اعجاز علمي قرآن کريم (خانه عنكبوت، خانه‏اي سست‏) | کتابخانه مجازی الفبا

خداوند در سوره عنكبوت مي‏فرمايد: «مَثَلُ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْلِياءَ كَمَثَلِ الْعَنْكَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَيْتاً وَ إِنَّ أَوْهَنَ الْبُيُوتِ لَبَيْتُ الْعَنْكَبُوتِ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ»(1)؛ مثل كساني كه جز خداوند يار و ياوري براي خود برگزيده‏اند، همانند عنكبوت است كه براي خود خانه‏اي ساخته است و اگر بدانند سست‏ترين خانه‏ها خانه عنكبوت است.

اين موضوع را كه خانه عنكبوت از نظر مادي و معنوي سست‏ترين خانه‏هاست؛ مطالعات اخير حيوان شناسي در زمين به اثبات رسانده است. مفسران در اين باره گفته‏اند: منكراني كه ولايت غير خدا را پذيرفته‏اند در سستي و ضعف اعتقاد، همانند عنكبوت هستند كه براي خود خانه‏اي ساخته تا در پناه آن آرام گيرد؛ در حالي كه خانه او سست‏ترين خانه‏ها به شمار رفته، براي پناه جستن، شايستگي ندارد و اگر اين منكران مي‏دانستند چنين كاري را انجام نمي‏دادند.عنكبوت از نظر علمي‏

عنكبوت از شاخه بندپايان(2) و از رده آراكنوئيدها(3) است. در اين شاخه غير از عنكبوتيان جنس‏هاي ديگري نظير عقرب‏ها و كنه‏ها نيز وجود دارند. بدن عنكبوت(4) به دو قسمت جلويي و عقبي تقسيم مي‏شود؛ در قسمت جلو سر و سينه قرار گرفته و قسمت عقبي بدن، شكم را در بر مي‏گيرد. در قسمت جلو چهار جفت پا و دو جفت شاخك حسي و يك جفت شاخك قلاب مانند به شكل گاز انبر يا چنگال‏هايي كه حاوي غدد سمي است وجود دارد. كمر باريك عنكبوت قسمت جلويي بدن او را از قسمت عقبي جدا مي‏كند.

عنكبوت چشم‏هاي ساده‏اي دارد كه تعداد آنها به هشت عدد مي‏رسد؛ البته گاهي تعداد چشم‏ها از هشت كمتر است. اين حيوان با شكار كردن حشرات، روزگار مي‏گذراند و پوستي ضخيم و پوشيده از مو دارد. اين پوست هفت تا هشت بار مي‏افتد تا به مرحله كمال خود برسد. جانور شناسان امروز، بيش از سي هزار نوع عنكبوت را مورد شناسايي قرار داده‏اند كه از نظر شكل؛ رنگ و حجم (بين كمتر از يك ميليمتر و نود ميليمتر) با هم متفاوتند. بيشتر عنكبوت‏ها در خشكي و به صورت فردي (جز در هنگام جفتگيري و سر از تخم درآوردن بچه عنكبوت‏ها) زندگي مي‏كنند. محيط زيست عنكبوت‏ها از سطح دريا تا ارتفاع پنج هزار متري گسترده شده است.

اين حشرات، سه جفت زايده برجسته و متحرك در پايين شكم دارند؛ اين زايده‏ها سوراخ‏هاي ريزي دارند كه مايع سازنده تارهاي عنكبوت از آن خارج مي‏شود، به همين علت به اين سوراخ‏ها دوك گفته مي‏شود. اين مايع كه از طريق دوك‏هاي قسمت عقب بدن از تعدادي غدد ويژه ترشح مي‏شود، به محض آنكه در معرض هوا قرار گيرد خشك مي‏گردد. پس از خشك شدن، تارهايي با شكل، طول و استحكام متفاوت ايجاد مي‏شوند. اين تفاوت، ناشي از تفاوت غدد ترشح كننده تارهاست. عنكبوت در خانه‏اش - كه همه فعاليت‏هاي حياتي خود را در آن انجام مي‏دهد - مي‏ماند. اين حشره غير از اين خانه، مخفيگاه ديگري نيز براي خود مي‏سازد كه به وسيله تارِ شكار به خانه متصل شود و در مواقع خطر به اين مخفيگاه پناه مي‏برد.مفاهيم علمي موجود در آيه:

1. مفرد آوردن عنكبوت

در فرهنگ لسان العرب آمده است: عنكبوت جانور كوچكي است كه در هوا و بر روي دهانه چاه، تركيبي را مي‏بافد. اين كلمه مؤنث است؛ اما گاهي در شعر به صورت مذكر هم آمده است. به خانه عنكبوت (عَكدَبَة) گفته مي‏شود. فراء مي‏گويد: عنكبوت مؤنث است؛ البته برخي عرب‏ها آن را به صورت مذكر هم مي‏آورند. جمع آن عنكبوتات، عَناكِب و عَناكيب و اسم مصغر آن عُنَيكِب است. اهل يمن به آن عَنكَباه مي‏گويند؛ گاهي نيز عَنكَباء و عَنكَبوه ناميده مي‏شود. سيبويه با استشهاد به افزودن تاء به عنكبوت آن را عنكباء مي‏نامد و من نمي‏دانم آيا اسم مفرد است يا جمع. ابن اعرابي مي‏گويد: عَنكَب مذكر است و مؤنث آن عَنكَبة است. گفته شده است عَنكَب اسم جنس عنكبوت است و عنكبوت هم مذكر و هم مؤنث است. (مبرد) مي‏گويد: عنكبوت مؤنث است؛ اما مذكر هم آورده شده است.

