شرط ولايت براي قرب الهي | کتابخانه مجازی الفبا

سلام شنيده ام كه رسيدن به قرب الهي از طريق ولايت ميسر مي شود. لطفا چگونگي ان را توضيح دهيد

پاسخ: نخست لازم به نظر مي‌رسد كه نگاهي كوتاه به قرب الهي داشته باشيم.
«قرب» به‌معناي نزديك بودن است و از آن‌جا كه خداوند جسم نيست كه داراي مكان و يا خصوصيات زماني باشد، قرب به خدا به‌معناي نزديكي زماني و يا مكاني نيست. همچنين مراد از قرب به خدا، تقرّب تشريفاتي و اعتباري -مثلاً، كاغذي و امضايي- نيست؛ چرا كه دربار خداوند جاي تشريفات و اعتباريات و مَجازات نيست، بلكه نزد او همه مسائل و روابط حقيقي و واقعي است. پس مقصود از قرب الهي نوعي شهود باطني است كه در اثر اعمال نيك و رفتار شايسته و خداپسندانه براي انسان حاصل مي‌شود. انسان در اين حالت، خود را به خدا نزديك مي‌يابد و از خود احساس رضايت مي‌كند و در درون خود حالت بهجت و ابتهاجي را شهود مي‌نمايد كه همراه با نوعي لذّت است. اين همان سعادت‌مندي و يافتن لذّت معنوي است. (1) قرآن مجيد با تعابيري مانند فوز، فلاح و سعادت، از نيل انسان به چنين مقامي ياد كرده است:
«...وَ مَنْ يطِعِ اللهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظيماً»؛(2) «و هر كس اطاعت خدا و رسولش كند، به رستگاري [و پيروزي] عظيمي دست يافته است.
«أُولئِكَ عَلي‏ هُدي مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُون»؛(3) آنان (اهل ايمان) بر طريق هدايت پروردگارشانند و آنان رستگارانند.
«وَ امَّا الَّذينَ سُعِدُوا فَفِي الْجَنَّةِ خالِدينَ فيها»؛(4) امّا آنها كه خوشبخت و سعادتمند شدند، جاودانه در بهشت خواهند ماند.
در اين‌كه همگان طالب سعادت و كمال نهايي خود هستند، شكي نيست. سخن در اين ‏است كه اين ‏كمال نهايي چيست و راه رسيدن به آن كدام است.
در پاسخ اين سؤال، به طور اجمال مي‌گوييم: شكي نيست كه خداوند كامل‌ترين موجود در سلسله موجودات عالم و منبع همه كمالات است. بنابراين، هر قدر بتوان به او نزديك شد، به همان ميزان، مي‌توان از كمال بالاتري برخوردار گرديد. با اين تحليل، بايد گفت: كمال نهايي انسان در يك كلمه، «خدايي شدن» يا «قرب به خدا» است. انسان‌ها هر چه بيشتر صفات الهي را در خود متجلّي كنند، حقيقتاً به خدا نزديك‌تر شده‌اند و هر چه از صفات الهي دورتر باشند، از خدا دورتر خواهند بود و از كمال نهايي فاصله بيشتر خواهند داشت.
پس از شناخت كمال نهايي؛ يعني قرب الهي، بايد راه رسيدن به اين مقام را شناخت.
وسايل گوناگوني مي‌توانند در تهذيب نفس و سير و سلوك انسان به‌سوي خالق هستي و قرب الهي مؤثر باشند. به‌طور كلّي هر چه مورد رضاي خدا باشد، اعمّ از ايمان به خدا و پيامبر، جهاد در راه خدا، عباداتي از قبيل نماز، زكات، روزه، حج، صله رحم، انفاق در راه خدا و خلاصه هر كار خيري مي‌تواند وسيله تكامل و تقرّب واقع شود. اما از وسايلي كه در پيمودن راه قرب الهي و سير و سلوك معنوي انسان نقش مؤثّري دارد، پذيرش ولايت امامان معصوم(ع) و محبت و دوستي آن بزرگواران است.
