سند زیارت عاشورا - صحت صدور زیارت عاشورا | کتابخانه مجازی الفبا

در مورد سند زيارت عاشورا نظرتان را به مطالب زير جلب مي كنيم:

شيخ طوسي در كتاب مصباح المتهجد و سلاح المتعبد زيارت عاشورا را با سند ياد شده در زير نقل مي‌كند و مي‌گويد: روي محمد بن إسماعيل بن بزيع عن صالح بن عقبه وسيف بن عميره عن علقمه بن محمد الحضرمي «قلت لأبي جعفر: علمني دعاءً أدعو به ذلك اليوم إذا أنا زُرته من قرب، و دعاءً ادعو به إذا لم أَزَره مِن قُرب و أَومات مِن بَعد البلاد، و من داري بالسلام إليه. قال: فقال لي يا علقمه إذا أنت صليت ركعتين….»(مصباح المتهجد:215.)علقمه به امام باقر مي‌گويد: [امروز دعايي ( مقصود كيفيت زيارت امام همام است) ياد من بده كه هر موقع خواستم آن حضرت را از نزديك زيارت كنم، آن را بخوانم، ودعايي ياد من بده كه هر موقع خواستم آن حضرت را از دور و از خانه‌ام زيارت كنم، بخوانم.] علقمه مي‌گويد: امام به من گفت: هر موقع دو ركعت نماز گزاردي…. اكنون بايد ديد سند اين روايت چگونه است. شيخ روايت را از كتاب محمد بن اسماعيل بن بزيع بر گرفته، و سند خويش را در كتابش به نام « فهرست آثار علماء اماميه»(فهرست:به شماره 364.)به آن كتاب چنين نقل كرده است. ابن ابي جيد، او از محمد بن الحسن بن الوليد، او از علي بن ابراهيم قمي، او از محمد بن اسماعيل بن بزيع و همه اين مشايخ از ثقات مي‌باشند، و ابن ابي جيد از مشايخ نجاشي و همه مشايخ او ثقه هستند و نيازي به بيان وثاقت اين افراد نيست، زيرا وثاقت همگان مورد پذيرش تمام علماء رجال مي‌باشد. سخن درباره سه نفر ديگر كه محمد بن اسماعيل از آنها نقل كرده است، آنها عبارتند از: 1. صالح بن عقبه، 2. سيف بن عميره، 3. علقمه بن محمد الحضرمي. 1. صالح بن عقبه صالح بن عقبه بن قيس از اصحاب امام صادق (ع) مي‌باشد.( رجال شيخ طوسي:باب اصحاب امام صادق (ع)،شماره 47.) نجاشي نيز وي را از اصحاب امام باقر (ع) شمرده و سند خود را نسبت به كتاب ايشان ذكر كرده است.( رجال نجاشي، شماره 530.)از اين كه شيخ و نجاشي او را در كتاب خود آورده، و درباره مذهب او گفتگو نكرده‌اند گواه بر اين است كه او امامي مذهب است.( فوائد رجاليه، بحرالعلوم :4/114)و دربارة او هر چند توثيق بالخصوص وارد نشده است، ولي در عين حال مي‌توان وثاقت او را از طريق ديگر ثابت كرد و آن اينكه: 1. شخصيت‌هايي مانند محمد بن حسين بن ابي الخطاب (متوفاي 262) و محمد بن اسماعيل بن بزيع از او نقل روايت نمودند. 2. شيخ طوسي و نجاشي سند خود را به كتاب او يادآور شده اند و اين خود حاكي از نوعي اعتنا به مقام اوست. بنابراين مي‌توان گفت او فرد ممدوح و تا حدي مقبول الروايه مي‌باشد. چيزي كه هست ابن غضائري (متوفاي411هـ،)او را تضعيف كرده و علامه نيز در رجال خود آن را نقل كرده است.( الخلاصه،قسم دوم/23.)ولي انتقاد غضائري ارزش علمي ندارد، زيرا او در جرح و تعديل غالباً پيرو سماع از مشايخ نبوده بلكه با موازين ديگر به نقد افراد مي‌پرداخت، و غالباً افراد را به خاطر غلو مؤاخذه مي‌كرد، همچنان كه در اين مورد چنين مي‌گويد: غال، كذاب، لا يلتفت إليه.(مصدر پيشين.) در آن روزگار برخي را به خاطر اعتقاد به نفي سهو از پيامبر يا آگاهي آنان از غيب به اذن الهي، غالي مي‌شمردند، در حالي كه اين نوع عقايد برگرفته از قرآن و سنت است و نمي‌توان فردي را به خاطر آن غالي شمرد. بنابراين صالح بن عقبه راوي معتبري است كه مي‌توان به روايت او اعتماد كرد. 2. سيف بن عميره سيف بن عميره نخعي،كوفي ثقه است، از امام صادق و كاظم (ع) نقل روايت كرده، و نجاشي و شيخ طوسي به وثاقت او تصريح كرده‌اند. هرگاه فرض كنيم وثاقت صالح بن عقبه ثابت نشود، ضرري به صحت روايت نمي‌رساند، زيرا محمد بن اسماعيل بن بزيع حديث را از اين دو نفر در عرض هم نقل كرده، و ثابت نشدن و ثاقت يكي ضرري بر صحت روايت – به خاطر وثاقت راوي ديگر – نمي‌زند. 3. علقمة بن محمد الحضرمي علقمه از اصحاب امام باقر و صادق (ع) است، و در كتابهاي رجالي توثيق در حق او وارد نشده است.( رجال شيخ طوسي: اصحاب امام باقر (ع) به شماره 38، و اصحاب امام صادق (ع) به شماره643.)