فطرس ملك | کتابخانه مجازی الفبا

در مورد فطرس ملك توضيح دهيد.

در پاسخ سئوال شما برادر عزيز گفته مي شود که:
مطابق نقل مرحوم حاج شيخ عباسي قمي: شيخ صدوق وابن قولويه و ديگران از امام صادق (ع) روايت کرده اند که چون امام حسين (ع) متولد شد حق تعالي جبرئيل را امر فرمود که نازل شود با هزار ملک براي آن که تهنيت گويد حضرت رسول (ص) را از جانب خداوند و از جانب خود چون جبرئيل نازل مي شد گذشت در جزيره اي از جزيره هاي دريا به ملکي که او را فطرس مي گفتند و از حاملان عرش الهي بود وقتي حق تعالي او را امري فرمود و او كندي کرده بود پس حق تعالي بالش را در هم شکسته و او را در آن جزيره انداخته بود پس فطرس هفتصد سال در آن جا عبادت حق تعالي کرد تا روزي که حضرت امام حسين (ع) متولد شد... چون ديد که جبرئيل با ملائکه فرود مي آيند از جبرئيل پرسيد که اراده کجا داريد؟ گفت: حق تعالي نعمتي به محمد (ص) کرامت فرموده است مرا فرستاده است که او را مبارک باد بگويم. ملک گفت اي جبرئيل مرا نيز با خود ببر شايد که آن حضرت براي من دعا کند تا حق تعالي از من بگذرد پس جبرئيل او را با خود برداشت و چون به خدمت حضرت رسالت رسيد تهنيت و تحيت گفت و شرح حال فطرس را به عرض رسانيد.
حضرت پيامبر (ص) فرمود که به او بگو که خود را به اين مولود مبارک بمالد و به مکان خود برگردد.
فطرس خويشتن را به امام حسين (ع) ماليد بال برآورد و اين کلمات را گفت و بالا رفت عرض کرد يا رسول الله همانا زود باشد که اين مولود را امت تو شهيد کنند او را بر من جهت اين نعمتي که از او به من رسيد مکافاتي است که هر که او را زيارت کند من او را به حضرت حسين (ع) برسانم. هر که بر او سلام کند من سلام او را برسانم و هرکه بر او صلوات بفرستد من صلوات او را به او مي رسانم (1)
با توجه به شرح قضيه طبق نقل مرحوم حاج شيخ عباس قمي گوئيم که: آن چه که ازاصل جريان استفاده مي شود اين است که ظاهراً فطرس گناهي را مرتکب نشده است بلکه يک کندي در اجراي امر الهي کرده است چرا که خداوند مي فرمايد: آنها سر بر فرمان خدا دارند و هر گز معصيت نمي کنند لايسبقونه بالقول و هم بامره يفعلون (2)
ثانياً گفته مي شودکه او تقاضاي مقام بالاتر را نداشت چرا که خدا از قول آنها مي فرمايند: هر يک از ما مقام معلومي دارد، ما همواره صف کشيده منتظر فرمان او هستيم و پيوسته تسبيح او مي گوئيم 3).
و ثالثاً حقيقت ديگري در اين قضيه و داستان وجود دارد و آن اين است که مي خواهد به ما بفهماند که مقام امام حسين (ع) عظيم و بالا است نه تنها امام حسين (ع) شفاعت انسانها را مي کند بلکه ملائکه ها هم نياز به شفاعت آن حضرت دارند چرا که امام حسين (ع) در پيشگاه خدا از اعتبار و ارزش بالائي برخودار است که عقل و فهم ما به آن نمي رسد.
2- بعضي از علماء مطلب را اساساً قبول ندارند به دليل آيه و نهج البلاغه که ملائکه آنچه امر مي شود نمي توانند کندي يا مخالفت کنند تعملون بما تؤمرون: به آنچه امر مي شود عمل مي کند زيرا آنها داراي قدرت اختيار نيستند محال است که مخالفت کنند.
منابع:
1- منتهي الآمال، مرحوم حاج شيخ عباس قمي، ص 362-363
2- انبياء / 27.
3- صافات / 164 -166.
به تعبير ديگر: به حکم آيه شريفه قرآن (در سوره تحريم آيه 6 و سوره نحل آيه 50 ) فرشتگان داراي عصمت بوده و گناه نمي کنند و وظيفه خود را به خوبي انجام مي دهند، داستان فطرس را بعضي از علماء در درستي آن اختلاف دارند و آن را معتبر نمي دانند، بخاطر دلايل قوي قرآني که اشاره گرديد.