آموزه‌هاي ديني؛ با بيان اهميت پذيرش ولايت معصومان(ع) و پيروي از آنها؛ موقعيت بلند آنان را نيز در قرب و حب به حق تعالي عنوان مي‌نمايد و طريق نزول و سير صعود همگان را بر آنان منحصر مي‌گرداند. اگر گفته مي‌شود نماز و روزه‏ بدون ولايت، به جايي نمي‌رسد؛ يعني هيچ طاعتي بدون ولايت به جايي نمي‌رسد؛ زيرا نماز و روزه و هر طاعت ديگري وقتي مي‌تواند مؤثر باشد كه راهي به حق يابد و اين وصول بدون عبور از طريق امامان معصوم(ع) ممكن نيست.
راه‌هاي بهره‌مندي از ولايت امامان معصوم(ع) براي تقرب به خدا
اكنون، به برخي از راه‌هاي مهم بهره‌مندي از ولايت امامان معصوم(ع) براي تقرب به خدا اشاره مي‌شود.
1. پذيرش ولايت امامان معصوم(ع) و معرفت مقام آنها
يكي از اركان ايمان قبول ولايت اهل بيت عصمت و طهارت(ع) است. آنچه از آيات قرآن و كلمات پيامبر خدا(ص) و ائمه اطهار(ع) فهميده مي‌شود پيروي از اهل بيت(ع) از مسائلي است كه نقش اساسي در تحقق مفهوم ايمان و رسيدن به قرب الهي دارد و اگر كسي بر اساس مكتب اهل بيت(ع) زندگي خود را تنظيم نكند، اركان ايمان او كامل نيست. پس اگر كسي ولايت امامان معصوم(ع) را قبول نكند يكي از اساسي‌ترين فرامين خداوند را قبول نكرده است.
پذيرش ولايت را خداوند بر انسان‌ها واجب نموده، و امر ولي را همچون امر خويش قرار داده و اطاعت از ولي را اطاعت از خود بر شمرده است؛ لذا نپذيرفتن ولايت ائمه اطهار(ع) به قبول نكردن ولايت خداوند بر مي‌گردد كه با قرب الهي منافات دارد؛ زيرا روشن است كه اين امر سبب مي‌شود اعمال انسان مورد امضاي خداوند قرار نگيرد.
پذيرش ولايت سبب مي‌شود كه انسان هيچ‌گاه از مسير هدايت گمراه نشود و در غير اين صورت انسان‌ها در خطر خروج از راه حق‌اند، و اساساً اين اهل بيت(ع) هستند كه راه حق را مشخص مي‌سازند و مسير رسيدن به سعادت دنيا و آخرت را روشن مي‌كنند.
از ديدگاه عرفان شيعي رسيدن به كمال بدون ولايت محال است‏؛ چنان‌كه از حاج ميرزا علي آقاي قاضي(ره) نقل شده است: «محال است كسي به درجه توحيد، و عرفان برسد، و مقامات و كمالات توحيدي را پيدا نمايد و قضيه ولايت بر او منكشف نگردد. بزرگاني كه نامشان در كتب عرفان ثبت است، و آنها را واصل و فاني مي‌شمرند؛ و از أهل ولايت نبوده‌اند؛ بلكه از عامه به‌شمار مي‌آيند؛ يا واصل نبوده‌اند، و ادعاي اين معنا را مي‌نموده‌اند، و يا تحقيقاً ولايت را ادراك كرده‌اند؛ ولي بر حسب مصلحت زمان‌هاي شدّت و حكّام و سلاطين جور كه از عامّه بوده‌اند، تقيه مي‌كرده، و ابراز نمي‌نموده‌اند...». (5)
- از پيامبر خدا(ص) نقل شده كه در شب معراج وقتي سخن از شرافت انوار خمسه طيبه - محمد، علي، فاطمه، حسن و حسين(ع)- به ميان آمد، خدا فرمود: «يا مُحَمَّدُ! وَ عِزَّتي‏ وَ جَلالي‏ لَوْ انَّ عَبْداً عَبَدَني‏ حَتَّي ينْقَطِعَ اوْ يصيرَ كَالشَّنِّ الْبالي‏ ثُمَّ اتاني‏ جاحِداً لِوِلايتِهِمْ لَمْ ادْخُلْهُ جَنَّتي‏ وَ لا اظْلَلْتُهُ تَحْتَ عَرْشي‏»؛ (6) «اي محمّد! به عزّت و جلالم سوگند! اگر بنده‌اي مرا چندان بپرستد كه از پا درآيد، يا همچون مشك كهنه و پوسيده‌اي نحيف و لاغر گردد، آن‌گاه به سوي من آيد، در حالي كه ولايت ايشان را منكر باشد، من او را در بهشت خود داخل نمي‌كنم و در سايه عرش خود پناهش نمي‌دهم».
