هدایت الهی و قرآن | کتابخانه مجازی الفبا

مَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِي وَ مَنْ يُضْلِلْ فَأُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُونَ ( اعراف - 178) آن كس را كه خدا هدايت كند هدايت يافته (واقعى) او است و آنها را كه (به خاطر اعمالشان) گمراه سازد زيانكاران (واقعى) آنهايند.نکته در این است که هدايت و گمراهي جنبه اجباري ندارد که خداوند بدون مقدمه کسي را هدايت کند يا کسي را گمراه کند بلکه سرچشمه هدايت و ضلالت را اعمال خود انسان تشکيل مي دهد. اعمال و کردار انسان نتايج و ثمرات و بازتاب خاصي دارد، از جمله اين که اگر عمل نيک باشد، نتيجه آن، روشن بيني و توفيق و هدايت بيشتر به سوي خدا و انجام اعمال بهتر است.

و هدايت و ضلالت در قرآن به معني اجبار بر انتخاب راه درست يا غلط نيست بلکه به شهادت آيات متعددي از خود قرآن «هدايت» به معني فراهم آوردن وسائل سعادت و «اضلال» به معني از بين بردن زمينه هاي مساعد است بدون اين که جنبه اجباري به خود بگيرد و اين فراهم ساختن اسباب (که نام آن را توفيق مي گذاريم) يا بر هم زدن اسباب (که نام آن را سلب توفيق مي گذاريم) نتيجه اعمال خود انسان هاست که اين امور را در پي دارد، پس اگر خدا به کساني توفيق هدايت مي دهد و يا از کساني توفيق را سلب مي کند نتيجه مستقيم اعمال خود آنهاست.

اعمال خلاف و انواع گناهان آثار سوئي روي حس تشخيص و درک و ديد انسان مي گذارد و سلامت فکر را تدريجا از او مي گيرد هر قدر در اين راه فراتر رود پرده هاي غفلت و بي خبري بر دل و چشم و گوش او محکم تر مي شود، سرانجام کارش به جائي مي رسد که چشم دارد و گوئي نمي بيند، گوش دارد و گوئي نمي شنود و دريچه روح تمام حقائق بسته مي شود و اين خود فرد بوده که زمينه ضلالت را فراهم کرده است. (تفسير نمونه، ج 1، ص 46 -47 و 151-152 و ج 11، ص 420)

- هدايت و ضلالت بر دو قسم است:

الف) هدايت ابتدايي؛ خداوند همه انسان ها را از طريق عقل و فطرت و پيامبران و اولياء الهي هدايت کرده است «انا هديناه السبيل اما شاکرا و اما کفورا» «ما راه را به او نمايانديم، يا سپاسگزار خواهد بود يا ناسپاس» (انسان، آيه 3).

«ربنا الله الذي اعطي کل شيء خلقه ثم هدي» « [موسي] گفت: پروردگار ما کسي است که هر چيزي را آفرينشي که در خور اوست داده و سپس آن را هدايت فرموده است» (طه، آيه 50).

مردم در برابر هدايت عام الهي دو گروه مي شوند «فريقا هدي و فريقا حق عليهم الضلاله» «گروهي را هدايت کرده و گروهي گمراهي بر آنان ثابت شده است» (اعراف، آيه 30).

ب ) آنان که راه هدايت را پذيرفتند و بر آن پابرجا ماندند. اين گروه داراي هدايت پاداشي شدند. يعني خداوند راه هاي هدايت را بيشتر بر آنها باز کرد و در راه مستقيم ثابت قدم گردانيد:

«قل انني هداني ربي الي صراط مستقيم دينا قيما مله ابراهيم حنيفا و ما کان من المشرکين» «بگو: آري، پروردگارم مرا به راه راست هدايت کرده است، ديني پايدار؛ آيين ابراهيم حق گرا و او از مشرکان نبود» (انعام، آيه 161).

«و يزيد الله الذين اهتدوا هدي» «و کساني که در راه هدايت گام نهادند، خداوند بر هدايتشان مي افزايد» (مريم، آيه 76).

ج ) و گروهي در برابر راه هاي هدايت که در برابرشان باز بود گمراهي در پيش گرفتند. اين گروه با سوء اختيار خود، هدايت را کنار زدند و به جاده ضلالت افتادند که اين ضلالت ابتدايي است. در آيه پيش گفته سوره مبارکه اعراف که فرمود: «بر گروهي گمراهي ثابت شده است» دليل آن را چنين بيان مي فرمايد: «انهم اتخذوا الشياطين اولياء من دون الله و يحسبون انهم مهتدون» «زيرا آنان [گمراهان] شياطين را به جاي خدا دوستان و سرپرستان خود گرفته اند و مي پندارند که راه يافتگانند» .