نظر غالب آن است كه واژه عنكبوت مفرد مؤنث بوده و جمع آن عَناكِب است. نام‏گذاري اين سوره به نام عنكبوت - كه واژه‏اي مفرد است - به اين دليل است كه عنكبوت به صورت فردي زندگي مي‏كند به جز مواقع جفت‏گيري يا زماني كه تخم‏ها باز مي‏شوند. اما در دو سوره نمل و نحل، اسم سوره به صورت جمع آمده است تا بر جمعي بودن زندگي اين دو حشره اشاره شود. 2. إتَّخَذَت بَيتاً (فعل اتخذت مونث است)

اين آيه قرآني به صراحت مي‏گويد كه عنكبوت ماده به ساخت خانه اقدام مي‏كند؛ بنابراين وظيفه ساخت خانه بر عهده عنكبوت ماده است كه با غدد ترشح كننده ماده ابريشمي اقدام به ساخت مي‏كند؛ هرچند در برخي مواقع عنكبوت نر هم در كار ساخت، ترميم يا توسعه او را ياري مي‏كند با اين حال وظيفه مذكور به صورت يك وظيفه محض براي حيوان ماده حفظ مي‏شود. 3. إنَّ أوهَنَ البُيُوتِ لَبَيتُ العَنكَبوتِ‏

اين جمله اعجاز آميز چند حقيقت مهم را مورد اشاره قرار مي‏دهد:

الف. سست بودن از لحاظ مادي: خانه عنكبوت از لحاظ مادي سست‏ترين خانه‏هاست؛ زيرا از تعدادي تارهاي ابريشمي ساخته شده است كه بسيار نازك بوده و در بيشتر مواقع فاصله زيادي با هم دارند. به همين علت عنكبوت را نه از گرماي خورشيد محافظت مي‏كند و نه از سرماي زمستان؛ سايه كافي ايجاد نمي‏كند و در برابر باران، تند باد و خطر مهاجمان قادر به محافظت از عنكبوت نيست؛ با آنكه ساخت چنين خانه‏اي خود از معجزات الهي است.

ب. اين خانه عنكبوت است كه سست است نه تارهاي آن: اصطلاح (اوهن البيوت) اين نكته را مورد اشاره قرار مي‏دهد كه سستي و ضعف در خانه عنكبوت است نه در تارهاي آن. اين اشاره قرآني بسيار دقيق است؛ زيرا تارهاي خانه عنكبوت، ابريشمي و بسيار نازكند و ميانگين ضخامت هر كدام يك ميليونيم اينچ مربع يا يك چهار هزارم ضخامت يك موي عادي در سر انسان است.

با وجود نازك بودن، تار عنكبوت محكم‏ترين ماده بيولوژيكي است كه تا كنون مورد شناسايي قرار گرفته است؛ تارهاي ابريشمي سازنده خانه عنكبوت از فولاد هم محكم‏ترند و تنها كوارتز ذوب شده از آن محكم‏تر است. يك تار بلند عنكبوت پيش از پاره شدن تا پنج برابر طول خود كشيده مي‏شود و به همين خاطر دانشمندان، نام فولاد بيولوژيك را بر آن نهاده‏اند. استحكام تار عنكبوت 20 برابر فولاد معدني عادي است و توان آن به 000/30 رطل(5) در اينچ مربع مي‏رسد؛ به عنوان مثال اگر يك عنكبوت، تاري به ضخامت انگشت شست مي‏ساخت مي‏توانست يك هواپيماي جمبو جت را به آساني حمل كند.

ج. سست بودن به لحاظ معنوي: خانه عنكبوت به لحاظ معنوي هم سست‏ترين خانه‏هاست؛ زيرا از دوستي و مهرباني كه هر خانه خوشبختي از آن برخوردار است محروم مي‏باشد؛ به خاطر آنكه در برخي انواع عنكبوت‏ها (به نام بيوه سياه) جنس ماده به محض پايان باروري، جنس نر را كشته و آن را شكار مي‏كند؛ اين امر بدان علت است كه ماده عنكبوت وحشي‏تر بوده و از حجم بيشتري برخوردار است. در برخي حالت‏ها عنكبوت ماده بي‏رحمانه بچه‏هاي خود را مي‏خورد. در برخي ديگر عنكبوت ماده پس از باروري تخم‏ها كه معمولا در كيسه‏اي ابريشمي از آنها نگهداري مي‏كند مي‏ميرد. پس از مدتي بچه عنكبوت‏ها از تخم بيرون مي‏آيند و خود را در يك مكان بسيار شلوغ در داخل كيسه تخم مي‏بينند؛ لذا اين خواهرها و برادرها به خاطر غذا يا جا يا هر دوي اينها با هم درگير شده يكديگر را مي‏كشند. پس از پايان درگيري‏ها تنها تعداد اندكي از بچه عنكبوت‏ها زنده مي‏مانند؛ آنها از پوست خود جدا شده، ديواره كيسه تخم را پاره كرده و با خاطراتي دردناك، يكي پس از ديگري از آن خارج مي‏شوند. پس از آن همگي در محيط اطراف پراكنده شده، و ماده‏ها شروع به ساخت خانه مي‏كنند؛ در اين راه هم برخي بچه عنكبوت‏هاي باقيمانده كشته مي‏شوند؛ نجات يافتگان هم همين فاجعه را تكرار مي‏كنند. مجموعه اين حوادث باعث مي‏شود كه خانه عنكبوت وحشي‏ترين خانه‏ها بوده و در آن خبري از پيوندهاي خويشاوندي و نزديكي نباشد. به همين علت است كه خداوند در سستي و ضعف، خانه عنكبوت را مثال زده است؛ زيرا در آن از ساده‏ترين مفاهيم عطوفت ميان نر و ماده، مادر و بچه‏ها و برادران و خواهران خبري نيست.4. لَو كانُوا يَعلَمونَ‏

اين حقايق در هنگام نزول قرآن و حتي تا قرن‏ها پس از آن براي هيچكس شناخته شده نبود؛ بلكه پس از مطالعات گسترده صدها جانورشناس در طول ده‏ها سال، بالاخره در دهه‏هاي پاياني قرن بيستم كشف شد، به همين خاطر پروردگار اين آيه را با (لو كانو يعلمون) به پايان رسانده است.