ولي مي‌توان وثاقت او را از قرائن ثابت نمود: الف: در بررسي سند دوم شيخ طوسي خواهيم ديد كه سيف بن عميره ثقه، با صفوان بن مهران ثقه در كيفيت زيارت امام حسين (ع) اختلاف پيدا مي‌كند، و سيف بن عميره به صفوان مي‌گويد: اين دعايي كه پس از زيارت مي‌خوانيد در روايت علقمه كه از امام باقر (ع) نقل كرده است، نيامده است. او در پاسخ مي‌گويد: من اين دعا را از امام صادق (ع) شنيدم، اين مذاكره گواه برآن است كه هر دو نفر بر وثاقت علقمه اتفاق نظر داشته‌اند و لذا سيف بن عميره با عمل او احتجاج كرده و صفوان بن مهران بدون انكار عمل او،به روايت امام صادق(ع) احتجاج نموده است.(مصباح المتهجد:723 ) گذشته از اين مذاكره اي كه وي با برادرش زيد بن علي نمودند، حاكي است كه هر دو برادر در امامت امام صادق (ع) ثابت قدم بودند.( رجال كشي: ترجمه به شماره 416و 417.) تا اينجا بررسي سند نخست به پايان رسيد و روشن شد اين سند قابل اعتماد مي‌باشد. شيخ طوسي زيارت عاشورا را با سند ديگري به شرح زير چنين بيان كرده است: «روي محمد بن خالد الطيالسي عن سيف بن عميره، قال أخرجت مع صفوان بن مهران الجمال وعندنا جماعه من أصحابنا إلي الغري، بعد ما خرج أبو عبدالله (ع) من الحيره إلي المدينه فلما فرغنا من الزياره (أي زيارة الإمام إمير المؤمنين (ع« صرف صفوان وجهه إلي ناحيه ( قبر أبي عبدالله الحسين (ع« فقال لنا: تزورونا الحسين (ع) من هذا المكان عند رأس أميرالمؤمنين. و من هنا أومأ إليه أبو عبدالله الصادق و أنا معه، قال: فدعا صفوان بالزياره التي رواها علقمه بن محمد الحضرمي عن أبي جعفر (ع) في يوم عاشوراء…»(مصباح المتهجد:718.)[محمد بن خالد طيالسي از سيف بن عميره نقل مي‌كند كه من با صفوان بن مهران جمال بسوي نجف حركت كرديم، آنگاه كه امام صادق (ع) از حيره ( اطراف كوفه) به مدينه منوره رفته بود. آنگاه كه از زيارت اميرمؤمنان (ع) فارغ شديم صفوان رو به سوي قبر ابي عبدالله حسين بن علي (ع) كرد، و گفت از همين جا، يعني از بالاي سر اميرمؤمنان، حسين بن علي (ع) را زيارت خواهيم كرد، زيرا خود ديدم كه امام صادق (ع) از همانجا اشاره كرد، و من همراه او بودم. سيف مي‌گويد: صفوان همان زيارتي را كه علقمه حضرمي از امام باقر (ع) نقل كرده بود قرائت كرد.. آنگاه سيف به صفوان بن مهران مي‌گويد: دعايي كه خوانديد، در روايت علقمه از امام باقر (ع) موجود نيست، او پاسخ داد كه من اين دعا را از امام صادق (ع) شنيده‌ام.] اكنون بايد ديد سند اين روايت چگونه است: شيخ طوسي روايت را از كتاب محمد بن خالد طيالسي گرفته است. و سند شيخ طوسي به كتاب او در غايت اتقان و صحت است.( فهرست شيخ به شماره 648.)ولي بايد راويان بعدي را مورد بررسي قرار دهيم و آنان عبارتند از: 1. محمد بن خالد طيالسي. 2. سيف بن عميره. 3. صفوان بن مهران جمال. سيف بن عميره راوي دوم همان‌طوري كه يادآور شديم ثقه مي‌باشد و نجاشي به وثاثت او تصريح كرده است، همچنين صفوان بن مهران از اصحاب امام صادق وامام كاظم (ع) است، او نيز از ثقات مي‌باشد.(رجال نجاشي به شماره 523.)ولي سخن دربارة محمد بن خالد طيالسي است كه در سال(259) در سن 97 سالگي درگذشته است. در كتابهاي رجال توثيق خاص دربارة او وارد نشده است، ولي بزرگان حديث از او نقل روايت نموده و بر او اعتماد كردند مانند: 1. علي بن حسن بن فضال. 2. سعد بن عبدالله قمي. 3. علي بن ابراهيم قمي. 4. محمد بن علي بن محبوب 5. محمد بن يحيي معادي. 6. معاويه بن حكيم.(معجم رجال الحديث: 17/76.)شيخ طوسي در فهرست مي‌نويسد: محمد بن خالد طيالسي مكني به ابا عبدالله، حميد بن زياد، اصول زيادي از او نقل كرده است. در اينجا دو سند شيخ طوسي نسبت به زيارت عاشورا مورد بررسي قرار گرفت و به اين نتيجه رسيديم كه سند نخست شيخ كاملاً صحيح است، و نبايد در وثاقت علقمه بن محمد حضرمي ترديد كرد. و اما سند دوم به غير از محمد بن خالد طيالسي همگي از ثقات بوده و مي‌توان گفت طيالسي نيز از روايان مقبول الروايه است، زيرا مشايخ بزرگ از او نقل روايت كرده‌اند. آية الله جعفر سبحاني ، سيماي فرزانگان ج 2 به نقل از سايت تبيان.