د ) در اين صورت جاده هدايت بر اينها بسته مي شود و اين ضلالت کيفري الهي است:

«يضل به کثيرا و يهدي به کثيرا و ما يضل به الا الفاسقين؛ [خداوند] با آن [مثل ها] بسياري را گمراه و بسياري را راهنمايي مي کند و جز نافرمانان و فاسقان را با آن گمراه نمي کند» (بقره، آيه 26).

يعني تنها کساني که به سوء اختيار خود راه نافرماني را در پيش بگيرند، دچار ضلالت کيفري مي شوند.

سه - نتيجه اين که هدايت و ضلالت هم منتسب به اراده الهي است و هم منتسب به اختيار انسان. خداوند با رحمت عام خود - همه موجودات را هدايت فرموده راه درست را نيز به همه انسان ها نشان داد و اين هدايت ابتدايي و عام است. در برابر اين هدايت عام، مردم دو گروه مي شوند: گروهي با حسن اختيار خود به اين هدايت عام پاسخ مثبت مي دهند و هدايت ثانوي نصيب آنها مي شود و در هدايت ثابت قدم تر مي شوند «فان آمنوا بمثل ما آمنتم به فقد اهتدوا» ؛ «پس اگر آنان به آ نچه شما بدان ايمان آورديد ايمان بياورند، يقينا هدايت شده اند» (بقره، آيه 137).

يعني کساني که به هدايت اوليه لبيک بگويند، يقينا هدايت ثانويه نيز نصيب آنها مي شود.

اما در مقابل گروهي در مقابل هدايت، گردن کشي کرده و با سوء اختيار خود، خود را به گمراهي و نافرماني مي اندازند که اين گروه دچار ضلالت کيفري الهي مي شوند؛ يعني هدايت الهي از آنها گرفته مي شود و دچار ضلالت کيفري الهي مي گردند: «و من اظلم ممن ذکر بآيات ربه فاعرض عنها و نسي ما قدمت يداه انا جعلنا علي قلوبهم اکنه ان يفقهوه و في آذانهم و قرا و ان تدعوهم الي الهدي فلن يهتدوا اذا ابدا» «و کيست ستمکارتر از کسي که به آيات پروردگارش پند داده شد [يعني هدايت اوليه براي او آمد] و از آن روي برتافته [گمراهي پيشه کرد] و دستاورد پيشينه خود را فراموش کرده است و ما بر دل هاي آنان [اين افراد که با سوء اختيار خود راه گمراهي را پيشه کردند] پوشش هايي قرار داديم تا آن را در نيابند و در گوشهايشان سنگيني نهاديم [ضلالت کيفري الهي که مبتني بر سوء اختيار آنهاست] و اگر آنها را به سوي هدايت فراخواني، هرگز به راه هدايت نخواهند آمد» (کهف، آيه 57).

بنابراين معناي اينکه خداوند برخي را هدايت مي کند يا برخي را گمراه مي کند، اين نيست که خداوند بدون هيچ مقدمه و قابليتي کسي را گمراه يا هدايت کند، بلکه به اين معناست که: اگر خداوند ديد، انسان هايي به هدايت عقل، فطرت و هدايت انبيا(ع) لبيک گفته و به آن عمل مي کنند، راه هاي هدايت برتر را براي آنها باز مي کند، يعني هدايت هاي بعدي مرهون طي کردن اختياري راه هاي هدايت قبلي است. «والذين اهتدوا زادهم هدي»؛ «کساني که هدايت يافتند و به راه راست حرکت نمودند، خداوند بر هدايت آنها بيافزايد». (محمد، آيه 17 ؛ مريم آيه 76)

و برعکس نيز چنين است: «فلما زاغوا أزاغ الله قلوبهم» (صف، آيه 5). چون منحرف شدند و به نداي عقل و فطرت و انبياء پاسخ مثبت ندادند، خداوند به تدريج به تناسب ميزان تخلف آگاهانه و عامدانه آنان از حقيقت، درهاي هدايت را به روي آنها بست.

خداوند متعال از راه لطف و احسان، راهنماهايي براي بشريت قرار داده اند. انسان هايي که ملاک و مدار حق و راه مستقيم هستند و آنها ما را در لحظه لحظه زندگي به سرمنزل مقصود رهنمون مي شوند و ما نيز مي توانيم با اختيار خود در همه شؤون زندگي شخصي و اجتماعي خود از آنها فرمانبرداري کنيم و با راهنمايي و سرپرستي آنها راه مستقيم را به سلامت - تا انتها - بپيماييم که اگر چنين کنيم يقينا رستگار و سعادتمند مي شويم و به کمال مطلوب خود مي رسيم و اين سر اين مطلب است که ما حداقل روزي 10 بار از خداوند متعال درخواست مي کنيم «اهدنا الصراط المستقيم» زيرا ما در همه لحاظ زندگي خود نيازمنديم که به راه راست رهنمون و هدايت شويم و اين هدايت در همه شؤون اجتماعي و فردي ما جريان دارد و اين مهم تنها در سايه ولايت ائمه اطهار(س) امکان پذير است.

پرسمان دانشجویی