بنابراين توصيف قرآني در مورد خانه عنكبوت به عنوان سست‏خانه‏ها كه بر پيامبري بي‏سواد و در ميان جامعه‏اي نازل شده كه اكثريت قاطع آن را بي‏سوادان تشكيل مي‏دهند - آن هم هزار و چهارصد سال پيش - چيزي جز پيشي جستن از علم نيست؛ به گونه‏اي كه هيچ عاقلي نمي‏تواند تصور كند منبع قرآن، كسي جز خداوند يكتا باشد. برخي اشارات پنهان قرآني

الف. خانه عنكبوت تنها يك مأوي و محل سكونت به حساب نمي‏آيد؛ بلكه در عين حال دامي است كه حشرات پرنده چون مگس و ... در برخي تارهاي چسب‏ناك آن گرفتار و شكار عنكبوت مي‏شوند. مشركيني كه جز خداوند معبودهاي ديگري را براي خود برگزيده‏اند و مردم را نيز بدان سو مي‏كشانند همين حكايت را دارند؛ آنها مردم را به سوي دامي محكم دعوت مي‏كنند كه ورود به آن به منزله هلاكت آنها در دنيا و آخرت است. خداوند متعال مي‏فرمايد: «إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَ يَغْفِرُ ما دُونَ ذلِكَ لِمَنْ يَشاءُ وَ مَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَري‏ إِثْماً عَظِيماً»(6)؛ خداوند شرك را نمي‏بخشد و هر چه را كه جز آن باشد براي هر كه بخواهد مي‏بخشد و هر كه شريكي براي خداوند قائل باشد گناه بزرگي مرتكب شده است.

ب: خداوند به مردم هشدار مي‏دهد كه از مبلغان فساد اجتناب كنند؛ همان‏ها كه هواپرستي و ثروت اندوزي را شريك خدا قرار داده‏اند. در آيه قرآني مذكور به تارهاي پنهان آنها اشاره‏اي رمزگونه شده است. اينان از طريق همين تارهاي ثروت، فساد، پست و مقام و... به شكار قربانيان خود مي‏پردازند؛ تارهايي كه به محض گرفتن قرباني او را نابود مي‏كند. 5. آفرينش آسمان‏ها و زمين در شش روز

«خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ»: آسمان‏ها و زمين را در شش روز آفريد.

خداوند تبارك و تعالي در قرآن كريم مي‏فرمايد: «إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوي‏ عَلَي الْعَرْشِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثاً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومَ مُسَخَّراتٍ بِأَمْرِهِ أَلا لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ تَبارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِينَ»(7)؛ پروردگار شما آن خدايي است كه آسمان‏ها و زمين را در شش روز خلق كرد؛ آنگاه بر عرش قدرت استيلا يافت. روز را با پرده شب پوشاند كه با شتاب در پي آن حركت مي‏كند و خورشيد و ماه و ستارگان مسخر امر او هستند. آگاه باشيد كه ملك و آفرينش، خاص خداست و حكم نافذ، فرمان اوست. اوست كه منزه و بلند مرتبه و پروردگار عالميان است.

در زماني كه عقيده مردم، ثبوت و سكون زمين بود، قرآن كريم بر حركت و شناور بودن زمين و تمام اجرام آسماني در پهنه وسيع هستي تاكيد كرد؛ اما از آنجا كه گفتن اين حقايق در زمان نزول وحي به مصلحت نبود قرآن به صورتي لطيف، زيبا و غير مستقيم به آنها اشاره كرد تا نپذيرفتن اين حقايق، مردم را از نور رسالت خاتم و اين هديه الهي بي‏نصيب نكند.

قرآن كريم به تعدادي از حقايق جهان هستي كه در آن زمان از سطح دانش مردم فراتر بود از جمله حركات زمين به صورت خلاصه و غير مستقيم و در عين حال دقيق، جامع و كامل اشاره نموده است تا با پيشرفت سريع علم همچنان بر علم بشر احاطه داشته باشد و دليلي بر اين نكته باشد كه اين كتاب، كلام آفريدگار جهان است و پيامبر از جانب خدا به عنوان معلم و مؤيّد عظمت و شگفتي اين كتاب، برگزيده شده است. حركات زمين‏

قرآن كريم در اشاره به حركات زمين از عباراتي مانند پي در پي آمدن شب و روز و جابجايي آن‏ها، پوشاندن روز به وسيله شب و بالعكس، داخل كردن هركدام از اين دو در يكديگر و بيرون كشيدن آنها از هم و حركت ابر گونه كوه‏ها استفاده نموده است؛ همچنين در اشاره به حركات انتقالي زمين از شناور بودن شب وروز سخن به ميان آورده است. الف: پوشاندن روز توسط شب‏

آيات مربوط به پوشاندن روز توسط شب در سوره اعراف و سوره رعد ذكر شده كه بعداً به آنها مي‏پردازيم.ب: پي در پي آمدن شب و روز

كندي سرعت گردش زمين به دور محور خود، در جسم گياهان و ساير موجودات منقرض شده نمايان است. در پنج آيه از آيات قرآن كريم به كروي بودن زمين و گردش آن به محور خود در مقابل خورشيد اشاره شده است. خداوند متعال در اين آيات مي‏فرمايد:

1. «إِنَّ فِي خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ... لآياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ»(8)؛ به درستي كه در آفرينش آسمان‏ها و زمين و پي در پي آمدن شب و روز ... نشانه‏هايي براي عاقلان وجود دارد.

