راهکار تقويت ايمان براي خودسازي | کتابخانه مجازی الفبا

مي خواهم خودسازي کنم ولي ايمانم قوي نيست چيکار کنم؟

در ساختار اخلاق اسلامي، ايمان به عنوان عالي ترين صفت نفساني هدايت گر مورد تأکيد فراوان واقع شده و به همين دليل تحصيل مبادي و مقدمات آن همانند علم و يقين نيز به شدت مورد ترغيب و تشويق قرار گرفته است و ابزارها و راه هايي که مي تواند آدمي را به اين صفات نفساني ارزشمند برساند، همانند تفّکر و خواطر و الهامات پسنديده، جايگاه ويژه اي در نظام اخلاقي اسلام دارند. در مقابل صفات نفساني معارض و مانع پيدايش ايمان در آدمي، از قبيل «جهل» اعم از بسيط و مرکب، «شک و حيرت»، «جُربزه» و «خاطرات نفساني نکوهيده» و «وسوسه هاي شيطاني» همواره مورد مذمّت و نهي واقع شده اند.ارزش ايمان:
در بيان منزلت و جايگاه رفيع ايمان همين بس که پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ در نصايح خويش به ابوذر مي فرمايد: اي ابوذر، هيچ چيز در نزد خداوند، محبوب تر از ايمان به او و خودداري از آنچه نهي مي کند، نيست.
روشن است که انجام اوامر و خودداري از نواهي خداوند فقط در سايه ايمان به او مقدور است و در واقع از برکات ايمان به خداوند است. امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي فرمايد: خداوند دنيا را هم به کساني که دوستشان دارد و هم به کساني که بر آنها غضبناک است، مي دهد ولي ايمان را نمي دهد مگر به آنان که دوستشان مي دارد.
و هم ايشان در توصيف منزلت و جايگاه مؤمن مي فرمايند: هر گاه حجاب از چشمان مردم برداشته شود و به وصل ميان خداوند و بنده مؤمن او نظر کنند، آنگاه گردن هاي آنها در مقابل مؤمنان خاضع، امور مؤمنان براي آنان آسان و اطاعت از مؤمنان برايشان نرم و لطيف، خواهد شد.
اين همه منزلت و جايگاه بلندي که در روايات براي ايمان بيان شده است، به دليل نقشي است که ايمان در سعادت و کمال آدمي دارد. ايمان از يک سو آخرين حلقه وصل به مقام خليفه الهي و جوار قرب معنوي است و از سوي ديگر بر اساس آنچه در قرآن و روايات آمده است، مبدأ و مفتاح همه‌صفات پسنديده نفساني و نيکي هاي رفتاري، ايمان است. حقيقت ايمان:
اگرچه در باب حقيقت ايمان، اختلاف نظرهايي در ميان متکلمان مسلمان وجود دارد، ولي ويژگي هاي مهم آن بدين قرار است: اولاًَ، ايمان عبارت است از تصديق و اذعان قلبي که نوعي صفت و حالت نفساني نسبت به يک امر است. بنابراين با صِرفِ شناخت و معرفت، متفاوت است.ثانياً، جايگاه تحقق ايمان نفس و قلب است و اگرچه آثاري قولي و فعلي دارد، تحقق حقيقت آن متوقّف بر قول يا عمل نيست. ثالثاً، نسبت ميان اسلام و ايمان عام و خاص مطلق است؛ يعني هر مؤمني مسلمان است، ولي ممکن است برخي از مسلمانان فقط در ظواهر تسليم حق باشند و به حقيقت مومن نباشند.
در حقيقت ايمان عبارت است از معرفت توأم با تسليم قلبى و خضوع و خشوع دل به خداوند متعال و رسول او و آموزه‏هايى كه به بشريت ارائه كرده‏اند. ايمان يعني باوري يا نيرويي معنوي كه باعث مي شود انسان با شجاعت و قدرت و صدق و اخلاص براي رضاي خدا تلاش كند و در مسير قرب الهي قرار بگيرد و با آرامش كامل بدور از هر گونه شك و شبهه اي به انجام وظايف فردي و اجتماعي خود همت گمارد و از سرزنش هيچ سرزنش كننده اي هراس به خود راه ندهد، علامت ايمان اين است كه فرد مومن حتي از مرگ در اين راه نگراني ندارد و آن را شهادت در راه خدا مي داند و از آن استقبال مي كند.
