زيبايي های قرآن | کتابخانه مجازی الفبا

خوب است دانسته شود. زیبایی و زشتی هر دو نسبی اند. تشخیص آنها به صحت و سلامت حس، ذوق، عقل و اندیشه و علم زیبایی و زشتی شناختی افراد و هنرمندی آنها بر می گردد. در راستای کمک به تبیین و تشخیص بهتر این موضوع علوم مختلف مانند هنر، فلسفه هنر، علم زیبایی شناسی و ... به وجود آمده است.

نسبي بودن زيبايي بدين معنا است كه ممکن است انسانی چیزی و ياکسی در نظرش زیبا یا فوق العاده زيبا باشد وحال آنكه انسان ديگر اورا زيبا نبيند یا فوق العاده زیبا نبیند.

در مورد قرآن کریم هم گر چه می توان به زیبای نسبی بین آیات قائل شد. اما زیبایی قرآن را نمی توان درکلام منحصر دانست.چون نوع نگاه و زاویه دید افراد به زیبایی های قرآن فرق می کند و هر کس از حس، درک، عقل، اندیشه و علم بالایی برخوردار باشد و در زاویه و افق بهتری قرار گیرد به همان نسبت، زیبایی های بیشتر و بهتری نصیبش می شود. و ندیدن و درک نکردن زیبایی های بیشتر و بالاتر قرآن را نمی توان دلیل بر عدم وجود آنها دانست.

به عبارت دیگر،همه به یک اندازه زیبایی ها قرآن را درک نمی کنند. کم هستند افرادی که به همه ابعاد و زوایای زیبای قرآن راه یابند و بتوانند گزارش کنند.

قرآن به عنوان یک موجود در هستی، زیبایی های خاص خود را دارد،مانند:

زیبای به لحاظ ساختار و آهنگ کلمات و جملات؛ برخورداري ازعمق و ژرفا؛ کلان نری؛ تمركز بر نيازهاي اساسي بشر؛ توان پاسخگويي به نيازهاي هر عصر؛ گستره ی بحث از امور جهان ماده و ماوراء؛ بیان محورها، موضوعات و مسائلی بسیار در حجم کم؛گزارشگری به حق و صدقاز مبدا و معاد، و آغاز و انجام هستی و انسان؛ تناسب و ارتباط بین کلمات، گزاره ها و مجموعه معارف؛ برخورداري ازاستدلال وبرهان؛ سازگاری با فطرت و عقل پسندی؛ رعايت نزاهت دربيان( پيرايش سخن )،رعايت عناصر زيبا شناختي؛ و ... .

مجموعه زیبایی های مذکور و ... سبب شده قرآن کتاب جهانی، جاودانی، فرا زمانی و فرا مکانی باشد.

قرآن كتابي است كه ظاهري زيبا، بياني شيرين و باطني عميق دارد. مشعل فروزاني است كه هرگزبه خاموشي نمي‌گرايد وفروغ آن همواره بر تارك اعصار مي‌درخشد. تازگي هايش رنگ كهنگي به خود نمي‌گيردوهرچه زمان بگذرد، مفاهيم آن آشكارترمي‌شود چه بسيار مفاهيم واسرار علمي نهفته است كه باگذشت زمان برما مكشوف مي‌گردد.

از زیبایی های قابل توجه قرآن مجید تحریک قوه عقل و خیال در کنار قوای ظاهری برای درک زیبایی های جهان هستی و عظمت آفریدگار آن است.

نتیجه این کار ابتهاج واحساس لطيفي است كه به انسان دست مي‌دهد. نيروها و عواطف او را برمي‌انگيزد وغوغاها وهيجانهاي بزرگي در اندرون برپامي‌كند.

خردمندرا به آفریدگار زیبایی و هنر، غیب، وحی و قرآن توجه می دهد. که درآن، سيمايي هنري ومعنوي مي‌يابد واحساس خرمي وحق شناسي پيدا مي‌كند.خاطرخواهي وهمدلي پديد مي‌آوردكه آتش برخرمن خودخواهي هاي پست و محدودش مي‌زند.

