پلورالیسم دینی؟؟ | کتابخانه مجازی الفبا

«إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ الَّذِينَ هادُوا وَ الصَّابِئُونَ وَ النَّصارى‏ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ» مائده (6)، آيه 69.؛ «كسانى كه ايمان آورده و كسانى كه يهودى و صابئى و مسيحى‏اند، هر كس به خدا و روز بازپسين ايمان آورد و كار نيكو كند، پس نه بيمى بر ايشان است و نه اندوهگين خواهند شد».بايد دانست كه علاوه بر آيه ياد شده، از سوى ديگر، در «سوره حج» مى‏خوانيم:

«إِنَّ اَلَّذِينَ آمَنُوا وَ اَلَّذِينَ هادُوا وَ اَلصَّابِئِينَ وَ اَلنَّصارى وَ اَلْمَجُوسَ وَ اَلَّذِينَ أَشْرَكُوا إِنَّ اَللَّهَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ اَلْقِيامَةِ إِنَّ اَللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْ‏ءٍ شَهِيدٌ» حج (22)، آيه 17؛ «كسانى كه ايمان آورده‏اند و كسانى كه يهودى و صائبى و مسيحى و مجوس هستند و كسانى كه شرك ورزيده‏اند، خداوند در روز قيامت (-(با داورى خويش)-)، ميان آنان جدايى مى‏افكند. خداوند بر هر چيزى گواه است».

در اين آيه، خداوند مؤمنان را در يك طرف و يهود و نصارى و مجوس و مشركين را در طرف ديگر قرار داده است و از اطلاق مؤمن به آنها، پرهيز نموده است. اينك براى تعيين گروه برتر، به توضيح مختصرى مى‏پردازيم.

با دقت در آيات قرآن مجيد، به خوبى آشكار مى‏شود كه برخى از پيامبران، بر برخى ديگر برترى داشته‏اند؛ «تِلْكَ اَلرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ» بقره (2)، آيه 253..

برترى شريعت اسلام، آن‏گاه ثابت مى‏شود كه بدانيم قرآن مجيد، كامل‏ترين كتاب آسمانى است و پيامبر اسلام‏صلى الله عليه وآله برترين پيامبران است؛ چنان كه خداوند متعال مى‏فرمايد:

«وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ اَلْكِتابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ اَلْكِتابِ وَ مُهَيْمِناً عَلَيْهِ»؛ «و كتاب (-(قرآن)-) را به حق بر تو نازل كرديم؛ در حالى كه كتاب‏هاى (-(آسمانى)-) پيشين را تصديق مى‏كند و حافظ و نگهبان آنهاست».

خاتميت پيامبرصلى الله عليه وآله، نشانه تماميت و كمالات برتر اوست و بديهى است كه كامل‏ترين شريعت، به وسيله برترين پيامبران ابلاغ گردد؛ چنان كه‏

در قرآن مجيد مى‏خوانيم: «هُوَ اَلَّذِى أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دِينِ اَلْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ» توبه (9)، آيه 33. ؛ «او (-(خداوند)-) كسى است كه پيامبرش را با هدايت و

آيين حق، فرستاده، تا آن را بر همه آيين‏ها برترى بخشد».

پس از اثبات برترى شريعت اسلام و كمالات برتر پيامبر اسلام‏صلى الله عليه وآله،

نوبت آن است كه ضرورت پيروى از شريعت اسلام، ثابت شود. «اسلام» و «مسلمانى»، يك معناى عمومى و همگانى دارد كه همه حق‏گرايان و پيروان راستين پيامبران را شامل مى‏شود؛ چنان كه درباره حضرت ابراهيم‏عليه السلام مى‏خوانيم: «ما كانَ إِبْراهِيمُ يَهُودِيًّا وَ لا نَصْرانِيًّا وَ لكِنْ كانَ حَنِيفاً مُسْلِماً»؛ آل‏عمران (3)، آيه 67.؛ «ابراهيم، نه يهودى بود و نه نصرانى؛ بلكه حق‏گرايى فرمان‏بردار بود»؛ ولى تنها كسانى بر «مسلمانى» باقى مى‏مانند كه پيوسته حق‏پذير باشند و هرگاه چهره جديدى از حق آشكار شد، به آن گرايش پيدا كنند و از پيروان شرايع گذشته، كسانى كه به آخرين پيامبر و آن چه كه براى او نازل شده، ايمان آورند، از پاداش الهى بهره‏مند خواهند شد.