در ادامه به پرسش وپاسخ ذيل توجه نماييد.

حضور مرجع بزرگ آيت الله شبيري زنجاني:

با سلام و تحيت

از آنجايي كه براي برخي از مومنان شبهه‌هايي در خصوص زيارت عاشورا ايجاد شده است، لطفا نظر خود را در خصوص صحت و سقم سند آن بيان فرماييد.

والسلام عليكم و رحمة الله

دعاگوي شما: رحيم غبرايي

از تبريز 10/1/1386

ترجمه نامه‌ي ارسالي:

باسمه تعالي

گذشته از تاييدات غيبي معتبر كه مويد زيارت عاشورايند، سندي كه در كتاب مصباح المتهجد براي آن ذكر شده است، سندي صحيح است.

نتيجه تحقيق در آن مبني بر اين است كه : در اين كتاب بعد از بيان زيارت حضرت سيد الشهدا از علقمه آمده است كه : محمد بن خالد طيالسي از زبان سيف بن عميره نقل كرده است كه وي گفت: همراه صفوان بن مهران جمّال و گروهي از يارانمان به نجف اشرف رفتيم. و پس از زيارت، صفوان رو به سمت امام حسين (كربلا) كرد و به ما گفت: «از همين بالا سر حضرت امير مومنان عليه السلام امام حسين را زيارت مي‌كنيم. من با امام صادق عليه السلام بودم كه او به سوي حضرت حسين عليهما السلام اشاره كرد». سيف ‌مي‌گويد: آنگاه صفوان شروع به خواندن زيارتي كرد كه علقمه از محمد بن حضرمي و او از امام باقر عليه السلام در روز عاشورا نقل كرده بود.