بنابر آن چه گفته شد زیبایی های قرآن از جهت قالب و محتوا قابل دقت و بسیار قابل شمارش می باشد.و یکی از نشانه های زیبایی قرآن انعکاس زیبایی های آفرینش و بیدار سازی حس زیبایی دوستی در مخاطبان است که به چند نمونه از این گونه آیات اشاره می شود؛

زيبايي ها درقرآن

آيات قرآن كريم زيبايي ها را به خداوند نسبت داده و او را به وجودآورنده تمام زيبايي‌ها دانسته‌ است، چه حوزه اين زيبايي محسوس باشد يا غيرمحسوس.

- «هوالله الخالق البارئ المصور له الاسماء الحسني»1.

اوست خداوند خالق وسازنده ومصور وتمام اسماءحسني ازآن اوست .

- وهمچنين « قل من حرّم زينه التي أخر کل عباده … »2 .

اي پيامبر، به آنان بگوكيست كه زينت خداوندي راكه براي بندگانش [ ازجهان طبيعت] برآورده تحريم نموده است .

چند نمونه:

1 ـزيبايي آسمان باستارگانش

فيلسوف معروف كانت مي‌گويد: « ازتماشاي دومنظره هرگزسير نخواهيم گشت: آسمان لاجوردين پرستاره كه تجسمي ازبيكرانگي دارد و وجدان آدمي كه شگفتي‌هايش قابل توصيف نيست.»

آري اين واقعيتي است كه درقرآن كريم به وضوح و بارها تكرار شده است . قرآن آسمان را يكي ازمظاهرزيبايي مي‌داندكه با ستارگان زينت داده شده است. آياتي كه بدين نكته اشاره مي‌كنند عبارتنداز :

ـ « إنازيناالسماءالدنيابزينه الكواكب»3.

ماآسمان دنيا را بازينت ستارگان آراستيم.

ـ « وزيّناالسماءالدنيامصابيح»4.

وپايينترين آسمان را با چراغهايي بياراستيم.

ـ « ولقدزيناالسماءالدنيامصابيح»5 .

وآسمان دنيارابه چراغها آراستيم.

ـ « ولقدجعلنافي السماءبروجاًوزيّناهاللناظرين»6 .

ومادرآسمان برجهايي قرارداديم وآن را براي بينندگان بياراستيم.

ـ « أفلم ينظروا إلى السماء فوقهم كيف بنيناها وزيناها وما لها من فروج والأرض مددناها وألقينا فيها رواسي وأنبتنا فيها من كل زوج بهيج »7 .

مگرآسمان را برفرازسرشان نمي‌نگريدكه چگونه نمايش نهاده‌ايم وآن را آراسته‌ايم بي آنكه مشكاني درآن باشد وزمين را بگسترديم وكوه هاي بلند درآن بيفكنديم وگياهان گونه‌گون باطراوت درآن برويانديم .

منظره زيباي آسمان درشبهاي تاريك و پرستاره، چنان منظره زيبايي درنظر انسان مجسم مي‌سازدكه او رامسحور و مفتون خودش مي‌كند. گويا با زبان بي زباني با ما سخن مي‌گويند ورازهاي آفرينش را بازگو مي‌كنند. گويي شاعرند وزيباترين غزلهاي عشقي وعرفاني راپي در پي مي‌سرايند. اين مناظر آنقدر زيباست كه نه تنها چشم ازديدن آن خسته نمي‌شودكه خستگي را نيزاز تمام وجود انسان بيرون مي‌كند!

منظورآيات از زينت دادن آسمان اين است كه ستارگان درخشان با آن جمال بديع كه دارند درآسمان آفريديم . پس خود اين ساختمان،اين بناي بديع باآن جمال خيره كننده‌اش صادق‌ترين شاهد برقدرت حق مي‌باشد 8 .

ابهت وجمالي كه ستارگان زيبا درآسمان به وجودمي‌آورند عقلها را حيران مي‌سازد. آنها نمونه‌هايي ازعظمت وقدرت لايزال الهي‌اندكه بهترين مجراي شناخت او هستند.

2 ـزيبايي مناظر طبيعي روي زمين

زيبايي گلها ودرختان و چمنزارها و ديگر روييدني ها ازعالي‌ترين انواع زيبايي‌هاست كه خداوند متعال براي بشربه وجودمي‌آورد وغم واندوه وملالت ويكنواختي زندگي را مي‌زدايد و بهجت وسرور دردلها ايجادمي‌كند.