- امام سجاد(ع) مي‌فرمايد: «لَيسَ بَينَ اللَّهِ وَ بَينَ حُجَّتِهِ حِجَابٌ فَلَا لِلَّهِ دُونَ حُجَّتِهِ سِتْرٌ نَحْنُ أَبْوَابُ اللَّهِ وَ نَحْنُ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِيمُ وَ نَحْنُ عَيبَةُ عِلْمِهِ وَ نَحْنُ تَرَاجِمَةُ وَحْيهِ وَ نَحْنُ أَرْكَانُ تَوْحِيدِهِ وَ نَحْنُ مَوْضِعُ سِرِّهِ»؛ (7) «ميان خدا و حجّت او كه امام هر زمان است حجاب و مانعي وجود ندارد، پس خداوند پيش روي حجّت خود پوششي نيفكنده است. مائيم درهاي علم خدا، راه مستقيم و كانون علم او، و مائيم بازگوكننده و شرح دهنده وحي خدا و استوانه‌هاي اصلي كاخ توحيد او، و مائيم جايگاه راز نهاني او».
- امام باقر(ع) فرمود: «...حَطِيمُ إِسْمَاعِيل ‏... وَ اللَّهِ لَوْ أَنَّ عَبْداً صَفَّ قَدَمَيهِ فِي ذَلِكَ الْمَكَانِ قَائِمَ اللَّيلِ مُصَلِّياً حَتَّي يجِيئَهُ النَّهَارُ وَ صَائِمَ النَّهَارِ حَتَّي يجِيئَهُ اللَّيلُ ثُمَّ لَمْ يعْرِفْ لَنَا حَقَّنَا وَ حُرْمَتَنَا أَهْلَ الْبَيتِ لَمْ يقْبَلِ اللَّهُ مِنْهُ شَيئاً أَبَدا»؛ (8) «اگر كسي در حطيم اسماعيل،(9) شب‌ها را به نماز و روزها را به روزه سپري سازد، ولي حق و حرمت ما، اهل بيت را نشناسد، به خدا سوگند! خداوند هرگز چيزي از عبادتش را نمي‌پذيرد».
- امام صادق(ع): «صراط مستقيم، امير مؤمنان علي(ع) و معرفت نسبت به او است».
