احترام والدين در قرآن | کتابخانه مجازی الفبا

آيات فراواني در مورد احترام به والدين آمده كه يك مورد آن عبارت است از:

[سوره الإسراء (17): آيات 23-24]

« وَ قَضى‏ رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِيَّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً كَرِيماً (23) وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما كَما رَبَّيانِي صَغِيراً (24)

آيات فراواني در مورد احترام به والدين آمده كه يك مورد آن عبارت است از:

[سوره الإسراء (17): آيات 23-24]

« وَ قَضى‏ رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِيَّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً كَرِيماً (23) وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما كَما رَبَّيانِي صَغِيراً (24)

* پروردگارت مقرّر داشت كه جز او را نپرستيد و به پدر و مادر نيكى كنيد. اگر يكى از آن دو يا هر دو نزد تو به پيرى رسيدند، به آنان «اف» مگو و آنان را از خود مران و با آنان سنجيده و بزرگوارانه سخن بگو . و از روى مهربانى و لطف، بالِ تواضع خويش را براى آنان فرودآور و بگو: پروردگارا! بر آن دو رحمت آور، همان گونه كه مرا در كودكى تربيت كردند.»نكته‏ها:

در احاديث، در مورد احسان به والدين بسيار سفارش شده و از آزردن آنان نكوهش به عمل آمده است:

پاداش نگاه رحمت به والدين، حج مقبول است. رضايت آن دو رضاى الهى و خشم آنان خشم خداست. احسان به پدر و مادر عمر را طولانى مى‏كند و سبب مى‏شود كه فرزندان نيز به ما احسان كنند. در احاديث آمده است: حتّى اگر تو را زدند، تو «افّ» نگو، خيره نگاه مكن، دست بلند مكن، جلوتر از آنان راه نرو، آنان را به نام صدا نزن، كارى مكن كه مردم به آنان دشنام دهند، پيش از آنان منشين و پيش از آنكه از تو چيزى بخواهند به آنان كمك كن.

مردى مادرش را به دوش گرفته طواف مى‏داد، پيامبر را در همان حالت ديد، پرسيد: آيا حقّ مادرم را ادا كردم؟ فرمود: حتّى حقّ يكى از ناله‏هاى زمان زايمان را ادا نكردى.

از پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله سؤال شد: آيا پس از مرگ هم احسانى براى والدين هست؟ فرمود: آرى، از راه نماز خواندن براى آنان و استغفار برايشان و وفا به تعهّداتشان و پرداخت بدهى‏هايشان و احترام دوستانشان.

مردى از پدرش نزد پيامبر شكايت كرد. حضرت پدر را خواست و پرسش نمود، پدر پير گفت: روزى من قوى و پولدار بودم و به فرزندم كمك مى‏كردم، امّا امروز او پولدار شده و به من كمك نمى‏كند. رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله گريست و فرمود: هيچ سنگ و شنى نيست كه اين قصه را بشنود و نگريد! سپس به آن فرزند فرمود: «انت و مالك لابيك» تو و دارايى‏ات از آنِ پدرت هستيد.

در حديث آمده است: حتّى اگر والدين فرزند خود را زدند، فرزند بگويد: «خدا شما را ببخشد» كه اين كلمه همان «قول كريم» است.

احسان به والدين، از صفات انبياست. چنان كه در مورد حضرت عيسى عليه السلام، توصيفِ «بَرًّا بِوالِدَتِي» و در مورد حضرت يحيى عليه السلام «بَرًّا بِوالِدَيْهِ» آمده است.

والدين، تنها پدر و مادر طبيعى نيستند. در برخى احاديث، پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله و امير المؤمنين عليه السلام پدر امّت به حساب آمده‏اند. هم چنان كه حضرت ابراهيم، پدر عرب به حساب آمده است. «مِلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْراهِيمَ» . اگر والدين توجّه كنند كه پس از توحيد مطرحند، انگيزه‏ى دعوت فرزندان به توحيد در آنان زنده مى‏شود. «قَضى‏ رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً»پيام‏ها:

1- توحيد، در رأس همه‏ى سفارش‏هاى الهى است. «قَضى‏ رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ»

2- خدمتگزارى و احسان به پدر و مادر، از اوصاف موحّد واقعى است. «أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً»

3 - فرمانِ نيكى به والدين مانند فرمانِ توحيد، قطعى و نسخ نشدنى است. «قَضى‏»

