شمولیت مومن | کتابخانه مجازی الفبا

آيا مؤمن فقط به مسلمان اطلاق مي شود يا اينکه اديان ديگر هم مؤمن به حساب مي آيند مثلا مسيحي مؤمن داريم؟

در ابتدا بهتر است در مورد چیستی اسلام و معنای ایمان داشتن بدان و فرد مومن کمی سخن بگوییم و در پایان به بررسی اصل پرسش بپردازیم.تعريف اسلام در بعضى از آيات قرآن از واژه «اسلام» و مشتقات آن استفاده شده است( آل عمران ، آيه 19 و 85؛ بقره، آيه 28؛ حجرات ، آيه 14؛ زخرف، آيه 69 و ... . در اينجا اين پرسش رخ مى‏نمايد كه مقصود از اين «اسلام» چيست و اسلام چه نسبتى با ايمان دارد؟گاهى مقصود از اسلام، جوهره اديان الهى است كه مى‏خواهند آدمى تسليم محض خداوند متعال باشد. آل عمران (3)، آيه 19. گاهى منظور از اسلام، شهادت زبانى به وحدانيت خداوند و حقانيت رسول خدا حضرت محمد(ص) است. حجرات (49)، آيه 14. گاهى نيز اسلام با ايمان مترادف است. يونس (10)، آيه 84.
امّا در يك برآيند كلى مى‏توان گفت: اسلام عبارت است از «تسليم»؛ ولى تسليم هر چيزى به حسب خود او است. اسلامِ قلب، همان اعتراف و اذعان است كه ايمان نام دارد و اسلامِ زبان، اقرار است و اسلامِ بدن، انجام دادن افعال مطلوب خداوند مى‏باشد. امّا اسلامِ مطلق و بى‏قيد، آن است كه «تسليم»، تمام شؤون آدمى را فراگيرد و طبيعى است كه چنين اسلامى، ايمان را هم به همراه دارد. پس هر مسلمانى مؤمن نيز هست؛ اما گاهى اسلام فقط در سطح زبان يا افعال مى‏باشد. قرآن، اين گونه افراد را تا هنگامى كه معلوم نشود در نهان خانه دل كافرند، از مسلمانان مى‏شمارد.
رابطه ايمان و اسلام‏
حقيقت آن است كه با توجّه به آيات گوناگون قرآن، مى‏توان گفت: ايمان و اسلام در يكديگر تنيده‏اند و مى‏توان هر مرتبه‏اى از اين دو را مرتبه ديگرى قلمداد كرد. ديدگاه علامه طباطبايى در اين زمينه چنين است:- اسلام داراى مراتب است و دليل آن اين آيه شريفه است: ( ... اذ قال له ربّه اسلم قال اسلمت لربّ العالمين) بقره (2)، آيه 131. «آن‏گاه گرامى گرديد كه خداوند به او فرمود: اى ابراهيم! سر به فرمان خداوند فرو آور، عرض كرد: مطيع فرمانم». حضرت ابراهيم تسليم خداوند و مسلمان بود؛ ولى اين آيه حكايت دارد كه اسلام، داراى درجات بالاترى نيز هست كه اين‏چنين به حضرت ابراهيم امر مى‏شود تا به مراتب بالاتر اسلام نايل گردد.
مراتب اسلام‏
مرتبه اول، اقرار زبانى و گفتن شهادتين است؛ چه قلب موافقت بكند چه نكند. حجرات (49)، آيه 14.
مرتبه دوم، انقياد اجمالى قلب در برابر آموزه‏هاى دينى و خداوند متعال است. لازمه اين مرتبه انجام‏دادن عمل صالح است؛ گرچه در بعضى از موارد امكان تخطى از اوامر الهى نيز وجود دارد. آيات 69 سوره «زخرف» و 208 سوره «بقره» ناظر به اين مرتبه از اسلام است.مرتبه سوّم، انقياد تفصيلى قلب در برابر امرها و نهى‏هاى خداوند است؛ به شكلى كه گويا خداوند را مى‏بيند و اگر نبيند احساس مى‏كند كه خداوند او را مى‏بيند. در اين مرتبه، آدمى از دل و جان تسليم خداوند است. نساء (4)، آيه 65. اخلاق فاضله، تسليم، رضا، زهد، ورع، حب و بغض فى الله از لوازم اين مرتبه است.مرتبه چهارم، به معناى واگذارى تمام ساحت‏هاى وجودى خود، به اختيار خداوند است. بقره (2)، آيه 128 كسب اين مرتبه، تنها به دست اولياى الهى است. از اين رو برخى اين مرتبه از اسلام را «اسلام اكبر» خوانده‏اند. سيد بحرالعلوم، رساله سير و سلوك، ص 74؛ نگا: الميزان، ج اوّل، صص 283 و 284 و 301 - 303.