- امام صادق(ع) درباره معناي «صراط» فرمود: «هُوَ الطَّرِيقُ إِلَي مَعْرِفَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُمَا صِرَاطَانِ صِرَاطٌ فِي الدُّنْيا وَ صِرَاطٌ فِي الْآخِرَةِ وَ أَمَّا الصِّرَاطُ الَّذِي فِي الدُّنْيا فَهُوَ الْإِمَامُ الْمُفْتَرَضُ الطَّاعَةِ مَنْ عَرَفَهُ فِي الدُّنْيا وَ اقْتَدَي بِهُدَاهُ مَرَّ عَلَي الصِّرَاطِ الَّذِي هُوَ جِسْرُ جَهَنَّمَ فِي الْآخِرَةِ وَ مَنْ لَمْ يعْرِفْهُ فِي الدُّنْيا زَلَّتْ قَدَمُهُ عَنِ الصِّرَاطِ فِي الْآخِرَةِ فَتَرَدَّي فِي نَارِ جَهَنَّمَ»؛ (10) «آن، راه شناخت خداوند عزّ و جلّ است، و دو صراط وجود دارد: صراطي در دنياست و صراطي در آخرت. صراط دنيا همان امامي است كه اطاعتش واجب است. هركه در دنيا او را بشناسد و از راهنمايي‌هايش پيروي كند از صراط آخرت كه پُلي است بر روي جهنم، بگذرد و هر كس در اين‌جا امام خود را نشناخت، هنگام گذشتن از صراط آخرت گامش خواهد لغزيد و در آتش دوزخ خواهد افتاد».
- امام رضا(ع) در حديث معروف «سلسلة الذهب» از اجدادشان از جانب خداوند متعال فرمودند: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ حِصْنِي فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِي أَمِنَ عَذَابِي قَالَ فَلَمَّا مَرَّتِ الرَّاحِلَةُ نَادَانَا بِشُرُوطِهَا وَ أَنَا مِنْ شُرُوطِهَا»؛ (11) «توحيد پناهگاه محكم من است، پس هر كه در آن داخل شود از عذاب من مصون خواهد ماند و پس از اندكي تأكيد نمودند: با عمل به شرايط لا إله إلاّ الله و من يكي از آن شرايط است»؛ يعني پذيرش ولايت.
2. محبت و دوستي امامان(ع) و اطاعت از آنان
انسان‌ها در داشتن كمالات و زيبايي‌هاي معنوي متفاوتند و به ميزان برخورداري از كمالاتي كه دارند، ديگران را شيفته و مجذوب خود مي‌كنند. اين شيفتگي به صورت محبّت و لوازم آن ابراز مي‌شود. امتياز اساسي مردان الهي كه به نور حق روشن بوده‌اند، اين است كه به خاطر برخورداري از همه كمالات نفساني، نه تنها خاطره‌ها و انديشه‌ها را جذب كرده، بلكه به دل‌ها و روح‌ا نور، حرارت، نشاط و ايمان مي‌بخشند. محبّت سبب مي‌شود كه محبّ به شكل محبوب درآيد. از اين‌جا فلسفه سفارش‌هاي فراوان اسلام در لزوم محبّت نسبت به امامان معصوم(ع) روشن مي‌شود؛ زيرا محبّت و شيفتگي به امامان معصوم، اطاعت از حق و پيروي از فضايل را به ارمغان مي‌آورد. رشته محبّت است كه مردم را به اهل بيت پيوند مي‌دهد تا از وجود، آثار و رهنمودهايشان استفاده كنند.
پيروي عملي از پيشوايان معصوم(ع) موجب مي‏شود انسان تحت ولايت و سرپرستي آن بزرگواران قرار گرفته و از خرمن پرفيض وجودشان در دنيا و آخرت بهره‌مند شود. دودمان پيامبر خدا(ص)، انسان‌هاي پاك و باصفايي هستند كه جز خير و نيكي از آنان سر نمي‌زند. از اين‌رو؛ همراهي، پيروي و ارتباط با آنان، دل را جلا مي‌دهد، ايمان را خالص مي‌كند و انسان را از آلودگي‌ها، پاك مي‌سازد، و در نتيجه انسان به مراتب قرب الهي مي‌رسد؛ زيرا آن پاكان بي‌نظير، راه و رسم زندگي شرافتمندانه همراه با عزّت و كرامت را خود، تجربه كردند و به ديگران نيز آموختند، چنان‌كه در كمترين عمل خود، آلوده به ريا و نفاق نگشتند و سراسر وجودشان به يقين، ايمان و اخلاص مزين بود. به همين علت، جاذبه‌هاي معنوي و ملكوتي آنان، انسان‌هاي پاكدل و مؤمن را به سوي خويش مي‌كشد و از تاريكي و ظلمت به وادي نور مي‌برد.
