قضا و قدر و توکل | کتابخانه مجازی الفبا

چه جوری می تونم به موضوع توکل بر خدا و قضا و قدر الهی يقين پيدا کنم؟

انسان نمي تواند در کارها بر خداي تعالي توکل حقيقتي داشته باشد مگر اينکه يقين کند که جز خداي کسي فاعل و مؤثر در اين عالم نيست. و منشأ هر موجودي و هر فعلي از خلق و روزي، و عطاء و منع، و غني و فقر، رحمت و بيماري، و عزلت و ذلت و مرگ و زندگي ... و هر چيزي که نامي دارد، يگانه مبدع و مخترع آن خداي تعالي است که هيچ شريک را نيازي براي او نيست. انسان بايد اين را نکته را کشف کند و به يقين دريابد. که بعد از کسف اين مطلب ديگر به غير او هيچ توجه و نظر نکند، بلکه بيم و اميدش يکسره به او و وثوق و اعتمادش تنها بر او باشد، که فاعل منحصر و يگانه،‌ اوست نه غير او،‌ و جز او همه رام و تحت سلطه اويند که هيچ استقلالي حتي در به حرکت درآوردن ذره اي در پهنه آسمان و زمين ندارند.هنگامي که درهاي معارف به روي انسان گشوده شد اين مطلب براي او تمامتر و کامل تر از مشاهده با چشم، روشن مي شود، و فقط شيطان است که او را از اين توحيد بازمي دارد و در قلب او به واسطه التفات به بعضي از وسائط که در آغاز آنها را منشأ اثر براي بعضي امور مي پنداشت، شائبه شرک مي اندازد. چنانکه براي باران بر ابر اعتماد مي کند و براي روئيدن کشت و رشد و نمو زراعت به بارش باران اميد مي بندد و در سير و حرکت کشتي به وزش باد دل خوش مي دارد، و در حدوث زميني بر ستاره بيني و ارتباط کواکب با اين حوادث تکيه مي کند.ترديدي نيست که امثال اين توجهات نتيجه جهل به حقايق امور است زيرا کسي که حقيقت جهان چنانکه هست بر او منکشف شود، مي داند که آسمان و ستارگان و باد و ابر و باران و انسان و حيوان و ديگر مخلوقات همگي مقهور وجود يگانه حق تعالي هستند که شريک و انبازي ندارد. پس مي داند که مثلا باد همان هواست و هوا بخودي خود و بدون محرک به حرکت درنمي آيد و اين محرک تا متحرک ديگري نداشته باشد هوا را به جنبش در نمي آورد، ... و همين طور تا برسد به محرک اول که نه محرکي دارد و نه به خود متحرک است، و حال به همين منوال است، در مورد ديگر وسائط از قبيل افلاک و ستارگان و کائنات جو و موجودات زميني از جماد و نبات و حيوان. (ر.ک علم اخلاق اسلامي، مهدي نراقي، ترجمه: دکتر مجتبوي، ص191)توكل از ماده وكالت به معناي سپردن كارها به خداوند و اعتماد بر لطف او است. مرحوم راغب اصفهاني در مفردات مي گويد: «توكل» اگر با حرف «علي» بيايد به معناي اعتماد كردن مي باشد. (راغب اصفهاني، مفردات، ماده وكل).
مرحوم سيد عبدالله شبر، از علماي بزرگ اخلاق در تفسير توكل مي گويد: «توكل منزلي از منزلگاه هاي دين و مقامي از مقامات اهل يقين بلكه از درجات مقربين است. حقيقت توكل همان اعتماد قلبي در همه كارها بر خداوند و صرف نظر كردن از غير او است و اين منافاتي با تحصيل اسباب ندارد مشروط بر اين كه اسباب را در سرنوشت خود، اصل اساسي نشمرد. پس توكل به معناي ترك فعاليت و كوشش جسماني و تدبير عقلاني نيست، چون اين كار در شريعت مقدس حرام و قبيح است و در شرع مقدس اسلام، تلاش در اموري مانند صنعت و زراعت و ساير راه هاي به دست آوردن رزق و روزي و تأمين معاش، امري محبوب و مورد تأكيد است. (اخلاق شبر، ص 275، با تلخيص و تصرف).