2. «إِنَّ فِي خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ لَآياتٍ لِأُولِي الْأَلْبابِ»(9)؛ به درستي كه در آفرينش آسمان‏ها و زمين و پي در پي آمدن شب و روز براي خردمندان نشانه‏هايي است.

3. «إِنَّ فِي اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ وَ ما خَلَقَ اللَّهُ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَّقُونَ»(10)؛ در آفرينش شب و روز و آن چه خداوند در آسمان‏ها و زمين آفريده براي متقين نشانه‏هايي است.

4. «وَ هُوَ الَّذِي يُحيِي وَ يُميتُ وَ لَهُ اختِلافُ اللَّيلِ وَ النَّهارِ أفَلاتَعقِلونَ»(11)؛ اوست كه زنده مي‏كند و مي‏ميراند و پي در پي آمدن شب و روز از اوست چرا در اين امور تفكر نمي‏كنيد؟

5. «إنَّ فِي خَلقِ السَّمَواتِ وَ الأرضِ لَآياتٍ لِلمُؤمِنينَ * وَ فِي خَلقِكُم وَ ما يَبُثُّ مِن دابَّةٍ آياتٌ لِقَومٍ يُوقِنونَ * وَ اخِتلافِ اللَّيلِ وَ النَّهارِ وَ ما أنزَلَ اللهُ مِنَ السَّماءِ مِن رِزقٍ فَأحيَا بِهِ الأرضَ بَعدَ مَوتِها وَ تصريفِ الرِّياحِ آياتٌ لِقَومٍ يَعقِلونَ»(12)؛ به درستي كه در آسمان‏ها و زمين نشانه‏هايي براي مومنين وجود دارد و نشانه‏هايي نيز در خلقت شما و پراكنده شدن جنبندگان براي اهل يقين است و در رفت و آمد شب و روز و آن چه خداوند از آسمان به صورت روزي نازل مي‏كند و زمين را پس از مرگ زنده مي‏كند و در جابجايي بادها براي اهل تعقل نشانه‏هايي وجود دارد.

پي در پي آمدن شب وروز در قرآن به تعابير ديگري نيز ذكر شده است:

6. «وَ هُوَ الَّذِي جَعَلَ اللَّيلَ وَ النَّهارَ خِلفَةً لِمَن أرادَ أن يَذَّكَّرَ أو أرادَ شُكوراً»(13)؛ همان كسي كه شب وروز را براي اهل ذكر و گروه شاكران پشت سر هم قرار داد.

7. «وَ اللَّيلِ إذا أدبَرَ * وَ الصُّبحِ إذا أسفَرَ»(14)؛ قسم به شب هنگامي كه پشت مي‏كند و قسم به صبح هنگامي كه آشكار مي‏شود.

8. «وَ اللَّيلِ إذا عَسعَسَ * وَ الصُّبحِ إذا تَنَفَّسَ»(15)؛ قسم به شب، هنگامي كه تاريك مي‏گردد و قسم به صبح، هنگامي كه دميده مي‏شود.ج. جابجايي شب و روز

در سوره نور اين چنين آمده است: «يُقَلِّبُ اللَّيلَ وَ النَّهارَ إنَّ فِي ذَلِكَ لَعِبرَةً لِأولِي الأبصارِ»(16)؛ او شب و روز را جابجا مي‏كند و اين كار براي اهل بصيرت مايه عبرت است. اين آيه به موضوع دوران زمين به دور محور خود اشاره دارد.د. داخل كردن شب وروز در يكديگر

1. «تُولِجُ اللَّيلَ فِي النَّهارِ وَ تُولِجُ النَّهارَ فِي اللَّيلِ»(17)؛ روز را در شب وشب را در روز داخل مي‏كني.

2. «ذَلِكَ بِأنَّ اللهَ يُولِجُ اللَّيلَ فِي النَّهارِ وَ يُولِجُ النَّهارَ فِي اللَّيلِ وَ أنَّ اللهَ سَميعٌ بَصير»(18)؛ اين بدان جهت است كه خداوند شب را در روز و روز را در شب داخل مي‏كند و خداوند شنوا و بيناست.

3. «ألَم تَرَ أنَّ اللهَ يُولِجُ اللَّيلَ فِي النَّهارِ وَ يُولِجُ النَّهارَ فِي اللَّيلِ ..»(19)؛ آيا نمي‏بيني كه خداوند شب را در روز و روز را در شب داخل مي‏كند.

4. «يُولِجُ اللَّيلَ فِي النَّهارِ وَ يُولِجُ النَّهارَ فِي اللَّيلِ»(20)؛ شب را در روز و روز را در شب داخل مي‏كند.

5. «يُولِجُ اللَّيلَ فِي النَّهارِ وَ يُولِجُ النَّهارَ فِي اللَّيلِ وَ هُوَ عَليمٌ بِذاتِ الصُّدورِ»(21)؛ شب را در روز و روز را در شب داخل مي‏كند و او آگاه به ضماير انسانهاست.