حقيقت ايمان آن است كه انسان خودش را در جبهه حق و تحت ولايت خداوند بداند و خلافت انسان كامل معصوم را بر خودش و جامعه بپذيرد و تحت فرماندهي ولي و خليفه خدا در روي زمين، هميشه آماده نبرد بزرگ با دشمنان داخلي( جهاد اكبر) با نفس اماره و دشمنان خارجي (جهاد اصغر) با سلطه گران و ظالمان و كافران باشد و در عرصه اين درگيري بتواند از جان و مال و آبروي خويش مايه بگذارد و از هيچ نيروي شيطاني هراس بدل راه ندهد و محكم و استوار، با صدق و اخلاص در راه خدا مبارزه و مقاومت كند و در مقابل سختي ها اين راه بردبار و صبور باشد. اين صفات و حالات، دورنمايي از يك انسان مومن واقعي است.شرط خودسازي:
ايمان از شرايط پايه اي و اصلي خودسازي است. خودسازي با عمل صالح انجام مي شود و عبادت انسان را مي سازد، ولي ايمان به آن روح و انگيزه و صلاحيت مي دهد. قرآن کريم مي فرمايد: الذين آمنوا و عملوا الصالحات سندخلهم جنات تجري من تحتها الانهار. (نساء، 122) يعني عمل صالح به شرط ايمان در انسان تاثير گذار و نجات بخش خواهد بود. عمل صالح انسان را مي سازد مشروط به اينکه برخواسته از ايمان به خداوند و اخلاص در نيت براي او باشد.
خودسازي سخت است و به انگيزه و انرژي فراواني نياز دارد، ايمان بزرگترين منبع انرژي بخش انسان براي حرکت در مسير خودسازي است. ايمان اصل همه خوبي ها در انسان است.
هدف خودسازي قرب به خداوند است، چگونه ممکن است کسي که ايمان قلبي به خداوند ندارد، در مسير قرب به او سختي عبادت و بندگي را به جان بخرد و در اين راه تلاش نمايد.
خودسازي به اراده ي قوي نياز دارد، ايمان تقويت کننده اراده انسان براي رسيدن به هدف خودسازي است. همچنين خودسازي به نيت و جهت نياز دارد، ايمان به مبدا و معاد به حرکت انسان جهت مي دهد. خودسازي به قدرت و مقاومت نياز دارد، ايمان به يگانگي خداوند و اينکه تنها راه رسيدن به کمال و سعادت قرب به خدا است، به انسان قدرت و انگيزه حرکت و مقاومت مي بخشد.
ايمان همچون نقشه و قطب نمايي است که ما را به سوي هدف راهنمايي مي کند. در واقع در زمينه ي رفتار انساني هيچ نيرويي براي هدايت انسان قوي تر از ايمان نيست.
سکولارها و کفار چون نگاهشان به هستي و زندگي مادي است، براي نيت و اخلاص و حسن فاعلي اعمال اهميتي قايل نيستند، از نظر آنها خود عمل مهم است. اگر عمل درست انجام شود ارزشمند و تاثير گذار است، اما از نگاه اسلام ارزش اعمال انسان به حسن فاعلي و نيت آن بستگي دارد. صحت عمل و انجام عمل لازم است اما کافي نيست،‌ آنچه به انسان و عمل اش ارزش واقعي مي دهد اين است که به خاطر خدا و رسيدن به او انجام شود. براي کسب رضايت او باشد. کسي که ايمان ندارد نمي تواند به عمل خود تاثير و ارزش معنوي بدهد. ايمان است که ارزش عمل و قصد و نيت معنوي آن را تامين مي کند.
رابطه ايمان و خودسازي بسيار نزديک است تا آنجا که مي توان گفت: خودسازي يعني طي کردن راه ايمان . همه تلاش هاي انسان در مسير خودسازي براي اين است که انسان به درجات بالاي ايمان يعني يقين شهودي و توحيد دست يابد.