پس توكل مفهوم ظريف و دقيقي دارد كه در عين توجه داشتن به عالم اسباب، انسان را از غرق شدن در آن و دل بستن به غير خدا و آلودگي به شرك باز مي دارد. انسان بايد با كمال قدرت و قوت از هر گونه وسيله شروع براي پيروز شدن بر مشكلات بهره گيرد و موانع را از سر راه خود بردارد و با اين حال متكي به لطف پروردگار و قدرت بي پايان او باشد و پيروزي را از او بداند نه از غير او.در حديثي رسول گرامي اسلام(ص) از جبرئيل(ع) مي پرسد: توكل بر خداوند متعال چيست؟ جبرئيل(ع) در پاسخ مي گويد: «العلم بان المخلوق لايضر و لا ينفع ولا يعطي و لا يمنع و استعمال اليأس من الخلق؛ حقيقت توكل علم و آگاهي به اين است كه مخلوق نمي تواند زياني برساند و نه سودي و نه چيزي ببخشد و نه از آن باز دارد، و نيز توكل مأيوس شدن از خلق است (يعني همه چيز را از خدا و به فرمان او بداند) (بحار، ج 68، ص 138، ح 23).
در حديث ديگري مي خوانيم كه معصوم(ع) در پاسخ پرسش درباره توكل فرمود: «لا تخاف سواه» توكل اين است كه از غير خدا نترسي. (بحار، ج 68، ص 143 ، ح 42)
از اين تعبيرات به خوبي استفاده مي شود كه روح و حقيقت توكل، بريدن از مخلوق و پيوستن به خالق است. در عين حال در روايات اسلامي شديدا اين معنا نفي شده است كه مفهوم توكل، ترك استفاده از اسباب و وسايل عادي است. در حديث معروفي آمده است: مرد عربي در حضور پيامبر(ص) شتر خود را رها كرد و گفت: «توكلت علي الله».پيامبر اكرم(ص) فرمود: «اعقلها و توكل» شتر را پايبند بزن و سپس توكل بر خدا كن (با توكل زانوي اشتر ببند) (المحجه البيضاء، ج 7، ص 426).
اصولا مشيت خداوند بر اين قرار گرفته كه مردم در اين عالم براي رسيدن به مقصود از اسباب وسايل موجود كمك بگيرند. در حديث معروف از امام صادق(ع) آمده است: «ابي الله ان يجري الاشياء الا بأسباب فجعل لكل شيء سببا؛ اراده الهي بر اين قرار گرفته كه همه چيز مطابق اسباب جريان يابد، به همين جهت براي هر چيزي سببي قرار داده است. (اصول كافي، ج 1، ص 183، ح 7).
بنابراين بي اعتنايي به عالم اسباب نه تنها توكل نيست، بلكه به معناي بي توجهي به سنت هاي الهي است و اين با روح توكل ناسازگار است.پس به طور خلاصه، توكل بر خداوند يعني اعتماد كردن به او و واگذار كردن كار به او و تسليم اراده او بودن و استقلال ندادن به اسباب و توجه كامل به مسبب الاسباب يعني خداوند متعال. يعني در عين استفاده از اسباب توجه داشته باشيم كه اسباب از خود چيزي ندارند و در تأثير مستقل نمي باشند بلكه تكيه گاه آنها نيز خداوند متعال است. (با استفاده از الميزان، ج 5، ص 239).