ولوج در لغت به معني دخول است و از آنجايي كه دخول يك زمان در زماني ديگر غير ممكن است براي ما روشن مي‏شود كه مقصود از شب و روز در اين جا مكاني است كه شب و روز آن را مي‏پوشاند. اين مكان همان زمين است به اين معني كه خداوند تبارك و تعالي نصف تاريك زمين را به تدريج در نصف ديگر كه روشن و روز است داخل مي‏كند و به همان نسبت نصف روشن زمين را نيز وارد نصف ديگري كه تاريكي شب بر آن خيمه افكنده مي‏گرداند؛ اين موضوع به طور غير مستقيم اما دقيق و جامع و كامل به كروي بودن زمين و گردش آن به دور خود اشاره مي‏كند.ه. بيرون كشيدن روز از شب‏

خداوند متعال مي‏فرمايد: «وَ آيَةٌ لَهُمُ اللَّيلُ نَسلَخُ مِنهُ النَّهارُ فَإذَا هُم مُظلِمونَ»(22)؛ نشانه ديگر براي آنها شب است كه روز را از آن بيرون مي‏كشيم تا ناگاه همه در تاريكي‏فرو روند. اين بدان معناست كه خداوند متعال نور روز را از مناطقي از زمين كه شب، آن را فرا گرفته است به آرامي مي‏گيرد، مانند گوسفندي كه پوست بدنش را به آرامي جدا مي‏كنند؛ اين موضوع جز با گردش زمين به دور محور خود امكان پذير نخواهد بود. در اين آيه به نازك بودن طبقه روز در سمتي كه در مقابل خورشيد است اشاره شده است؛ اين امر حقيقتي است كه بشر در نيمه دوم قرن بيستم با شروع فضانوردي به آن دست يافته است.

امروزه ثابت شده كه ضخامت لايه روز پيرامون زمين از 200 كيلومتر بالاتر از سطح دريا بيشتر نمي‏شود اگر اين مسافت را به نسبت فاصله تا خورشيد محاسبه كنيم (كه در حدود 150 ميليون كيلومتر است) به اين نتيجه مي‏رسيم كه تقريبا معادل 000/1750 آن است. حال اگر اين فاصله را نسبت به قسمت قابل رؤيت هستي كه چيزي معادل ده هزار ميليون سال نوري (9/5 ميليون ميليون كيلومتر) است بسنجيم ناچيز بودن اين مقدار آشكار مي‏گردد.

اين اشاره اعجاز آميز قرآني نيز بيرون آوردن لايه نازك روز از شب را به كندن پوست گوسفند قرباني از بدنش تشبيه كرده است. در اين آيه بر اصل بودن تاريكي در هستي اشاره شده و بيان شده است كه نور روز پديده‏اي نازك و عارضي است كه تنها در طبقات پايين اتمسفر زمين و آن هم در نيمكره رو به خورشيد ديده مي‏شود. و. آيات شناور بودن شب و روز

اين آيات كنايه از شناور بودن زمين در مدارهاي مختلف خود است. خداوند در اين باره مي‏فرمايد:

1. «وَ هُوَ الَّذِي خَلَقَ اللَّيلَ وَ النَّهارَ وَ الشَّمسَ وَ القَمَرَ كُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسبَحونَ»(23)؛ اوست كه شب و روز و خورشيد و ماه را آفريده است و هر يك از آنها در مدار خود شناورند.

2. «لَا الشَّمسُ يَنبَغِي لَها أن تُدرِكَ القَمَرَ وَ لَا اللَّيلُ سابِقُ النَّهارِ وَ كُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسبَحونَ»(24)؛ نه خورشيد مي‏تواند به ماه برسد و نه شب مي‏تواند از روز پيشي گيرد و همه در مداري شناورند.ز. حركت كوه‏ها

قرآن در اين رابطه مي‏فرمايد: «وَ تَرَي الجِبالَ تَحسَبُهَا جامِدَةً وَ هِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ صُنعَ اللهِ الَّذِي أتقَنَ كُلَّ شَي‏ءٍ إنَّهُ خَبيرٌ بِما تَعمَلونَ»(25)؛ به كوه‏ها مي‏نگري و مي‏پنداري كه آنها ثابتند، در حالي كه مثل ابرها حركت مي‏كنند؛ اين‏ها آفزينش خدايي است كه همه چيز را به بهترين نحو مي‏آفريند و او به كارهايي كه انجام مي‏دهيد آگاه است. حركت ابرگونه كوه‏ها كنايه از گردش زمين حول محور خود وحركت و شناور بودن آن در مدارهاي مختلف است؛ اين به آن علت است كه اتمسفر زمين كه ابرها در درون آن به حركت درمي آيند با نيروي جاذبه زمين مرتبط است و حركت آن با حركت زمين و ابرها ي موجود در آن هماهنگي كامل دارد. پوشيده شدن روز توسط شب‏

اين موضوع در دو آيه از قرآن كريم مورد توجه قرار گرفته است:

1. «إنَّ رَبَّكُمُ اللهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَواتِ وَ الأرضَ فِي سِتَّةِ أيَّامٍ ثُمَّ استَوَي عَلَي العَرشِ يُغشِي اللَّيلَ النَّهارَ يَطلُبُهُ حَثيثاً وَ الشَّمسَ وَ القَمَرَ وَ النُّجومَ مُسَخَّراتٍ بِأمرِهِ ألَا لَهُ الخَلقُ وَ الأمرُ تَبَارَكَ اللهُ رَبُّ العَالَمينَ»(26)؛ پروردگار شما آن خدايي است كه آسمان‏ها و زمين را در شش روز خلق كرد سپس به خلقت عرش پرداخت. روز را به پرده شب پوشاند كه با شتاب در پي آن مي‏آيد و خورشيد و ماه و ستارگان به اطاعت او درآمدند؛ بدانيد كه آفرينش و قدرت حكومت از آن اوست و بلند مرتبه و بزرگ و آفريننده عالميان است.