در قرآن مجيد مى‏خوانيم: «وَ إِنَّ مِنْ اهل اَلْكِتابِ لَمَنْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْهِمْ خاشِعِينَ لِلَّهِ لا يَشْتَرُونَ بِآياتِ اَللَّهِ ثَمَناً قَلِيلاً أُولئِكَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ إِنَّ اَللَّهَ سَرِيعُ اَلْحِسابِ» آل عمران (3)، آيه 199.؛ «البته از ميان اهل كتاب، كسانى هستند كه به خدا و آن چه به سوى شما نازل شده و به آن چه به سوى خودشان فرود آمده، ايمان دارند؛ در حالى كه در برابر خدا، خاشعند و آيات خدا را به بهاى ناچيزى نمى‏فروشند. اينانند كه نزد پروردگارشان، پاداش خود را خواهند داشت. آرى، خدا، سريع حساب‏رسى مى‏كند».

مسلمانان واقعى، كسانى هستند كه به تمام آن چه كه از حق آشكار شده است، در هر عصر و زمانى، ايمان بياورند و هيچ‏گونه استثنايى قايل نشوند.

بنابراين، كسانى كه پس از آگاهى از حق و آشكار شدن چهره جديدى از حق، به شرايع گذشته باقى بمانند، از آنان پذيرفته نيست و از زيان‏كاران خواهند بود.

در قرآن مجيد مى‏خوانيم: «وَ مَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ اَلْإِسْلامِ دِيناً فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِى اَلآْخِرَةِ مِنَ اَلْخاسِرِينَ» آل‏عمران (3)، آيه 85.؛ «و هر كه جز اسلام، دينى (-(ديگر)-) جويد، هرگز از وى پذيرفته نشود و وى در آخرت از زيان‏كاران است».

پس از اين روشن‏گرى قرآنى، درباره آيات ياد شده، مى‏توان گفت: در آيه مورد بحث، سه احتمال زير وجود دارد:

1. اين كه آيه درباره پيروان شرايع آسمانى قبل از ظهور پيامبر اسلام باشد؛ زيرا شكى نيست كه پيروان پيامبران الهى در زمان آن پيامبر، همه از مؤمنان‏

و اهل بهشت هستند و قاعده اين است كه انسان‏ها، متدين به دين حق زمان خود باشند. ر.ك: تفسير نمونه، ج 1، ص 283 - 284.

2. اين آيات درباره كسانى از پيروان شرايع آسمانى است كه بدون تعصب و لجاجت، بر آيين خداپرستى و ايمان به معاد، زندگى مى‏كنند؛ اما كسانى كه چهره جديد حق را شناخته‏اند و از روى لجاجت و تعصب، از ايمان به اسلام خوددارى مى‏كنند، اينان نزد دادگاه عدل الهى و در برابر وجدان عمومى آزادانديشان، محكوم مى‏باشند؛ چنان كه خداوند درباره آنان مى‏فرمايد:

«وَ لَمَّا جاءَهُمْ كِتابٌ مِنْ عِنْدِ اَللَّهِ مُصَدِّقٌ لِما مَعَهُمْ وَ كانُوا مِنْ قَبْلُ يَسْتَفْتِحُونَ عَلَى اَلَّذِينَ كَفَرُوا فَلَمَّا جاءَهُمْ ما عَرَفُوا كَفَرُوا بِهِ فَلَعْنَةُ اَللَّهِ عَلَى اَلْكافِرِينَ» بقره (2)، آيه 89.؛ «و هنگامى كه‏

از جانب خداوند، كتابى كه مؤيد آن چه نزد آنان است، برايشان آمد و از ديرباز (-(در انتظارش)-) بر كسانى كه كافر شده بودند، پيروزى مى‏جستند؛ ولى همين كه آن چه (-(كه اوصافش)-) را مى‏شناختند، برايشان آمد، انكارش كردند؛ پس، لعنت خدا بر كافران باد».