- پيامبر خدا(ص): «مَثَلُ أهلِ‏بَيتي فيكُم كَمَثَلِ سَفينةِنوحٍ؛ مَن رَكِبَها نَجا، ومَن تَخَلَّفَ عَنها زُجَّ فِي النّارِ»؛(12) «اهل بيت من در ميان شما، همچون كشتي نوح‌اند كه هر كه بدان سوار، نجات يافت و هر كه از آن باز مانْد، به آتش افكنده شد».
- پيامبر خدا(ص): «الْأَئِمَّةُ مِنْ وُلْدِ الْحُسَينِ مَنْ أَطَاعَهُمْ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ وَ مَنْ عَصَاهُمْ فَقَدْ عَصَي اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ هُمُ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَي وَ هُمُ الْوَسِيلَةُ إِلَي اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»؛(13) «امامان از فرزندان حسين(ع) هستند، هركس آنها را اطاعت كند خدا را اطاعت كرده است، و هركس آنها را نافرماني كند خدا را نافرماني كرده است، ايشانند حلقه و دستگيره محكم و ايشانند وسيله‌اي به سوي تقرّب الهي».
- پيامبر خدا(ص): «مَن أحَبَّ أن يَتَمَسَّكَ بِالعُروَةِ الوُثقي‏ فَليَتَمَسَّك بِحُبِّ عَلِيٍّ و أهلِ بَيتي‏»؛ (14) «هر كه دوست دارد به دستگيره محكم چنگ زند، به دوستي علي و اهل بيت من چنگ در زند».
- امام علي(ع): از رسول خدا(ص) شنيدم كه مي‌فرمود: «من سيد اولاد آدمم، اي علي! تو و امامان بعد از تو سادات امت من هستيد. هركس ما را دوست دارد خدا را دوست داشته و هركس ما را دشمن دارد خدا را دشمن داشته، و هر كه به ولايت ما باشد به ولايت خداست، و هركس دشمن ماست دشمن خدا است، و هركه فرمان ما برد خدا را فرمان برده و هركه نافرماني ما كند خدا را نافرماني كرده است».
- امام باقر(ع)، درباره آيه: «قُلْ ما سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ»؛(15) «بگو: هر مزدي كه از شما خواستم، از آنِ خودتان»، فرمود: «أَجْرُ الْمَوَدَّةِ الَّذِي لَمْ أَسْأَلْكُمْ غَيْرَهُ فَهُوَ لَكُمْ تَهْتَدُونَ بِهِ وَ تَنْجُونَ مِنْ عَذَابِ يَوْمِ الْقِيَامة»؛(16) [يعني:] اين مزد كه دوستي با خويشاوندان است و من جز آن، چيزي از شما نمي‌خواهم، در حقيقت براي خود شماست؛ زيرا شما به واسطه آن، هدايت مي‌شويد و در روز قيامت، از عذاب خدا رهايي مي‌يابيد.
- امام صادق(ع) در وصيت خود به عبدالله بن جندب، مي‌فرمايد: «يا بْنَ جُنْدَب! بَلِّغْ مَعاشِرَ شيعَتِنا وَ قُلْ لَهُمْ: لا تَذْهَبَنَّ بِكُمُ الْمَذاهِبُ، فَوَاللهِ لا تُنالُ وِلايتُنا إِلَّا بِالْوَرَعِ وَ الْاجْتِهادِ فِي الدُّنْيا وَ مُواساةِ الْإِخْوانِ فِي اللهِ...»؛(17) «اي پسر جندب! به شيعيان ما بگو: هر راهي را نرويد [و هر عملي را انجام ندهيد] به خدا سوگند! جز با ورع، تلاش در دنيا و مواسات با برادران ديني در راه خدا به ولايت ما نمي‌رسيد».