2. «وَ هُوَ الَّذِي مَدَّ الأرضَ وَ جَعَلَ فيها رَواسِيَ وَ أنهاراً وَ مِن كُلِّ الثَّمَراتِ جَعَلَ فيها زَوجَينِ اثنَينِ يُغشِي اللَّيلَ النَّهارَ إنَّ فِي ذَلِكَ لَآياتٍ لِقَومٍ يَتَفَكَّرونَ»(27)؛ او همان خدايي است كه زمين را گستراند و كوه‏ها را برافراشت و نهرها را در زمين جاري كرد و از هر ميوه‏اي جفت جفت قرار داد و روز را با پرده شب پوشاند. به درستي كه در اين امور نشانه‏هاي زيادي براي اهل تفكر وجود دارد.

همچنين آشكار شدن خورشيد توسط روز و پوشاندن شب نيز در قرآن آمده است: «وَ الشَّمسِ وَ ضُحاها * وَ القَمَرِ إذا تَلاها * وَ النَّهارِ إذا جَلَّاها * وَ اللَّيلِ إذا يَغشاها»(28)؛ قسم به آفتاب و تابش آن و قسم به ماه كه در پي آن مي‏آيد و قسم به روز وقتي كه آن را (خورشيد) روشن مي‏كند و به شب وقتي كه آن را فرا مي‏گيرد. در جايي ديگر نيز اين عبارات بدون تفضيل ذكر شده: «وَ اللَّيلِ إذا يَغشَي * وَ النَّهارِ إذا تَجَلَّي»؛ قسم به شب هنگامي كه پرده مي‏افكند و به روز هنگامي كه روشن مي‏شود. فعل يغشي به معني روكش و پرده گرفته شده است، اغشاء به معني او را پوشاند است؛ مصدر اين فعل نيز غشيه، غشيان، غشاوه و غشاء است؛ غاشيه هم به معني پرده به كار مي‏رود؛ البته يكي از صفات قيامت هم هست و به اين خاطر يكي از صفات قيامت شده است كه ترس‏هاي روز قيامت مردم را احاطه مي‏كند؛ جمع آن غواشي است.

از آن چه گذشت آشكار شد كه معني (يُغشِي اللَّيلَ النَّهارَ) اين است كه: خداوند نور روز را كه در سطح زمين وجود دارد، كم‏كم با تاريكي شب مي‏پوشاند و شب مي‏شود و تاريكي را نيز، با نور روز مي‏پوشاند و به تدريج روز مي‏شود. اين موضوع، اشاره‏اي لطيف و ظريف به كروي بودن زمين و گردش آن به دور خود در هر 24 ساعت دارد كه با تفاوتي اندك به شب و روز تقسيم شده است و به آرامي پشت سر هم قرار مي‏گيرند؛ همچنين يكي از نشانه‏هاي قدرت خداوند است؛ زيرا اگر زمين كروي شكل نبود نمي‏توانست به دور محور خود بچرخد و اگر به دور محور خود نمي‏چرخيد، شب وروز پديد نمي‏آمد.

در بسياري از موارد، قرآن كريم واژه شب وروز را به شكل مجازي براي اشاره به سياره زمين به كار برده است؛ همچنين به عنوان كنايه براي تاريكي و روشنايي متوالي و ساير پديده‏هاي همراه آن از اين واژه استفاده كرده است؛ مثل آيه: «وَ الشَّمسِ وَ ضُحاها * وَ القَمَرِ إذا تَلاها * وَ النَّهارِ إذا جَلَّاها * وَ اللَّيلِ إذا يَغشاها»(29)؛ قسم به خورشيد و نورش و قسم به ماه آن گاه كه در پي او مي‏آيد. قسم به روز آن گاه كه آن را آشكار مي‏كند و به شب آن گاه كه خورشيد را مي‏پوشاند.

در اين آيات، خداوند متعال به روز كه خورشيد را آشكار مي‏كند، قسم مي‏خورد. آشكار كردن خورشيد در اين جا به معني واضح كردن و نشان دادن آن به اهل زمين است.

اين حقيقت علمي را دانشمندان در نيمه دوم قرن بيستم و با شروع عصر فضا نوردي كشف كردند و متوجه شدند كه ضخامت نور خيره كننده روز، از ارتفاع 200 كيلومتري سطح دريا در نيمكره رو به خورشيد فراتر نمي‏رود. اين كمر بند نازك كه بخشي از اتمسفر زمين است، به علت ارتفاع از سطح زمين، خالي از آلاينده‏ها است و هر چه به سمت بالا مي‏رويم از فشردگي آن كاسته مي‏شود؛ در حالي كه هر چقدر به سمت زمين نزديك مي‏شويم فشار و نسبت ذراتي مثل بخار آب و گرد و غبار در آن بيشتر مي‏گردد؛ اين فشردگي و غبارهاي موجود در هوا باعث پراكنده شدن نور خورشيد و تكرار انعكاس نور آن و در نتيجه، رؤيت آن به صورت نور سفيد مي‏شود. اين حالت، به لايه پاييني اتمسفر اختصاص دارد، در حالي كه بيشتر قسمت‏هاي هستي قابل رؤيت، در تاريكي فرو رفته است و اگر در خارج از اين لايه نوراني به خورشيد نگاه كنيم آن را به صورت قرصي آبي رنگ در يك صفحه سياه خواهيم ديد. از اينجا مي‏توانيم مقصود اين كلام الهي را دريابيم كه مي‏فرمايد: روز، خورشيد را آشكار مي‏كند؛ اين در حالي است كه تا اواخر قرن بيستم، همه مردم معتقد بودند كه اين خورشيد است كه روز را به همراه دارد؛ پس پاك و منزه است خداوندي كه اين حقيقت علمي را 1400 سال قبل از اين كه توسط دانشمندان كشف شود، بيان كرده است.

