر عشق و محبت عبادت مي‌كنند كه آن سيره آزادگان (عبادت احرار) است.
در اين روايت حضرتش درصدد است تا عالي‌ترين جلوه پرستش را كه همانا پرستش عارفانه‌اي است كه فقط و فقط از سر اخلاص، مهرورزي و شناخت عميق صورت مي‌پذيرد به مردم بنماياند.
در بياني ديگر پيامبر گرامي اسلام (ص) برترين افراد را در عبادت اين گونه معرفي مي‌فرمايد: «برترين مردم كسي است كه عاشق عبادت شود، پس دست در گردن آن آويزد و از صميم دل دوستش بدارد و با جان خويش با وي درآميزد. خويشتن را وقف آن گرداند و در مقابل او را باكي نباشد كه دنيايش به سختي مي‌گذرد يا به آساني». (2)
كساني كه دلشان با خداوند پيوند دارد و محو جمال و جلال خداي متعال هستند و با قلب شان به او اقبال مي نمايند و با حضور قلب در محراب عبادت حاضر مي شوند، ايشان بهترين لذت برندگان از عبادت و نيازگويي با خداي هستي هستند.
به روشني پيداست فراهم آمدن اين خصوصيت‌ها در گرو شناخت هر چه عميق‌تر از معبود يگانه است. به طور حتم نمي‌توان عبادت شخصي را كه از سر أكراه و أحتياط كه مبادا دچار عذاب الهي شود با عبادت اهل بيت عليهم السلام و يا حتي ياران آن حضرات مانند اويس قرني كه نقل است شبي را به سجده و شبي را به ركوع و شبي را به قنوت مي‌گذرانده مقايسه نمود.البته عواملي ديگر همچون رعايت آداب عبادت، فراغت وقت، فراغت قلب، ذكر دائم خداوند متعال و... نيز در افزايش حضور قلب در عبادت مؤثراند، اما همانطور كه گفته شد شرط اصلي شناخت و معرفت آفريدگار يكتاست و ميزان تحقق عوامل ديگر بستگي به ميزان شناخت ما از خداي سبحان دارد.
2.نشاط: نشاط و سرزندگي و دوري از سستي و تنبلي، در موفقيت هر كاري نقش كليدي ايفا مي‌كند. در انجام عبادت و درك شيريني آن نيز، داشتن نشاط و حس و حال عبادت و پرهيز از انجام اجباري و از سر رفع تكليف آن، بسيار مهم است.
اينكه بزرگان دين در انجام عبادت‌ها، مردم را از هر گونه مانع جسمي و روحي كه از بين برنده توجّه، راحتي و نشاط است، برحذر مي‌دارند و از آن سو به فراهم آوردن ابزار و امكاناتي دعوت مي‌كنند كه ايجاد روحيۀ بهتر و شادتر در عبادت مي‌كند، براي آن است كه آنان را از سستي در عبادت دور سازند كه پيامبر رحمت(ص) فرموده است: «آفت عبادت سستي است».(3)
عبادتي كه بدون نشاط انجام گيرد، نه تنها بهره فراواني در پي نخواهد داشت بلكه چه بسا زيان‌هايي از جمله كم توجهي و خستگي در عبادت را در پي مي‌آورد. پس براي درك شيريني عبادت‌ها به اين كلام اميرالمؤمنين بايد گوش جان سپرد كه: «با نفس خود مدارا كن و به زور به عبادت وادارش مساز و از اوقات فراغت، نشاط و سرخوشي براي عبادت بهره‌گير».(4) و به همين دليل است كه در انجام واجبات اگر خستگي و كسالت و يا سستي حاصل از پرخوري به انسان روي آورد و وقت انجام عبادت باقي باشد امر به انجام عبادت با تأخير شده، كه عبادت با نشاط انجام گيرد. بگذريم كه در انجام مستحبات شرط انجام آن به نشاط ، در دين آمده است و انسان نبايد انجام مستحبات و ترك مكروهات را به اجبار و از روي كسالت انجام دهد در اين باره نيز حضرت امير عليه السلام مي‌فرمايند: « همانا دل‌ها را يك روي آوردني است و يك روي گرداندني. پس هرگاه دل در حال روي آوردن باشد آن را به انجام مستحبّات واداريد و هرگاه پشت كرد به انجام فرائض از سوي آنها بسنده كنيد».(5)
آري دلِ انسان گاه به سمت عبادتي كشش دارد و گاه نسبت به آن واكنش نشان مي‌دهد. بايد مواظب بود در مواقعي كه دل انسان نسبت به عملي بي‌ميل است آن عمل يا عبادت را به او تحميل نكرد،هرچند كه انجام نوافل و مستحبات و همچنين ترك مكروهات و به عبارت بهتر افزايش كمي عبادت در بهره مندي بيشتر از آن مؤثر مي باشد .
3. پرهيز از دنيادوستي: دنيا دوستي پديده نكوهش شده‌اي است كه انسان را از دوستي خدا باز مي‌دارد و امور ناچيز و كم ارج را در چشمش بزرگ جلوه داده و امور معنوي و آخرتي را در ديده آدمي كوچك مي‌دارد. متأسفانه اين ويژگي يكي از بزرگ‌ترين موانع بهره‌مندي و لذّت بردن از عبادت به شمار مي‌رود.
در عبادت، انسان بايد دل از همه آن‌چه غل و زنجير به پاي جان مي‌بندد، برگيرد و به سوي ملكوت به پرواز درآيد امّا اگر با دلبستگي‌هاي دنيايي خود را اسير كرده باشد، طبعاً ناگزير است فكر شيريني عبادت و پروازهاي معنوي را از سر خود خارج كند. خداوند به حضرت داوود فرموده است: «دوستان من را با غم دنيا چه كار؟ غم دنيا شيريني مناجات را از دل‌هايشان مي‌برد».