در حقيقت ايمان است که بالا مي رود و عمل صالح نقش بالابر را دارد. قرآن کريم چه زيبا مي‏فرمايد: «اليه يصعد الکلم الطيب و العمل الصالح يرفعه؛ بسوي او سخن پاک بالا مي‏رود و کردار شايسته بالا مي‏بردش» (فاطر / 10)
ايمان ابتدا شرط تاثير گذار شدن و ارزشمند شدن عمل صالح است و در نهايت عمل صالح است که ايمان را ملکوتي مي کند و بالا مي برد. ارزش نهايي در آخرت با ايمان است اما عمل صالح علامت وجود ايمان و تقويت کننده آن و بالابرنده انسان مومن به سوي خدا و ملکوت است.
ميدانيم از نظر قرآن کريم سعادت جاودان بر پايه ايمان و عمل صالح استوار است و از اين رو، ايمان اصل و عمل صالح (تقوا) فرع آن به شمار مي رود و حتي مي توان يکي را (ايمان) علت ديگري (عمل صالح) دانست.
ايمان چونان چشمه اي است که از دل مي جوشد و در جوارح جاري مي گردد و به شکل اعمال نيک ظاهر مي شود. از اين رو مي توان گفت ميوه تقوا را بايد از شاخه ايمان بر گرفت.تقويت ايمان:
ايمان که يک عمل اختياري قلب است ، مراتبي دارد و شدت و ضعف مي پذيرد. از اين رو ، بايد عوامل پيدايش و تقويت آن را بشناسيم تا ايمان را در خود پديد آوريم و از آفات آن بپرهيزيم و در تقويت آن بکوشيم.
1- کسب علم:
علم توحيد چه نظري و چه عملي آن زمينه ساز ايمان و شرط لازم براي آن است ؛ از همين رو است که «از ميان بندگان خدا ، تنها عالمانند که خشيت خدا دارند. » انما يخشي الله من عباده العلماء . (سوره فاطر، آيه ۲۸)
و مي دانيم که خشيت از آثار ايمان است. علم با همه اهميتي که در گسترش ايمان دارد ، علت تامه آن نيست ، زيرا هميشه علم به ايمان نمي انجامد ، بلکه پس از علم يافتن به وجود خدا ، معاد و حقانيت پيامبر ،انسان مختار است که ايمان بياورد يا نياورد. چنين نيست که پس از علم ، حصول ايمان به قهر و جبر ، حتمي باشد ، اگر ايمان را پذيرش و التزام عملي به يک حقيقت بدانيم ، از مقوله فهميدن و دانستن نيست هر چند فهم و دانش ، زمينه گستر ايمان است.2- عمل صالح:
عمل صالح در تقويت ايمان نقش موثري دارد. ايمان بدون عمل صالح معنا ندارد. امام صادق (ع)فرمود: الايمان لا يکون الاّ بعمل ؛ايمان چيزي جز عمل نيست .
در حديث ديگري که از آن حضرت نقل شده آمده است : ايمان آن است که طاعت خدا شود و گناهي محقق نگردد. از اميرالمؤمنين (ع)سؤال شد: آيا هر کس گواهي دهد به وحدانيت خدا و نبوت محمد بن عبداللّه او مؤمن است فرمود: پس واجبات خدا چه مي شود؟
پيامبر اکرم (ص)فرمود: ريشه و اساس دين و دينداري ورع و اجتناب از گناهان است ، و ساقه و سر آن اطاعت از خداست.
ايمان به وسيله تقواي الهي و دوري از گناهان و انجام اعمال صالح تقويت مي‏گردد.
امام صادق(ع) فرمود: "ورع و پرهيز از گناه، ايمان را ثابت نگه مي‏دارد و طمع، ايمان را بيرون مي‏برد".
نيز فرمود: "هر کس عملش موافق گفتارش باشد، اهل نجات است اما هر کس عملش با گفتارش (که مي‏گويد به خدا و قيامت و... ايمان دارم) مطابقت نکند، ايمانش عاريه‏اي و مصنوعي است".
رسول خدا(ص) فرمود: "محکم‏ترين دستگيره ايمان، تقوا است".