همچنين خداوند متعال، در سوره ليل به اين صورت قسم ياد مي‏كند: «وَ اللَّيلِ إذا يَغشَي * وَ النَّهارِ إذا تَجَلَّي»(30)؛ قسم به شب آن گاه كه مي‏پوشاند و قسم به روز آن گاه كه ظاهر مي‏شود. يعني قسم به شب كه نصف كره زمين را كه دور از خورشيد است مي‏پوشاند و قسم به روز كه نور خورشيد را در نيم‏كره زمين كه رو به خورشيد دارد روشن مي‏كند. زندگي در روي زمين، مرهون پي در پي آمدن شب وروز است؛ همين امر انسان را قادر مي‏سازد تا گذشت زمان و تاريخ حوادث را درك كند.

هنگامي كه تاريكي شب، نيمي از كره زمين را در بر مي‏گيرد، اين تاريكي به تاريكي آسمان متصل مي‏شود و همه جا را فرا مي‏گيرد؛ در همان حال در نيمكره ديگر زمين، روز با نور زيباي خود جلوه‏گري مي‏كند و خود را با يك كمربند نوراني از تاريكي هستي جدا مي‏كند.

خداوند با توالي شب وروز بر ما منت نهاده و مي‏فرمايد: «قُل أرَأيتُم إن جَعَلَ اللهُ عَلَيكُمُ اللَّيلَ سَرمَداً إلَي يَومِ القيامَةِ مَن إلهٌ غَيرُ اللهِ يَأتيكُم بِضِياءٍ أفَلَا تَسمَعونَ * قُل أرَأيتُم إن جَعَلَ اللهُ عَلَيكُمُ النَّهارَ سَرمَداً إلَي يَومِ القيامَةِ مَن إلهٌ غَيرُ اللهِ يَأتيكُم بِلَيلٍ تَسكُنونَ فيهِ أفَلَا تُبصِرونَ * وَ مِن رَحمَتِهِ جَعَلَ لَكُمُ اللَّيلَ وَ النَّهارَ لِتَسكُنوا فيهِ وَ لِتَبتَغوُا مِن فَضلِهِ لَعَلَّكُم تَشكُرونَ»(31)؛ به آنها بگو چه مي‏كرديد اگر خداوند شب را تا روز قيامت بر شما پايدار مي‏كرد؟ چه كسي جز خداوند بود كه روشنايي روز را براي شما بياورد؟ چرا اين نصيحت‏ها را نمي‏شنويد! به آنها بگو اگر خداوند روز را تا قيامت بر شما جاودان مي‏ساخت چه مي‏كرديد. غير از خداوند كدام خدا بود كه شب را براي شما بياورد تا كمي در آن آرام گيريد؟ چرا كمي با تامل در اين آيات نمي‏نگريد! اين از رحمت خداوند است كه روز و شب را براي شما قرار داد تا در شب، آرامش يابيد و در روز از فضل خدا به دنبال روزي خود برويد، شايد خدا را سپاس گوييد. و در جاي ديگري مي‏فرمايد: «وَ جَعَلنَا اللَّيلَ لِباساً * وَ جَعَلنَا النَّهارَ مَعاشاً»(32)؛ شب را پوشش شما و روز را وسيله رزق و روزي شما قرار داديم.پوشش شتابان روز به وسيله شب‏

ممكن است اين سؤال براي قاري قرآن پيش آيد كه ويژگي (حَثيثاً) كه در آيه 54 سوره اعراف آمده، اما در ساير آيات مربوط به پوشش شب و روز ذكر نشده است به چه معناست؟ در پاسخ بايد گفت: اين آيه در رابطه با مراحل اوليه خلقت آسمان‏ها و زمين است؛ در حالي كه بقيه آيات به طور عموم به اين پديده اشاره مي‏كنند. كلمه (حَثيثاً) به معني شتابان و حريص است؛ اين آيه به اين نكته اشاره مي‏كند كه سرعت توالي شب و روز در آغاز آفرينش، بيشتر از سرعت فعلي آن بوده است. اين موضوع، اخيراً با بررسي مراحل رشد اسكلت حيوانات و تنه درختان بسيار قديمي و فسيل‏ها به اثبات رسيده است؛ بررسي اين پديده در تنه درختان در رشته جديد دانشگاهي با عنوان «دار زمان‏شناسي»(33) انجام مي‏گيرد.

اين علم با بررسي حلقه‏هايي كه سالانه در تنه درختان شكل مي‏گيرد، آغاز گرديد. اين حلقه‏ها - از مركز ساقه تا لايه پوشش خارجي كه بافت لنفي ناميده مي‏شود - نشانگر مراحل رشد گياه هستند؛ ضمن آن كه شرايط آب و هوايي و محيطي اطراف اين درخت‏ها را نيز نشان مي‏دهند. از آن جايي كه حلقه‏هاي سالانه، به واسطه تنوع در سلول‏هاي ساخته شده توسط گياه در فصول مختلف سال به وجود مي‏آيد، اين لايه‏ها در موقع خشكسالي، بسيار نازك و در زمان‏هاي باراني ضخيم‏تر هستند.