ظاهر اين عبارت مي‌‌رساند كه حضرت صادق عليه السلام با همين زيارتي كه علقمه از امام باقر نقل كرده، اشاره نموده و زيارت كرده است.

در سند ياد شده، هيچ شكي در وثاقت (مورد اطمينان بودن) سيف بن عميره و صفوان بن مهران نيست [و در كتب رجالي به وثقات ايشان تصريح شده است]، اما دو نكته بايد ارزيابي شود:

الف – ارتباط با محمد بن خالد يا همان طرق به وي (يعني كلام محمد بن خالد از كجا يا توسط چه كسي به ما رسيده است؟)

ب - وثاقت خود محمد بن خالد (يعني آيا محمد بن خالد فرد قابل اطمينان و راستگويي هست؟)نكته اول يا همان طرق به محمد بن خالد را با دو بيان مي‌توان اثبات كرد:

بيان اول: با بررسي سند و بخصوص عبارت رَوَي محمدُ بنُُ خالد... [يعني محمد بن خالد گفته است...]– و به شكل رُوِيَ عن محمدِ بنِ خالد [از محمد بن خالد نقل شده است...] نبودن آن - مشخص مي‌شود كه در نزد شيخ طوسي نسبت اين روايت به محمد بن خالد طيالسي ثابت بوده است. و همين در اعتبار اين سند از اين جهت كافي است.بيان دوم: به ظاهر اين حديث [مستقيما] از كتاب محمد بن خالد اخذ شده است. در كتاب الفهرست كتابي به وي نسبت داده شده است كه از طرق حسين بن عبيد الله غضائري و او از احمد بن محمد بن يحيي عطار و او نيز از پدرش و وي از محمد بن علي بن محبوب و محبوب از محمد بن خالد روايت كرده است.

همه‌ي اين يادشدگان از بزرگان و معتمدان شيعه هستند. بخصوص احمد بن محمد بن يحيي عطار كه از مشايخ اجازه نيز بوده است. مشايخ اجازه‌اي كه بنابر تحقيق در قله وثاقتند.اما نكته دوم يا همان وثاقت محمد بن خالد كه امور متعددي بر آن دلالت دارد:

1- نقل روايت توسط محمد بن علي بن محبوب كه از بزرگان شيعه است از محمد بن خالد. اين امر دليل اعتماد وي به محمد بن خالد است و مورد وثوق بودن اوست.

2- دست يابي بزرگان مورد وثوق به كتابهاي گروهي از راويان مانند سيف بن عميره و محمد بن معروف و رزيق بن زبير از طرق طيالسي.

[براي نمونه دانشمندي چون] محمد بن جعفر رزّاز كه از بزرگان مورد اعتماد شيعه است از طرق طيالسي كتابهاي آن دو را روايت كرده است كه اين دليل بر اعتماد رزاز به طيالسي است.

[نمونه ديگر] روايت كتاب رزيق توسط عبد الله بن جعفر حميري از طرق محمد بن خالد.

همچنين بن زياد اصول بسياري را از طرق طيالسي روايت كرده است (بن زياد با آنكه واقفي است اما مورد وثوق شيخ و نجاشي است).

3- روايت بسياري ديگر از راويان مورد اعتماد و اجلّاء ثقات از طيالسي علاوه بر موارد ياد شده. [مانند] :

سعد بن عبد الله ؛ سلمة بن خطاب كه بظاهر ثقه است ؛ پسرش عبد الله بن محمد بن خالد ؛ علي بن ابراهيم و علي بن سلميان رزازي ؛ محمد بن حسن صفار ؛ محمد بن حسين ؛ معاوية بن حكيم.آنچه ياد شد، از قويترين نشانه‌هاي وثاقت طيالسي است. شايان ذكر است كه حتي ابن غضائري كه معروف است به اشتباه بسياري از ثقات را جرح كرده است، درباره طيالسي، جرحي از وي نرسيد است.

بنابر اين در مورد اعتماد بودن طيالسي هيچ شكي نيست. لذا سند زيارت عاشورا از اين طريق صحيح و بدون خدشه است.

موسي حسيني شبيري زنجاني

بيستم/جمادي الاولي/1428

پرسمان دانشجویی