ـ « … وَتَرَى الْأَرْضَ هَامِدَةً فَإِذَا أَنزَلْنَا عَلَیْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنبَتَتْ مِن کُلِّ زَوْجٍ بَهِیجٍ » 9 .

زمين راخشك ومرده مي‌بيني اما زماني كه باران را برآنب فرستيم به حركت مي‌آيد و رشد مي‌كند وانواع گياهان زيبا را بروياند.

ـ « الم تر ان الله أنزل من السماء ماءً فتصبح الارض محضره ان الله لطيف خبير» 10 .

آيا نديدي كه خدا از آسمان آبي فرو فرستاد و زمين سبز وخرم شد وخداوند دقيق وآگاه است .

ـ « أمن خلق السموات والارض وانزل لكم من السماء ماء فابنتنا به حدائق ذات بهجه» 11 .

آيا آنكه آسمانها و زمين را آفريد واز آسمان برايش ما آبي نازل كرد كه باآن باغهاي خرم رويانيديم كه روياندن درختانش كار شما نبود.

ـ « والارض مددناه اوألقينا فيها رواسي وأنبتنا فيها من كل زوج بهيج» 12 .

وزمين را بگسترديم وكوههاي بلند درآن بيفكنديم وگياهان گوناگون با طراوت درآن برويانديم .

نكته‌اي دربرخي آيات مذكور به چشم مي‌خورد اين است كه ابتدا به نزول آب ازآسمان اشاره مي‌شود وسپس آن را علت زيبايي در روي زمين معرفي مي‌كند.

3 ـزيبايي جانداران

ـ « ولكم فيها جمال حين تريحون و حين تسرحون» 13 .

درآمدوشد چهارپايان درصبح وشام برايتان زينت است .

منظره جالب حركت دسته‌جمعي گوسفندان و چهارپايان به سوي بيابان وچراگاه سپس بازگشت شان به سوي آغل و استراحتگاه كه قرآن ازآن تعبير به جمال كرده است تنها يك مسأله ظاهري و تشريفاتي نيست بلكه بيانگر واقعيتي است دراعماق جامعه، وگويا اين حقيقت است كه چنين جامعه‌اي خودكفاست، فقيرومستمند و وابسته به اين وآن نمي‌باشد وجمال جامعه به استقلال، خودكفايي، توليد و توسعة دامداري است. درواقع جمال، استغناء وخودكفايي جامعه است !

نكته ديگري كه ازآيه استفاده مي‌شود اينكه جمال جامعه درحركت و تلاش است نه ركود و خمود. آن هم حركت دسته جمعي نه تك روي . خداوند اينها را خلق كرده تا انسانها ازمنافع آنها استفاده كنند وزينت انسانها باشند. 14

4ـزيبايي تركيب انسان و صورت او

ـ « لقد خلقنا الانسان في أحسن التقويم» 15 .

ما انسان رابه نيكوترين صورت وسيرت آفريديم.

ـ « … وصوركم فأحسن صوركم …» 16 .

وشما را صورت بخشيد و صورتهاي تان را نيكو ساخت.

ـ‌ « … وصوركم فأحسن صوركم واليه المصير»17.

ـ « فتبارك الله أحسن الخالقين»18.

پاك وبزرگوار خدايي كه نيكوترين آفرينندگان است .

حسن صورت عبارت است از تناسب تجهيزات آن نسبت به يكديگرو تناسب مجموع آنها با آن غرضي كه به خاطرآن غرض ايجاد شده، اين است معناي حسن نه زيبايي منظر، چون حسن يك معناي عامي است كه درتمامي موجودات جاري است .

ابن عباس مي‌گويد: انسان در زيباترين صورت يعني مستوي القامه و مستقيم آفريده شده است. نه مثل سايرحيوانات سرافكنده و افتاده برصورت.

أحسن التقويم يعني انسانها با كمال در نفوس واعتدال در جوارح و اعضايشان آفريده شده‌اند و با سخن گفتن و تشخيص دادن و تدبيراموركردن از ديگر موجودات جدا شده‌اند 19.

5 ـزيبايي آرمانهای معقول

درآيات قرآني برزيبايي آرمانهاي معقول واصول عالي اخلاقي وارزشهاي انساني تكيه شده‌است. اصول وآرمانهايي كه هم في نفسه زيبايند وهم زيبايي‌ها را به طوركامل براي ما مي‌نمايانند.