3- معرفت و شناخت چهارده معصوم (ع) :
زيرا ائمه سبيل اللّه يعني راه خدا و باب الله به معناي درب ورود به مقام الوهيت و تقرب به ذات خدا هستند. همان که قرآن دستور مي دهد براي رسيدن به خدا از وسيله کمک بگيريد
اميرالمؤمنين (ع)در مقام تبيين آيهء مذکور فرمودند: ما اهل البيت همان خانه هايي هستيم که خداوند دستور داده از راه درب هاي آن وارد شويد. ما اهل البيت ، هم ـ خانه هاي خداـ هستيم و هم ـ دربهاي خانه ءخدا ـ.
بنابراين ، هر کس مي خواهد خدا را بشناسد و به خدا تقرّب جويد و به کمال نهايي عبوديت و انسانيت نايل گرددبايد با احاديث و معارف بلند ائمه و سيره عملي آنان آشنا شود و با آن زندگي نمايد و برنامهء دنيا و آخرت خويش را بر اساس تنظيم کند و بداند بدون شناخت و ارتباط و اطاعت از امامان نيل به قرب الهي ميسر نيست .4- انس با قرآن:
راه ديگر براي تقويت ايمان و باورهاي ديني، انس با قرآن است. لذا در قرآن کريم فرمود: اذا تليت عليهم آياته زادتهم ايماناً. (انفال: 2) يعني مؤمنان راستين هنگام استماع و شنيدن آيات الهي ايمان آنها افزوده مي‌گردد.
استاد جوادي آملي در اين باره نکاتي آموزنده دارد. از جمله مي‌گويد: بهترين راه صلاح، اُنس با قرآن است. به همين دليل مي‌فرمايد: فاقرؤوا ما تيسر من القرآن (مزمل: 20). يعني آن مقدار که براي شما ميسور است، قرآن تلاوت کنيد و با اين کتاب الهي مأنوس باشيد. حتي اگر معناي بعضي از آيات براي شما روشن نشد، نگوييد خواندن بدون ادراک چه اثري دارد، چون قرآن کلام آدمي نيست که اگر کسي معنايش را نداند، خواندنش بي‌ثمر باشد. بلکه قرآن نور الهي است و خواندن آن عبادت است. هر چند معناي آن هم درک نشود. قرآن حبل (ريسمان) الهي است که اُنس با آن و تدبر در آن و ايمان و عمل به آن انسان را بالا مي‌برد و به مقام صالحين ملحق مي‌سازد. تحت ولايت الله قرار مي‌دهد. اگر انسان مشمول ولايت الله بود، امورش را خدا اداره مي‌کند و در آن مقام ديگر راهي براي وسوسه و رخنة اهريمن نيست (جوادي آملي، عبدالله، قرآن در قرآن، تفسير موضوعي 1، قم، نشر موسسه اسراء، چاپ دوم، 1378 ش، ص 237 ـ 240)
انس و تلاوت قرآن، چون انسان را زير پوشش ولايت الهي مي‌برد، وسوسه‌هاي تبليغات سوء، بر باورهاي ديني او اثر نمي‌کند. به خصوص اگر قرآن در فصل شکوفاي عمر، يعني سن جواني و نوجواني خوانده شود. لذا در روايات آمده: کسي که در سن جواني قرآن بخواند، قرآن با خون و گوشت او ـ يعني خمير ماية وجودي او ـ آميخته مي‌شود.( کليني، محمد بن يعقوب، اصول کافي، با ترجمه سيدهاشم رسولي محلاتي، نشر علميه الاسلاميه، ج4، ص 405، کتاب فضل قرآن، باب حامل قرآن، ح4)
بدون ترديد کسي که معارف قرآن با خميرة وجودي او آميخته شده باشد، تندباد شبهات و به تعبير مقام معظم رهبري: «شبيخون فرهنگي» بيگانگان، نمي‌تواند در باورهاي ديني او خلل و اضطراب ايجاد کند. (دربارة تأثير و آثار تلاوت قرآن به منبع ذيل مراجعه شود (همان، ص 394 تا 446)5- عبادت و دعا:
عبادت و نيايش و انس مداوم با مناجات‌هاي الهي و تشرف به محضر بزرگان و علماي راستين و استفاده از برکات علمي و معنوي و انفاس قُدسي آنان، در استحکام و تقويت باورهاي ديني و مذهبي نقش مؤثر دارد.( مطهري، مرتضي، آزادي معنوي، جديد گفتارهاي معنوي، نشر صدرا، چاپ نونزدهم، 1378 ش) 6- ذکر و ياد خداوند:
يکي از بهترين راه‌هاي تقويت ايمان و باورهاي ديني، ياد و ذکر مداوم خداوند است. زيرا ياد خداوند موجب اطمينان قلب مي‌شود و هر گاه انسان به مقام اطمينان قلبي برسد و به اصطلاح صاحب «قلب مطمئنه» شود، باورهاي ديني او چون فولاد آب ديده محکم و پرتوان مي‌شود. لذا خداي سبحان فرمود: الا بذکر الله تطمئن القلوب (رعد: 28) آگاه باشيد که با ياد خدا دلها اطمينان و آرامش پيدا مي‌کند.