درباره اسلام و ايمان، توجّه به دو روايت ذيل بسيار سودمند است:1. از معصوم(ع) سؤال شد: كمترين شرايطى كه آدمى را شايسته عنوان «مؤمن» مى‏سازد، چيست؟ فرمود: «بايد شهادت و گواهى دهد كه جز خداى به حق، معبودى ديگر نيست و نشايد جز خداى يكتا، هيچ چيز ديگر را پرستش نمايد و به رسول خدا(ص) و امامان اقراركند». مجمع البحرين، ص 499، (چاپ سنگى).2. امام صادق(ع) مى‏فرمايد: «گاهى بندگان خدا پيش از آنكه مؤمن باشند، مسلمانند؛ ولى نمى‏توانند پيش از مسلم بودن مؤمن باشند. پس اسلام در رتبه‏اى و پايه‏اى قبل از ايمان قرار دارد. در عين حال داراى وجوه اشتراكى با ايمان است. اگر كسانى مرتكب گناهان كوچك و بزرگ گردند - كه خداوند متعال از آن نهى فرموده است - چنين كسانى را بايد بيرون از حوزه ايمان دانست و بايد عنوان ايمان را از آنان سلب كرد و صرفاً عنوان اسلام را براى آنها در نظر گرفت.اگر توبه كنند، به سراى ايمان باز مى‏گردند و جز حالت انكار و استحلال، آنان را به سوى سراى كفر سوق نمى‏دهد. استحلال به اين صورت است كه درباره حلال خدا، بگويند حرام است و درباره حرام قائل به حليّت و اباحه آن گردند و قلباً نيز اعتقاد پيدا كنند. در چنين شرايطى است كه آنان از حوزه و سراى اسلام فراتر رفته و در وادى كفر وارد مى‏گردند». اصول كافى، ج 3، ص 44 و 45.
پس تنها كسانى كه به خداوند معرفت دارند و اين معرفت در حد يقين اجمالى و علم اجمالى باشد، در زمره مؤمنان خواهند بود. امّا غير مؤمنان، از اسلام ظاهرى تا نفاق، كفر و شرك چنين معرفتى ندارند؛ بلكه يا در شك و ريب غوطه‏وراند، يا در جهل و نادانى، يا در گمان و ظن و يا هر سه با هم. همچنين علت «كفر، نفاق و شرك» تنها در موانع شناختى ريشه ندارد؛ بلكه گاهى موانع گرايشى و علل و عوامل اخلاقى و روانى است كه موجب اين سه مى‏گردد.نتیجه بحث : حال از گفته های پیشین روشن می گردد که مومن یعنی فرد معترف به خداوند و وحدانیت او و تصدیق کننده فرستاده و پیامبرش ، باید اضافه کرد که مسلمان و مومن در زمان حضرت نوح یعنی فردی که از حضرت نوح تبعیت می کند و در زمان حضرت موسی ، پیروان آن پیامبر و در زمان حضرت عیسی ، معتقدان به رسالت او و در زمان پیامبری حضرت محمد (ص) نیز مومن کسی است که دنباله رو باشد. اما نکته قابل طرح در زمان حاضر این است که چه بسا فردی نه از سر کوتاهی و تقصیر خود بلکه بخاطر عاملی خارج از خود قادر به یافتن حقیقت نگردد و همچنان مثلا دین حضرت عیسی را حق بداند اما همواره آماده پذیرش حقیقت است و چون به وی عرضه شد گردن می نهد و تسلیم آن می گردد و هیچگاه با حق سر عناد و ستیزه جویی ندارد ، چنین فردی هم چون به دستورات دین خود که آن را حق می داند عمل کند در سويداي دل مومن و مسلمان است. اما اگر پنهان شدن حقیقت بر او بخاطر کوتاهی و تقصیر خود او باشد و يا چون حق را دریابد با آن به مخالفت برخیزد ، او دیگر مومن حقيقي نیست و در نگرش اسلامي به او مومن اطلاق نمی گردد.

پرسمان دانشجویی