الف. عفو و اغماض زيبا

عفو واغماض زيبا كه بدون منت و باوجود قدرت بر انتقام وبدون اينكه گذشت و عفو موجب طغيانگري و مهارگسيختگي شود . چنين عفو وچشم‌پوشي ازخطاهاوانحرافات نوعي تعليم وتربيت سازنده دربرداردكه علاوه برتطابق بامنطق وقواعد زندگي انساني، ذوق وشهود واحساس زيباجويي آدمي را نيز تحريك مي‌نمايد.

ـ « وان الساعة لآتية فاصفح الصفح الجميل. » 20 .

و روز رستاخيز قطعاً فرا خواهدرسيد. باعفو وبخشش زيبا از لغزشهاي مردم درگذر

ب.صبرزيبا

چه بزرگ و زيباست آن روح كه در برابرحوادث وانگيزه‌هاي بي اساس وغيرمنطقي خود را نمي‌بازد وتلخي صبرو بردباري قيافة اورا كه مانند پرده‌اي روي روحش كشيده شده است،‌درهم و برهم نمي‌كند و تبسم با عظمت او رامبدل به گرفتگي عبوسانه نمي‌كند. تبسم درهنگام شكيبايي وگشادگي رواني در مقابل عوامل وانگيزه‌هاي كوبنده همان زيبايي معقول است كه هيچ تماشاگري را هراندازه هم كه تماشايش طولاني بوده باشد سيرنمي‌كند.

ـ « فاصبرصبراًجميلاً»21 .

شكيبايي نما ،‌ شكيبايي زيبا.

ج.جدايي و مفارقت زيبا

آن هنگام كه آدمي مطابق عقل از مردم منحرف و تبهكار جدامي‌شود،‌ ودراين جدايي نه تنها ازاصول و قواعد انساني تعدي نمي‌كند ودردهاي خودو انسان يا گروهي كه ازآن جدامي‌شود و دوري مي‌گزيند، نمي افزايد، بلكه اين كار رابراي آگاه ساختن وتحصيل اعتدال روحي براي آن انسان يا گروه انجام مي‌دهد. روح چنين شخصي از نوعي زيبايي عالي برخوردار است كه خود بيش ازهمه از زيبايي آن لذت مي‌برد.

ـ « واصبرعليما يقولونوا هجرهم هجراً جميلاً» 22 .

به آنچه مي‌گويند بردبار باش و ازآنان دوري گزين، دوري و جدايي زيبا .

د.زيبايي ايمان

آيات فراواني درقرآن مجيد عالي‌ترين مطالب دربارة‌ خواص و نتايج ايمان را تذكره داده است . يكي ازمهمترين خواص ايمان،زيبايي وآراسته شدن دلهايي است كه از ايمان برخوردارگشته است :

ـ « ولكن حبب اليكم الايمان وزينه في قلوبكم وكره اليكم الكفر والفسوق وللعصيان» 23 .

ولي خداوند متعال ايمان را به دلهايتان محبوب نموده و ايمان را در دلهاي شما با زيبايي بسيار است وكفرو فسق و معصيت را براي شما زشت وكراهت بار ساخت .

ـ فَإِنْ آمَنُواْ بِمِثْلِ مَا آمَنتُم بِهِ فَقَدِ اهْتَدَواْ وَّإِن تَوَلَّوْاْ فَإِنَّمَا هُمْ فِي شِقَاقٍ فَسَيَكْفِيكَهُمُ اللّهُ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ » ؛ «صبغه الله و من أحسن من الله صبغه و نحن له عابدون » 24 .

اگرآنان همان گونه كه شما ايمان آورده‌ايد. ايمان بياورند، پس هدايت شده‌اند و اگر از ايمان روي گردان شوند جز اين نيست كه آنان دراختلاف و پراكندگي خواهند بود. خداوند در برابرآنان براي توكفايت مي‌كند و اوست شنوا و دانا. ايمان رنگرزي زيباي خداوندي است وكيست بهتر از خداوند درايجاد نقش زيبا وما عبادت كنندگان او هستيم .



منابع و مآخذ:

1 ـ قرآن كريم

2 ـ معجم المفهرس

3- تفسیر المیزان

4- تفسیر نمونه

5- تفسیر نور

6 ـ زيبايي و هنر از ديدگاه اسلام ، ‌محمد تقي جعفري.نویسنده:غلامرضا کاویان