4 - احسان به والدين در كنار توحيد و اطاعت از خداوند آمده است تا نشان دهد اين كار، هم واجب عقلى و وظيفه‏ى انسانى است، هم واجب شرعى. «قَضى‏ رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً»

5- نسل نو بايد در سايه‏ى ايمان، با نسل گذشته، پيوند محكم داشته باشند. «أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً»

6 - در احسان به والدين، مسلمان بودن آنها شرط نيست. «بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً»

7 - در احسان به پدر و مادر، فرقى ميان آن دو نيست. «بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً»

8 - نيكى به پدر و مادر را بى‏واسطه و به دست خود انجام دهيم. «بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً»

9 - احسان، بالاتر از انفاق است و شامل محبّت، ادب، آموزش، مشورت، اطاعت، تشكّر، مراقبت و امثال اينها مى‏شود. «بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً»

10 - احسان به والدين، حدّ و مرز ندارد. «بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً» (نه مثل فقير، كه تا سير شود، و جهاد كه تا رفع فتنه باشد و روزه كه تا افطار باشد.)

11 - سفارش قرآن به احسان، متوجّه فرزندان است، نه والدين. «وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً» زيرا والدين نيازى به‏سفارش ندارند و به طور طبيعى به فرزندان خود احسان مى‏كنند.

12- هر چه نياز جسمى و روحىِ والدين بيشتر باشد، احسان به آنان ضرورى‏تر است. «يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ»

13- پدر و مادر سالمند را به آسايشگاه نبريم، بلكه نزد خود نگهداريم. «عِنْدَكَ»

14 - وقتى قرآن از رنجاندن سائل بيگانه‏اى نهى مى‏كند، «أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَرْ» تكليف پدر و مادر روشن است. «وَ لا تَنْهَرْهُما»

15- هم احسان لازم است، هم سخن زيبا و خوب. «إِحْساناً ... قُلْ لَهُما قَوْلًا كَرِيماً» (بعد از احسان، گفتار كريمانه مهم‏ترين شيوه‏ى برخورد با والدين است.)

16- در احسان به والدين و قول كريمانه، شرط مقابله نيامده است. يعنى اگر آنان هم با تو كريمانه برخورد نكردند، تو كريمانه سخن بگو. «وَ قُلْ لَهُما قَوْلًا كَرِيماً»

17- فرزند در هر موقعيّتى كه هست، بايد متواضع باشد و كمالات خود را به رُخ والدين نكشد. «وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ»

18- تواضع در برابر والدين، بايد از روى مهر و محبت باشد، نه ظاهرى و ساختگى، يا براى گرفتن اموال آنان. «وَ اخْفِضْ لَهُما ... مِنَ الرَّحْمَةِ»

19- فرزند بايد نسبت به پدر مادر، هم متواضع باشد، هم برايشان از خداوند رحمت بخواهد. «وَ اخْفِضْ ... وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما»

20- دعاى فرزند در حقّ پدر و مادر مستجاب است، و گر نه خداوند دستور به دعا نمى‏داد. «وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما» ...

21- دعا به پدر و مادر، فرمان خدا و نشانه‏ى شكرگزارى از آنان است. «قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما» ...

22- در دعا از كلمه «رَبِّ» غفلت نكنيم. «قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما»

23- رحمت الهى، جبران زحمات تربيتى والدين است. «رَبِّ ارْحَمْهُما كَما رَبَّيانِي» گويا خداوند به فرزند مى‏گويد: تو رحمت خود را دريغ مدار، و از خدا نيز استمداد كن كه اداى حقّ آنان از عهده‏ى تو خارج است.

24- گذشته‏ى خود، تلخى‏ها و مشكلات دوران كودكى و خردسالى را كه بر والدين تحميل شده است از ياد نبريد. «كَما رَبَّيانِي صَغِيراً»

25- پدر و مادر بايد بر اساس محبّت فرزندان را تربيت كنند. «ارْحَمْهُما كَما رَبَّيانِي»

26- انسان بايد از مربّيان خود تشكّر و قدردانى كند. «ارْحَمْهُما كَما رَبَّيانِي»

-------------------------------------

«تفسير نور، ج‏7، ص: 40»باتوجه به اين آيات در مورد احترام به پدر ومادر بايد بسيار دقت كنيم كه نارضايتي پدر ومادر موجب نارضايتي پروردگار مي شود وخسران وبدبختي رادر پي دارد.

پرسمان دانشجویی