پژوهشگران با مطالعه اين حلقه‏هاي ساليانه در تنه تعدادي از درختان زنده با عمر طولاني مثل صنوبر خاردار توانستند تغييرات آب و هوايي را تا بيش از هشت هزار سال مورد بررسي قرار دهند و سپس به بررسي فسيل‏ها در طول دوره‏هاي مختلف زمين پرداختند. با پيشرفته شدن تكنولوژي، آنها به اين نتيجه رسيدند كه اين حلقه‏هاي ساليانه(34) و خطوط رشد در اسكلت حيوانات(35) را مي‏توان بر اساس فصل و ماه‏هاي سال و همچنين خود سال‏ها تقسيم بندي نمود. اين تقسيم بندي حتي شامل هفته، سال و شبانه روز نيز مي‏شود. اين تحقيقات نشان مي‏دهد كه تعداد روزها در سال با افزوده شدن عمر هر نمونه رو به فزوني گذاشته است. اين بدان معني است كه سرعت گردش زمين به دور خود در زمان‏هاي گذشته، بيشتر از امروز بوده است و در اين جاست كه زيبايي تعبير قرآني (يَطلُبُهُ حَثيثاً) در هنگام آغاز خلقت مشخص مي‏شود. افزايش تعداد روزهاي سال، همزمان با افزايش عمر زمين و رابطه آن با سرعت حيرت انگيز زمين به دور محور خود در ابتداي آفرينش كه از بررسي شرايط آب و هوايي و محيطي لايه‏هاي درختان و اسكلت حيوانات قديمي به دست آمده است، اين موضوع را براي پژوهشگران مشخص كرده كه هر قدر در طول زمان به عقب برگرديم، تعداد روزها در سال افزوده خواهد شد و افزايش تعداد روزها در سال نيز نتيجه مستقيم افزايش سرعت زمين در گردش به دور محور خود است.

با تطبيق دقيق اين موضوع در فسيل‏ها، مشخص شده است كه تعداد روزهاي سال در دوره كامبرين(36)، يعني حدود ششصد ميليون سال قبل، به 425 روز در سال مي‏رسيده است؛ اين تعداد در اواسط دوره اردوويسيت(37)، يعني چهار صد و پنجاه ميليون سال قبل، 415 روز بوده است و در اواخر دوره ترياس(38)، يعني دويست ميليون سال قبل، 385 روز بوده است. اين روند كاهش تدريجي، همچنان ادامه داشته تا اين كه در زمان حاضر به 25/365 روز در سال (365 روز و 5 ساعت و 49 دقيقه و 12 ثانيه) رسيده است. با تكميل اين تحقيقات، مشخص شد كه زمين به علت دو فرايند جزر ومد و وزش بادهاي مخالف، در هر قرن يك هزارم ثانيه از سرعت حركت به دور محور خود را از دست مي‏دهد؛ به عبارت ديگر، اين دو فرايند در ميزان سرعت زمين، مثل ترمز عمل مي‏كنند و باعث كاهش سرعت زمين مي‏شوند. با گسترش اين تحقيقات به زمان سخت شدن پوسته زمين مشخص شد كه در ابتداي خلقت، يعني 4600 ميليون سال پيش، تعداد روزهاي سال به 2200 روز و طول يك شبانه روز تنها به 4 ساعت كاهش يافته است؛ بدين معني كه سرعت گردش زمين 6 برابر سرعت فعلي آن بوده است.

پاك و منزه است خداوندي كه 1400 سال قبل، اين يافته‏ها را نشان مي‏دهد و بر آنها صحه مي‏گذارد: «إنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَواتِ وَ الأرضَ فِي سِتَّةِ أيَّامٍ ثُمَّ استَوَي عَلَي العَرشِ يُغشِي اللَّيلَ النَّهارَ يَطلُبُهُ حَثيثاً»(39)؛ پروردگار شما همان خدايي است كه آسمان‏ها و زمين را در شش روز آفريد، آن گاه بر عرش قدرت استيلا يافت و شب را بوسيله روز پوشاند در حالي كه شتابان در پي آن مي‏رود.

پاك ومنزه است خداوندي كه در اجساد موجودات زنده و موجودات نابود شده، علامت‏هايي را باقي گذاشت تا ما به اين حقايق دست يابيم و به اين صورت عبارت كوتاه (يَطلُبُهُ حَثيثاً) را به صورت يك معجزه كامل درك كنيم و بدانيم كه قرآن كريم، كلام خداست و پيامبر خاتم كه از طريق وحي، قرآن را دريافت كرده، به درياي پر عظمت خالق هستي متصل بوده و هيچ گاه از روي هوا و هوس، سخني بر زبان نرانده است. پي‏نوشت‏ها:

1. سوره عنكبوت: آيه 41.

2. Arthro poda.

3. Class Arachnida.

4. Spider.

5. واحد وزن به اندازه 2 كيلو و 564 گرم.

6. سوره نساء: آيه 48.

7. سوره اعراف: آيه 54.

8. سوره بقره: آيه 164.

9. سوره آل‏عمران: آيه 190.

10. سوره يونس: آيه 6.

11. سوره مؤمنون: آيه 80.

12. سوره جاثيه: 5-3.

13. سوره فرقان: آيه 62.

14. سوره مدثر: آيات 34-33.

15. سوره تكوير: آيات 18-17.

16. سوره نور: آيه 44.

17. سوره آل‏عمران: آيه 27.

18. سوره حج: آيه 61.

19. سوره لقمان: آيه 29.

20. سوره فاطر: آيه 13.

21. سوره حديد: آيه 6.

22. سوره يس: آيه 37.

23. سوره انبيا: آيه 33.

24. سوره يس: آيه 40.

25. سوره نمل: آيه 88.

26. سوره اعراف: آيه 54.

27. سوره رعد: آيه 3.

28. سوره شمس: آيات 4-1.

29. سوره شمس: آيات 4-1.

30. سوره ليل: آيه 2-1.

31. سوره قصص: آيات 73-71.

32. سوره نيا: آيات 11-10.

33. Dendro chrono logy.

34. Annuah rings.

35. Linesof Growth.

36. Camberian period.

37. Ordovician period.

38. Triassic period.

39. سوره اعراف: آيه 54.--------

منبع :MOKATEBE.COM

پرسمان دانشجویی