علامه طباطبائي (ره) دراين زمينه مي فرمايد. بايد دانست که تمام گروه ها ي فرشتگان به تصريح قرآن و روايات متواتر، معصومند.تنها در پاره اي از روايات مربوط به قصه هاروت و ماروت، خلاف آن بيان شده که روايات ديگر آن رد کرده است. البته استاد شهيد مطهري (ره) مطلبي را در اين باره فرموده اند که مشکل به نظر مي آيد، ايشان ضمن پرداختن سخناني که ما نيز در حقيقت فرشتگان گفتيم مي فرمايد:
« بعضي از ملائکه را در اخبار و احاديث « ملائکه ذمي » مي گويند، موجوداتي هستند نامرئي، اما شايد خيلي به انسان شبيهند، يعني تکليف مي پذيرند، احياناً تمرد مي کنند.حقيقت اينها بر ما روشن نيست – و لهذا در بعضي اخبار راجع به بعضي از ملائکه دارد که، تمرد کرد و بعد مغضوب واقع شد »
تذكر: منظور بال هاي فرشتگان « تعبير کنايي » است و اشاره به قدرت و شدت حرکت توانايي ايشان را دارد.
و اگر در جايي گفته مي شود بال فرشته شکسته شد، شايد مراد اين باشد که قدرت راهيابي به عرش الهي و دست يابي به مقام اعلي از او صلب شده است و ديگر نمي تواند به آن مرتبه، دست يابد. ضمن اينکه که عصمت هم خود بكلي مشکلات و داراي مراتبي است که سهل انگاري در مرتبه و جايگاه خويش هر چند گناه نباشد اما امر پسنديده اي در آن مرتبه نيست.
در اين زمينه مي توانيد به «تفسير نمونه جلد 18 » و کتاب « فرشتگان تاليف عليرضا رجائي تهراني » مراجعه کنيد.
مأخذ: 1- توحيد - استاد مطهري (ره) ص 342
بنابراين به بيان ديگر مي‌توان گفت:
جريان فطرس در چند روايت از معصوم(ع) روايت شده و در کتب مختلفي نقل شده از جمله در کامل الزيارات ابن قولويه که از کتب معتبر حديث مي باشد (کامل الزيارات، 140).
همچنين در ضمن دعاي مربوط به روز سوم شعبان که شيخ طوسي در مصباح المتهجد از قاسم بن علاء همداني وکيل امام هادي(ع) از امام زمان(عج) نقل کرده است اين جمله آمده است که «و عاذ فطرس بمهده...؛ و پناه آورد فطرس به گهواره او [امام حسين(ع)]... » (مصباح المتهجد، ص 826 - 827).
با بررسى آيات و روايات متعدد، مى‏توان ويژگى‏هاى زير را براى فرشتگان برشمرد:
1. موجودات شريف و ارزشمندى هستند كه واسطه بين خداوند متعال و عالم محسوس به شمار مى‏آيند و در همه حوادث بزرگ و كوچك جهان نقش دارند؛ بر هر امرى با توجه به ابعاد و جنبه‏هاى مختلف آن يك يا چند فرشته گمارده شده است، نقش فرشتگان در حوادث و جريان‏ها، اجراى فرمان الاهى و تثبيت آن در جايگاه ويژه‏اش است. قرآن كريم در اين باره مى‏فرمايد: «لا يسبقونه بالقول و هم بامره يعملون؛1 آن‏ها در هيچ سخنى بر خداوند پيشى نمى‏گيرند و مطيع امر خداوندند.»
2. در فرشتگان سركشى و نافرمانى وجود ندارد؛ چون اراده‏اى مستقل از اراده خداوند ندارند تا چيزى خلاف خواست او بخواهند. قرآن در اين مورد مى‏فرمايد:«لا يعصون الله ما امرهم و يفعلون ما يؤمرون؛2 فرمان خداوند را مخالفت نمى‏كنند و امر او را اطاعت مى‏كنند.»