3. اين آيات هشدارى است به مدعيان اسلام، مسيحيت و يهوديت كه عنوان و اسم، كارساز نيست؛ بلكه آن چه ملاك ارزش و معيار واقعى است، ايمان به خدا و قيامت و بندگى واقعى است. ر.ك: الميزان، ج 1، ص 193.

بنابراين، آيه شريفه مطرح شده در سؤال، دلالتى بر درستى «پلوراليسم»، به معناى حقانيت پيروان شرايع مختلف ندارد؛ بلكه براى همگان، «يك حق واقعى» را تعريف مى‏كند و آن، ايمان به خداوند و معاد و پاى‏بندى به عمل صالح است؛ به ويژه با توجه به «آيه 17 سوره حج» كه به طور آشكار، سرانجام مشركان را از خداپرستان جدا مى‏داند و تفاوت و جدايى ميان خداپرستان و پيروان شرايع مختلف را نيز بيان فرموده است. بنابراين، تفاوت اديان، گاهى به معناى جدايى حق از باطل و اختلاف راه از بى‏راهه است و گاهى به معناى درجات متكامل‏تر از يك راه و يك حقيقت است كه تفاوت شرايع آسمانى به معناى دوم مى‏باشد.

در نتيجه، ما «كثرت طولى» در شرايع را قبول داريم؛ به اين معنا كه در طول تاريخ، شرايع متكامل‏تر شده‏اند؛ ولى «كثرت عرضى» را قبول نداريم؛ يعنى قبول نداريم كه در يك زمان، چند شريعت، بيان‏گر حق كامل باشند همان، ص 24.؛ بلكه آن چه امتياز شرايع را نشان مى‏دهد، كامل‏تر بودن معارف‏

و احكام و دستورات آن است؛ به گونه‏اى كه هم انسان را به معرفت عميق‏تر و بينش دقيق‏تر، آگاه سازد و هم از جهت رفتار، آدمى را به تعادل و هنجار مناسب فردى و اجتماعى، رهنمون شود و شريعت اسلام، داراى چنين ويژگى‏هايى است و اين حقيقت كه «شريعت آخرين، كامل‏ترين نيز هست»،

در قرآن مجيد بيان شده و به طور آشكار اعلام شده است كه تنها كسانى از پيروان شرايع گذشته كه به شريعت اسلام ايمان آورند، به حق كامل، راه يافته‏اند؛

چنان كه مى‏خوانيم:

«فَإِنْ آمَنُوا بِمِثْلِ ما آمَنْتُمْ بِهِ فَقَدِ اِهْتَدَوْا وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّما هُمْ فِى شِقاقٍ» بقره (2)، آيه 137.؛ «اگر آنان (پيروان شرايع گذشته) نيز به مانند آن چه شما ايمان آورده‏ايد، ايمان بياورند، هدايت يافته‏اند و اگر سرپيچى كنند، از حق جدا شده‏اند».

البته كسانى كه امكان آشنايى با حقانيت شريعت اسلام نداشته‏اند، داراى عذر مى‏باشند و اگر روحيه حقيقت‏جويى و تسليم در برابر حق را داشته باشند، اهل نجاتند؛ اما اگر به خاطر تعصب و منافع خويش، از پذيرفتن شريعت اسلام، دورى گزينند، گرفتار عذاب الهى خواهند شد.

پرسمان دانشجویی