حرمت وحليت شطرنج | کتابخانه مجازی الفبا

«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» مائده (5)، آيه 90.؛ «اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، شراب و قمار و بت‏ها و تيرهاى قرعه پليدند (-(و)-) از عمل شيطانند. پس، از آنها دورى گزينيد؛ باشد كه رستگار شويد».
پرسش . از قديم مى‏گفتند: حلال و حرام پيامبرصلى الله عليه وآله، تا قيامت باقى است الكافى، ج 1، ص 58، باب البدع؛ «... سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ‏عليه السلام عَنِ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ فَقَالَ حَلَالُ مُحَمَّدٍ حَلَالٌ أَبَداً إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ حَرَامُهُ حَرَامٌ أَبَداً إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ لَا يَكُونُ غَيْرُهُ وَ لَا يَجِي‏ءُ غيرهُ».

در اين باره گفتنى است كه حلال خدا، تا روز قيامت حلال است و حرام خدا هم تا روز قيامت حرام است و حكم خدا، عوض نمى‏شود؛ ولى گاهى موضوع عوض مى‏شود؛ به طور مثال، «شراب»، اول انگور است و در مرحله دوم، شراب مى‏شود و در مرحله سوم، سركه و اگر آن شراب را بجوشانند و دو سوم آن برود، شيره مى‏شود. بنابراين، يك ماده و يك مايع، چه بسا حرام باشد؛ ولى وقتى ماهيتش عوض شود، حلال شود. الكافى، ج 6، ص 419 ؛ «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ‏عليه السلام قَالَ كُلُّ عَصِيرٍ أَصَابَتْهُ النَّارُ فَهُوَ حَرَامٌ حَتَّى يَذْهَبَ ثُلُثَاهُ وَ يَبْقَى ثُلُثُهُ». در اين موارد، موضوع عوض مى‏شود؛ ولى حكم خدا، ثابت است و اين، معقول است.
از حضرت امام راحل (قدس سره الشريف) در اين مورد سؤال كرده بودند كه شطرنج امروزه از وسيله قمار، خارج شده، به عنوان يك بازى فكرى و ورزش درآمده است و به همين علت، فدراسيون شطرنج، مانند فدراسيون فوتبال و واليبال، در بخش ورزشى، فعاليت مى‏كند و اين خودش قرينه بر اين است كه امروزه به شطرنج، به ديد ورزش نگريسته مى‏شود و نه وسيله قمار؛ گرچه ممكن است افراد اندكى هنوز با آن قمار كنند. امام خمينى(ره) جواب فرمود: بر فرض مذكور، اگر شرطبندى و بُرد و باخت نباشد، اشكالى ندارد.
پس مسئله، دو «اگر» دارد؛
1. اگر از وسيله قمار بودن، خارج شده باشد.
2. اگر شرطبندى در كار نباشد.
تحقق و تشخيص اين اگرها و اين كه موضوع عوض شده يا نشده، با فقيه نيست؛ بلكه با اهل فن و عرف و يا خود شخص است.
در حال حاضر، تقريباً مى‏دانيم كه شطرنج از وسيله قمار بودن خارج شده، با اين وجود، برخى از مراجع باز هم مى‏فرمايند كه حرام است. اين چه توجيهى دارد؟
به تعبير ديگر، سؤال كننده مى‏گويد: وقتى براى مراجع ثابت مى‏كنيم كه شطرنج وسيله قمار نيست، باز هم مى‏گويند حرام است!
در اين باره بايد دانست كه برخى مراجع بزرگوار، موضوع حرمت شطرنج را قمار و برد و باخت نمى‏دانند؛ بلكه مى‏گويند: در خصوص شطرنج، رواياتى هست كه خود شطرنج بماهو شطرنج، موضوع حرمت است؛ چه با آن قمار شود يا نشود.
امام چرا اين جور نمى‏فرمود؟
اين، يك بحث اجتهادى است. امام راحل، سند اين روايات را قابل خدشه مى‏دانست. پس امام(ره)، اين احاديث را ديده بود و با اين وجود، نظر كارشناسى وى اين بود كه چون شطرنج وسيله قمار بوده، حرام شده است‏
و اگر از وسيله قمار بودن خارج شود، حكم، عوض مى‏شود و خود وسيله شطرنج، موضوعيت ندارد. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه ها، كد: 19/500036)

پرسمان دانشجویی