3. فرشتگان، با وجود فراوانى و كثرت، از نظر مقام و درجه مختلفند. برخى برتر از برخى ديگرند و عده‏اى فرمانده و عده‏اى فرمانبردارند. آن كه فرمانده است به امر الاهى امر مى‏كند و فرمان مى‏دهد و آن كه فرمانبر است نيز به دستور الاهى مطيع و فرمانبردار است و همگى در اين ويژگى كه از خود اراده و اختيارى ندارند، مشتركند؛ چنان كه قرآن مى‏فرمايد: «و ما منّا اِلاّ و له مقام معلوم؛3 هر كدام از ما فرشتگان داراى رتبه و جايگاه معين و مشخصى است.»
4. چون كارهاى فرشتگان به امر خداوند و اراده او است و خداوند در همه امورش غالب و چيره است - «و الله غالبٌ على امره؛4 خداوند بر كارش مسلط و چيره است- و هيچ چيز در آسمان‏ها و زمين او را عاجز و مغلوب نمى‏سازد،5 فرشتگان نيز كه فرمانبرداران حق بوده، اراده و خواستى جز اراده و خواست او ندارند و همواره چيره و پيروزند.6
در مورد فطرس كه يكى از فرشتگان الاهى است، روايات متعددى داريم كه مضمون و محتواى آن‏ها يكسان است. در روايتى مى‏خوانيم: فطرس فرشته‏اى بود كه گردا گرد عرش الاهى در گردش بود و درباره دستورى از اوامر خداوند كوتاهى و سستى ورزيد. بالش به كيفر اين نافرمانى چيده شد و به يكى از جزيره‏ها تبعيد گرديد. هنگامى كه امام حسين(ع) متولد شد، جبريل(ع) براى عرض تبريك به پيامبر(ص) به سوى زمين فرود آمد و در راه با فطرس ديدار كرد. جبريل(ع) به وى پيشنهاد كرد، براى عرض تبريك و تهنيت، با او نزد پيامبر(ص) برود. هنگامى كه جبريل(ع) او را به حضور پيامبر(ص) برد، به امر پيامبر(ص)، بالش را به بدن پاك امام حسين(ع) ماليد و سلامتش را باز يافت.7
عده‏اى از بزرگان معتقدند، داستان فطرس با آيات صريح قرآن كه ويژگى‏هاى فرشتگان را برشمرده، آن‏ها را بندگان مطيع و كريم و شايسته خداوند معرفى مى‏كند و از هر نوع سرپيچى و نافرمانى پيراسته مى‏داند، سازگارى ندارد؛ پس بايد اين گونه روايات را نادرست شماريم؛ و به فرض درستى‏شان، بدان سبب كه نكته‏اى فراتر از ادراك ما دارند، بايد علمش را به اهلش يعنى اولياى برگزيده الاهى واگذاريم و خود را در فهم آن ناتوان بدانيم.
در مقابل عده‏اى بر اين باورند كه فرشتگان اصناف و درجه‏هاى گوناگون دارند. گروهى مقرّبند و گروهى در درجه پايين‏تر جاى گرفته‏اند. آياتى كه هر گونه نافرمانى و سرپيچى را از فرشتگان نفى مى‏كنند، به فرشتگان مقرب مربوط است. فطرس از فرشتگان مقرب نبود تا از هر نوع سركشى پيراسته باشد؛ به ويژه آن كه تخلّف و سرپيچى فطرس در برخى روايات كندى و سستى ورزيدن خوانده شده كه نوعى ترك اولى است نه گناه. چنان كه پيامبران(ع) نيز درجات مختلف دارند: «تلك الرسل فضّلنا بعضهم على بعض؛8 بعضى پيامبران را بر بعضى برترى بخشيديم.»
عده‏اى از انبياء ترك اولى داشتند؛ ولى جمعى مانند پيامبر بزرگوار اسلام(ص) و خاندان پاكش جز اراده الاهى اراده‏اى نداشتند و حتى از ترك اولى نيز پيراسته بودند.
پى‏نوشت:
1. انبيا(21):27.
2. تحريم(66): 6.
3. صافات(37):164.
4. يوسف(12):21.
5. فاطر(35): 44.
6. ر.ك: الميزان، ج‏17، ص‏12، ذيل آيه اول سوره فاطر.
7. ر.ك: سفينة البحار، شيخ عباس قمى(ره)، ج‏3، ص‏930؛ بحارالانوار، ج‏26، ص‏340، روايت 10 و ج‏43، ص‏243، روايت 8 و ج‏4، ص‏182، روايت 7.
8. بقره(2): 253.
به نقل از اداره پاسخگويي آستان قدس رضوي

پرسمان دانشجویی