رزق و روزي اولاد در آيات | کتابخانه مجازی الفبا

در پاسخ به این پرسش دقت در دو مطلب ذیل روشنگر است :
1- قالَ رَبُّنَا الَّذِي أَعْطى‏ كُلَّ شَيْ‏ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى‏ (طه - 50)
( موسی –ع- )گفت: پروردگار ما كسى است كه به هر موجودى آن چه را لازمه آفرينش او بود داده، سپس رهبريش كرده است.در اين سخن كوتاه، موسى اشاره به دو اصل اساسى از آفرينش و هستى مى‏كند كه هر يك دليل مستقل و روشنى براى شناسايى پروردگار است:
نخست اينكه خداوند به هر موجودى آن چه نياز داشته بخشيده است .
مساله دوم: مساله هدايت و رهبرى موجودات است كه قرآن آن را با كلمه ثم در درجه بعد از تامين نيازمندي ها قرار داده است. بنا بر این خداوندی که به موجودی حیات و زندگی می بخشد هر آن را که لامه حیات و بقای او است یعنی همه انواع رزق مادی و معنوی و ظاهری و باطنی او را در همه مراحل زندگی تضمین و تامین کرده است .
2- ما دو گونه رزق و روزى داريم. رزقى كه همچون سايه ما را تعقيب مى‏كند چه بخواهيم و چه نخواهيم كه نام آن رزق طالب و محتوم است. و قسم دوم روزى و رزقى است كه بايد آنرا طلب نمود و صرفا براى طالبش مقدر شده است كه نام آن رزق مطلوب است. روزى طالب و محتوم مانند وجود و هستى، عمر امكانات، قوى، شكل و هيئت، محيط و خانواده و از ناحيه اين قسم، قسم دوم روزى (مطلوب) آفريده مى‏شود يعنى توان و نيروى لازم و دقت و هوشيارى براى تلاش. و لذا در پى روزى بخش اول اگر تلاش و كوشش همراه نباشد انسان به روزى مطلوب دست پيدا نمى‏كند. با توجه به اين كه همه امور به دست خداست اما منظور از روزى قسمت شده همان روزى طالب است و آن قسم روزى كه در دست انسان است همان روزى مطلوب است.
رزق و روزى كه خداوند آنرا به عهده گرفته و ضمانت كرده عبارت است از سهم و نصيبى كه بايد به مخلوقات برسد تا بتوانند به وجود و بقای خود ادامه دهند. البته تعهد و ضمانت الهى و رزاقيت و روزى‏رسانى كه به ذات اقدس پروردگارنسبت مى‏دهيم با تعهدات و ضمانت‏ها و تكفل‏هاى انسانى متفاوت است. اينكه در قرآن كريم آمده: «و ما مِن دابه فى‏الارض الا على الله رزقها؛ رزق و روزى هر جنبنده‏اى بر عهده خداونداست» (سوره هود، آيه 6) بايد در نظر داشت كه آن كه ماجراى رزق جنبندگان را به عهده گرفته است الله است نه يك مخلوق الله يعنى آن كس كه آفريننده نظام‏هاى هستى و خالق موجودات است و لذا تعهد الهى تفاوت دارد با تعهد مخلوقى كه جزئى از همين نظام و تحت تأثير موجودات اين نظام است. شناختن فعل خدا و رزاقيت خدا شناخت نظامات عالم است. ما خود جزء عالميم و مانند ساير اجزاء عالم وظيفه‏اى داريم.
وظايفى هم كه ما در عالم درباره ارزاق و حقوق داريم و قانون خلقت ما را موظف به آن وظايف كرده است و يا قانون شريعت ما را به آن موظف ساخته است از شؤون رزاقيت خداوند است. قوه جذب و تغذي كه در گياهان است همين طور جهازات تغذيه، ميل‏ها و غريزه‏هائى كه در جانداران است و آنها را بسوى مواد غذايى مى‏كشاند همه از مظاهر رزاقيت حضرت حق است. خداست كه هر جاندارى را بوسيله يك سلسله ميل‏ها و رغبت‏ها مسخر كرده كه در پى مايحتاج خود برود. و براى ارضاى اين ميل‏ها هميشه در تلاش باشد. همين انديشه و تلاش و كوشش جد و جهد در اين زمينه به موجب رزّاقيت خداوند است و رزاقيت اوست كه روزى و روزى خوار. رزق و مرزوق را عاشق يكديگر قرار داده و در پى هم واداشته است. در متن واقع پيوستگى خاصى بين اجزاء خلقت وجود دارد كه آن‏ها را به يكديگر تطبيق مى‏دهد. تا طفل طفل است و قادر به تحصيل روزى و تهيه آن نيست، روزى او را آماده و مهيا در اختيار او قرار داده است و تدريجا كه او قدرت بيشترى پيدا مى‏كند و با كنجكاوى مى‏تواند روزى خود را به دست آورد ديگر روزى او به آسودگى در اختيارش نيست مثل اينكه روزى او را بر مى‏دارند و در نقطه‏اى دور دست مى‏گذارند تا برود و آنرا پيدا كند و استفاده نمايد. بطور كلى يك تناسبى است ميان آمادگى روزى و مقدار توانايى روزى‏خوار و مقدار هدايتى كه بسوى روزى خود شده است.
انسان چون نسبت به گياهان و حيوانات موجودى عالى‏تر و راقى‏تر است و آنچه براى زندگى گياهان و حيوانات كافى است براى او كافى نمى‏باشد مسئله تحصيل روزى او شكل و وضع ديگرى دارد. فاصله بين روزى و روزى‏خوار در عرصه زندگى انسان بيشتر است. از اينرو وسائل زيادترى در اختيار او قرار داده شده و دستگاه هدايت در وجودش تقويت گشته به او عقل و عمل و فكر داده شده.
وحى و نبوت به يارى‏ اش آمده و برايش وظيفه و تكليف مقرر شده و همه اينها از شئون رزاقيت خداوند است. و لذا اينكه گفته شده:
مخور هول ابليس تا جان دهد
هر آن كس كه دندان دهد نان دهد
توانا است آخر خداوند روز
كه روزى رساند تو چندين مسوز
نگارنده كودك اندر شكم
نويسنده عمر و روزى است هم(سعدى)
سخن درستى است اما نه به اين معنى كه دندان داشتن كافى است كه نان پخته و آماده بر سر سفره انسان مهيا شود.
بلكه به اين معنى كه در دستگاه خلقت بين نان و دندان رابطه است. اگر نان نبود دندان نبود و اگر دندان و صاحب دندان نبود نان نبود. بين روزى و روزى‏خوار ووسائل خوردن و هضم و جذب روزى و وسائل هدايت و راهنمايى به سوى روزى در متن خلقت ارتباط است. آن كس كه انسان را در طبيعت آفريده و به او دندان داده نان يعنى مواد غذايى قابل استفاده را هم در طبيعت آفريده و انديشه و فكر و نيروى عمل و تحصيل و حسن انجام وظيفه را هم آفريده است همه اينها توأما مظهر رزاقيت خداوند است.
(ر.ك: بيست گفتار، آيت‏الله مطهرى، گفتار ششم، ص 127 تا 137) (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه ها، كد: 5/100113205)

پرسمان دانشجویی