مراحل توكل : توكل را مي توان بطور كلي بر سه قسم تقسيم كرد:1- توكل زباني : يعني آن توكلي كه فقط با زبان گفته مي شود توكلت علي الله (برخداتوكل كردم ) اين توكل از ارزش معنوي برخودار نيست.2- توكل اعتقادي : يعني آن توكلي كه ناشي از اين اعتقاد است كه واقعا همه كاره خداوند تبارك و تعالي است و حقيقتا او تكيه گاه همه چيز و همه كس است با توجه به اين اعتقاد توكل بر خداي تعالي مي شود و سپس بر كاري اقدام مي گردد اين توكل از ارزش معنوي برخودار است كه اكثر مسلمان ها مي توانند با توجه به اين مرحله توكل كارهاي خود را آغاز كنند.3- توكل قلبي : يعني آن توكلي كه از حالات بلكه از ملكات فضيله نفس انساني گشته است و شايد حديث شريف زير به اين مرحله عالي از توكل اشاره داشته باشد: علي بن سويد مي گويد از امام موسي بن جعفر(ع ) درباره اين آيه شريفه ((و من يتوكل علي الله فهو حسبه )) هر كس بر خدا توكل كند خدا او را بس است پرسيدم حضرت فرمود: ((التوكل علي الله درجات منها ان تتوكل علي الله في امورك كلها فما فعل بك كنت عنه راضيا تعلم انه لا يألوك خيرا و فضلا و تعلم ان الحكم في ذالك له فتوكل علي الله بتفويض ذالك اليه وثق به فيها و في غيرها; توكل بر خدا داراي درجاتي است از جمله اينكه در تمام كارهايت برخدا توكل كني پس هر چه خدا با تو انجام داد (و اراده حكمت آميزش بر هر چه تعلق گرفت ) راضي باشي علم و يقين داشته باشي كه او از هيچ خيز و فضلي دريغ نكند و نيز علم و يقين داشته باشي كه حكم و فرمان در اين جهت با اوست پس با واگذاري كار به او بر او توكل كن و به او در كارهاي خود و كارهاي غير خود وثوق (اطمينان و آرامش ) داشته باش )), (ترجمه اصول كافي كليني , ج 3, ص 106, ر 5).در اين حديث به دو مقام بلند معنوي كه از اركان ايمان هم هستند اشاره شده است :1- مقام رضا 2- مقام تفويض . امام علي (ع ) مي فرمايند: ((الايمان علي اربعه اركان , التوكل علي الله و التفويض الي الله و التسليم لامرالله و الرضا بقضاء الله ; ايمان چهار ركن دارد 1- توكل برخدا 2- تفويض الي الله 3- تسليم امرالله 4- رضا به قضاي الهي )), (ميزان الحكمه , ج 1, ص 318, ر 1348).در نتيجه ايمان كه خود فقط يك امر قلبي است نه اعتقادي و زباني چهار ركن دارد كه همه آنها نيز قلبي مي باشند بنابراين آن توكلي در كلام امام موسي بن جعفر(ع ) مراد است كه قلبي باشد در چنين توكلي علم , يقين , وثوق و آرامش نهفته است و توكل كننده ذره اي دغدغه و ناآرامي ندارد توكل قسم اول از آن منافقين است زيرا صرفا توكل زباني است و باطن بدان اعتقادي ندارد توكل قسم دوم بهره عامه مسلمانان است و توكل قسم سوم ويژه موئمنان واقعي است كه دستيابي به آن بسيار مشكل و در درازمدت مي باشد و هر كس به اين مقام و مرحله سوم رسيد متوكل واقعي مي باشددر پايان به برخي آثار و ثمرات توكل بر خداوند اشاره مي شود:1. قوت قلب: امير مؤمنان(ع) مي فرمايد: «اصل قوه القلب التوكل علي الله ؛ ريشه و اصل قوت قلب، توكل بر خدا است». (ميزان الحكمه، ج 1، ص 318، ح 1348).2. رام شدن دشواري ها و آسان گشتن اسباب: امير مؤمنان(ع) مي فرمايد: «من توكل علي الله ذلت له الصفات و تسهل عليه الاسباب؛ هر كس بر خدا توكل كند، سختي ها در برابرش رام و اسباب و وسايل براي او آسان و هموار مي گردد». (غرر الحكم، شماره 9028). 3. شكست ناپذير شدن: حضرت باقر(ع) مي فرمايد: «من توكل علي الله لا يغلب و من اعتصم بالله لا يهزم؛ هر كس بر خداوند توكل و اعتماد كند، شكست نمي خورد و هر كس به دامن او چنگ زند، مغلوب نمي گردد».(ميزان الحكمه، ج 4، 22547)

پرسمان دانشجویی