3. توسّل
براساس احاديث؛ توسّل به معصومين(ع)، شرط سلوك الي الله و يكي از وسائل تقرّب به درگاه خداست. توسّل، در حقيقت، استعانت از خدا است نه از واسطه. وساطتِ ائمه اطهار(ع)، نشان از جايگاه والاي او در پيشگاه خداوند دارد.(18) از اين‌رو؛ زيرا خداوند سبحان، آنان را واسطه فيض خود قرار داده است.
توسل امامان(ع) به شيوه‌هاي مختلفي امكان‌پذير است؛ مانند: زيارت آنان از دور و نزديك، درخواست عنايت و شفاعت از آستان با بركتشان، نذر و نياز به بارگاه ملكوتي آنان و ... .
امام علي(ع) در تفسير آيه شريفه «وَ ابْتَغُوا الَيهِ الْوَسيلَةَ»(19) فرمود: «انَا وَسيلَتُهُ»؛ (20) من «وسيله خدا» هستم.
همچنين حضرت زهرا(س) در خطبه معروف خود مي‌فرمايد: «فَاحْمَدُوا اللهَ الَّذِي‏ بِعَظَمَتِهِ وَ نُورِهِ ابْتَغَي مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ إِلَيهِ الْوَسِيلَةَ، فَنَحْنُ وَسِيلَتُهُ فِي خَلْقِهِ»؛ (21) «خدايي را ستايش كنيد كه عظمت و نورش ايجاب مي‌كند تا اهل آسمان‌ها و زمين [براي نزديك شدن به او] وسيله بجويند و ما وسيله او در ميان خلقش هستيم».
________________________________
1. ر. ك: عزيزي، مصطفي‏، پرسش‌ها و پاسخ‌هاي ‏دانشجويي‏، انسان شناسي‏، دفتر 42، قم، دفتر نشر معارف‏، 1389ش، ص 104 – 106.
2. احزاب(33)، آيه 71.
3. بقره(2)، آيه 5.
4 . هود(11)، آيه 108.
5. طباطبائي، سيد محمد حسين، توحيد علمي و عيني در مكاتيب حكمي و عرفاني، مشهد مقدس، نشر علامه طباطبايي، چاپ دوم، ص 40.
6 . خزاز رازي، علي بن محمد، كفاية الاثر في النصّ علي الأئمة الإثني عشر، قم، بيدار، 1401ق، ص 152.
7. شيخ صدوق، معاني الاخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامي، چاپ اول، 1403ق، ص 35.
8 . برقي، ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، قم، دار الكتب الإسلامية، چاپ دوم، 1371ق، ج ‏1، ص 92.
9. حطيم، ميان ركن و مقام و درب كعبه است.
10. معاني الأخبار، ص 32.
11 . شيخ صدوق، الامالي، تهران، كتابچي، چاپ ششم، 1376ش، ص 235.
12. شيخ صدوق، عيون اخبار الرضا(ع)، تهران، نشر جهان، چاپ اول، 1378ق، ج ‏2، ص 27.
13. همان، ج 2، ص 58.
14. همان.
15 . سبأ(34)، آيه 47.
16. كليني، محمد بن يعقوب، الكافي، تهران، دار الكتب الإسلامية، چاپ چهارم، 1407ق، ج ‏8، ص 379.
17 . ابن شعبه حراني، حسن بن علي، تحف العقول عن آل الرسول(ص)، قم، دفتر انتشارات اسلامي، چاپ دوم، 1404ق، ص 303.
18 . ر. ك: شاكرين، حميدرضا، پرسش‌ها و پاسخ‌هاي ‏دانشجويي‏، دفتر 7، قم، دفتر نشر معارف‏، چاپ يازدهم، 1389ش، ص 167 – 169.
19 . مائده(5)، آيه 35.
20. ابن شهر آشوب مازندراني، مناقب آل أبي طالب(ع)، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، 1379ق، ج ‏3، ص 75.
21. طبري آملي، محمد بن جرير، دلائل الامامة، قم، بعثت، چاپ اول، 1413ق، ص 113 – 114.

پرسمان دانشجویی