حضور خداوند در خاطر ما، در همه لحظات زندگي، ارتباط ما را با او افزايش مي دهد و به تدريج به پيوندي استوار مي انجامد. يکي از حکمت هاي نمازهاي پنجگانه، زنده نگه داشتن ياد خدا در طول شبانه روز، در دل مؤمن است.
«يا ايها الذين آمنوا اذکروا الله ذکرا کثيرا؛ اي کساني که ايمان آورده ايد! خدا را بسيار ياد کنيد» (احزاب، آيه 41(.
انجام برخي کارها مانند قرائت قرآن، دعا و زيارت، مطالعه سيره ائمه و همنشيني با نيکان و صالحان، ما را به ياد خدا مي اندازد.
برخي کارها نيز مانع توجه به خداوند است که بايد اين موانع را کنار زد تا غفلت بر آن حاکم نشود.
قرآن کريم مي فرمايد: «ياد خدا دل هاي مؤمنان را مي لرزاند و هنگامي که آيات الهي را گوش دهند، بر ايمانشان افزوده مي شود» (انفال، آيه 2).7- راه عشق و محبت:
راه ديگر براي قوي شدن باورهاي ديني و مذهبي، راه محبت و عشق است. به دليل نقش مهم عشق و محبت در تقويت باورهاي ديني و مذهبي است که بزرگان، همواره بر عنصر محبت (دوستي خدا، پيامبر و اهل بيت ـ عليهم السلام ـ) اصرار دارند. از جمله شهيد مطهري در اين باره مي‌گويد: از بزرگترين امتيازات شيعه بر ساير مذاهب اين است که پايه و زيربناي اصلي آن، محبت است و اساساً تشيع، مذهب عشق و شيفتگي است. عنصر محبت در تشيع، دخالت تام دارد. تاريخ تشيع با نام يک سلسله از شيفتگان و جانبازان سراز پا نشناخته، توأم است. (مطهري، مرتضي، جاذبه و دافعه علي، انتشارات صدرا، چاپ پنجم، 1366 ش، ص 43)
بهترين دليل بر نقش عشق و محبت در تحکيم باورهاي ديني، ايثار و فداکاري ياران امام حسين ـ عليه السلام ـ در کربلاست. يعني عشق و محبت آنان سبب شد که آنگونه در رکاب آن حضرت جان خود را فدا کنند و بگويند: اگر هزار بار کشته شويم و زنده شويم، باز هم از حمايت و همراهي شما دست برنمي‌داريم.
بنابراين عشق و محبت، نقش بسيار مهمّي در تقويت ايمان و باورهاي ديني و مذهبي دارد و هر اندازه عشق و محبت همراه با شناخت و معرفت انسان به باورهاي ديني و مذهبي، بيشتر باشد، باور ديني او قوي‌تر خواهد بود. برهمين اساس امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمود: «هل الدين الّا الحبّ». (طباطبايي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، بيروت، نشر موسسه الاعلمي، 1403 ق، ج 11، ص 160.) يعني آيا دين غير از محبت است.
8- تفکر و توجه به نعمت ها و الطاف خدا نسبت به انسان:
اگر در زندگي خود توجه کنيم، خود را غرق در نعمت هاي الهي خواهيم يافت. فلسفه آفرينش اين نعمت ها اين است:
ابر و باد و مه و خورشيد و فلک در کارند تا تو ناني به کف آري و به غفلت نخوري.
(سعدي)
انسان بر خوان نعمت حق نشسته تا با يادآوري لطف او، ياد خدا را در دل زنده نگه دارد و قلب خود را به او نزديک تر کند.

پرسمان دانشجویی