4. دوري از هواپرستي: اگر انسان بخواهد، خداپرست باشد، بايد امكاناتي كه درا ختيار دارد از سرمايه عمر، سلامتي، مال و... همه را در مسير عبادت و اطاعت خدا به كار گيرد و آن‌ها را به فرماندهي دل در اختيار دلبر قرار دهد و امّا اگر بخواهد، خواسته‌هاي نفساني‌اش را دنبال كند و فرماندهي سرزمين وجود را به هوا و هوس بسپارد، ديگر عبادت خدا براي او معنا ندارد و اگر عبادتي هم به ظاهر انجام دهد، هيچ لذّتي از آن نخواهد برد.
امام علي(ع) در اين باره فرموده است: «چگونه لذّت عبادت را بچشد كسي كه از هوا و هوس باز نمي‌ايستد؟».(6) بيان اين نكته لازم است كه پيروي از هواي نفس جلوه‌هاي مختلفي داشته و به گونه‌هاي گوناگون ظهور مي‌يابد. به هر صورت دل دادن به خواسته‌هاي نفس، انسان را به ناكجاآباد رفتاري مي‌كشاند و در بسياري از موارد او را ناگزير به انجام حرام‌ها و گذشتن از خطّ قرمزهاي الهي مي‌كند. گفتني است موارد ياد شده مهم‌ترين موانع بهره‌مندي از لذّت عبادت‌اند و نه تمام آن ها.
آيت الله جوادي آملي در پاسخ اين سوال مي‌فرمايند: «گرايش به خدا فطري است؛ ولي شهوت و غضب هم، به عنوان ابزار كار در نهاد ما وجود دارد. انسان عاقل اين دو را تعديل مي‌كند؛ نه تعطيل؛ ولي انسان جاهل شهوت و غضب را امير فطرت خويش مي‌سازد و به اين ترتيب، فطرت در ميان غرايز دفن مي‌شود و از فطرت مدفون نيز كاري ساخته نيست...اگر كسي نفس ملهمه را كه به توحيد گرايش دارد، دفن كند، ديگر اثر آن را نمي‌بيند و از عبادت خود لذت نمي‌برد».
5. پرهيز از لقمه حرام: بايد در نظر داشت كه عبادت با مال حرام نه تنها از نظر خداوند ارزش و اعتباري نداشته و مورد قبول و پذيرش او قرار نمي‌گيرد بلكه پيامدهاي بد ديگري را نيز به همراه دارد. از جمله اين‌كه غذاي حرام موجب دوري بنده از پروردگارش شده و شخص، مورد لعنت مقرّبان درگاه الهي قرار مي‌گيرد. در سخني از پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله، آمده است: «هرگاه لقمۀ حرام به اندرون بنده وارد شود، تمام فرشتگان آسمانها و زمين او را نفرين مي‌كنند».
در همين گفته‌اند، كسي كه به خوردن لقمۀ حرام ادامه دهد از بهشت جاودان الهي محروم خواهد شد. وصف حال اين‌گونه افراد از زبان رسول گرامي اسلام چنين است: «إنّ‌الله عزّوجلّ حرَّم الجنّةَ جَسداً غُذِّي بِحَرامٍ»(7)، كسي كه جز حلال نمي‌خورد و جز به حلال نمي‌انديشد، حتما از عبادت لذت مي‌برد.
6. دوري از گناه و نافرماني خداوند: همان‌طور كه انسان گرفتار سرماخوردگي و گرفتگي بيني، از بوي خوش لذت نمي‌برد، و چشم ضعيف و كم نور، لذت مشاهده مناظر زيبا را در نمي‌يابد، انسان گناهكار نيز از عبادت لذت نمي‌برد. عبادت ميلي فطري است و هر انساني بر فطرت خود آفريده شده است كه به مرور زمان و بر اثر انجام گناهان، اميال فطري خود را در زنگار فرو مي‌برد و ديگر نمي‌تواند آن اميال را آن‌گونه كه بايد ديده و از آن استفاده نمايد. تنها فطرت شفاف و شكوفا، از عبادت لذت مي‌برد. اگر بخواهيم اين مسأله را در قالب مثالي بياوريم مي‌توان به پدر و پسري مثال زد كه پسري ادعا دوست داشتن پدر را دارد اما به اوامر و نواهي او گوش فرا نمي‌دهد. قطعا پدر اگر محبت پدري را در نظر نگيريم چنين ادعايي را از چنين فرزندي قبول نخواهد كرد. و هيچ عاقلي نيز چنين ادعايي را نمي‌پذيرد.
البته عوامل ديگري را نيز مي‌توان در تشديد لذت عبادت ذكر كرد كه به اين چند عامل بسنده كرده و شما را به كتب مربوطه از جمله سرّ الصلاة و اسرار الصلاة حضرت امام خميني و معراج السعادة مرحوم نراقي ارجاع مي‌دهيم.
موفق و پيروز باشد، بازهم با ما سخن يگوييد.
پي نوشت:
1. كليات شيخ بهايي، ص6.
2. كافي، ج2، ص83.
3. تحف العقول، ص 6.
4. نهج اليلاغه، نامه ي 69.
5. نهج البلاغه، حكمت 312.
6. غرر الحكم و درر الكلم، ح6985.
7. «خداوند عزيز و جليل بهشت را بر بدني كه از مال حرام تغذيه كرده حرام كرده است»، تنبيه الخواطر، ج1، ص 61.

پرسمان دانشجویی