اختیار و تعیین سرنوشت | کتابخانه مجازی الفبا

چگونه بين تعيين سرنوشت انسان در شب قدر و علم پيشين الهی و نيز اختيار انسان جمع مي شود؟

شب قدر و سرنوشت یک سال سرنوشت یا به تعبیر درست، عاقبت حقیقی(اخروی) هر کسی در گروه پاسخهایی است که او به امتحانات الهی می دهد. و آن به آنِ زندگی ما سوالات امتحانی خداست، که گاه بین آنها سوالات امتحانی بزرگ و اساسی نیز وجود دارند؛ که مردم اغلب خیال می کنند فقط همینها امتحان خدا هستند. آنچه در شب قدر نازل می شود، سوالات امتحانی یک ساله ی ماست، که بیرون از اختیار ما هستند. اصل سوالات در دست ما نیست بلکه از طرف خداوند متعال طرح می گردند؛ البته با توجّه به گستره ی وجودی ما و امکاناتی که در اختیار داریم. این سوالات همراه با آن ملائکی که باید آن سوالات را سر موقعش پیش پای ما بگذارند در شب قدر نازل می شوند به آسمان دنیا تا به هنگام خودش در دنیا ظهور نمایند. بعد از آن، پاسخ ما به این سوالات است که عاقبت ما را رقم می زند.
پس آنچه در شب قدر نازل می شود، در طول سال حتماً واقع می شود و اجتناب ناپذر می باشد؛ ولی پاسخ ما به آن اتّفاقات صد در صد در اختیار ماست. خداوند متعال به اصل سوالات، علم مطلق (بی قید) دارد؛ ولی به پاسخ ما، علم مقیّد به اختیار دارد؛ یعنی خدا می داند که هر کسی با اختیار خویش چه جوابی به آن سوالات خواهد داد. و چون علم خدا تخلّف بردار نیست، لذا محال است ما بدون اختیار خودمان بتوانیم به آن سوالات پاسخ دهیم. لذا عاقبت ما صد در صد به اختیار خود ماست.
امّا درک شب قدر به معنی عرفی آن یعنی انجام اعمالی برای اینکه سوالات یک سال ما را آسان بگیرند. باید دانست که خداوند متعال برخی از این سوالات را هم مشروط طرح می کند؛ یعنی طرح می کند که اگر فلان شخص در برابر فلان سوال، فلان پاسخ را اختیار کرد، سوال الف پیش پایش گذاشته شود؛ و اگر پاسخ دیگری را اختیار نمود، سوال ب برایش اتّفاق بیفتد. و از جمله نحوه ی طرح سوالات یک سال، ربط دارد به اعمالی که شخص در سال پیش انجام داده، یا به تعبیری سوالات سال آینده ربط دارد به پاسخهای ما در سال گذشته؛ و از جمله ربط دارد به نحوه ی عملکرد ما در همان شب قدری که در آن واقع شده ایم.
امّا احیاء شب قدر به معنی واقعی کلمه، یعنی احیاء خویش برای ملاقات لیلة القدر. بیدار ماندن در شب قدر برای عبادت خدا، اگر چه خوب و مفید و درجه ای از احیاء خویش است امّا احیاء حقیقی آن است که آدمی از حیات مادّی حیوانی فراتر رفته، با ترقّی به حیات طیّبه با قلب انسان کامل ارتباط وجودی بیابد. چرا که مراد از لیلة القدر، حقیقت انسان کامل است در مقام قلب، در قوس نزول هستی. خاصّه قلب مطهّر حضرت فاطمه زهرا(س) است، که یازده قرآن ناطق از مجرای وجود او تنزّل یافته اند به عالم دنیا. «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ اللَّيْلَةُ فَاطِمَةُ وَ الْقَدْرُ اللَّهُ فَمَنْ عَرَفَ فَاطِمَةَ حَقَّ مَعْرِفَتِهَا فَقَدْ أَدْرَكَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ وَ إِنَّمَا سُمِّيَتْ فَاطِمَةَ لِأَنَّ الْخَلْقَ فُطِمُوا عَنْ مَعْرِفَتِهَا ــــ امام جعفر صادق عليه السّلام فرمودند: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ»، ليلة، فاطمه است و قدر، الله است. پس اگر كسى فاطمه را آن طور كه بايد و شايد بشناسد ليلة القدر را درک نموده است. فاطمه بدين لحاظ فاطمه‏ ناميده شد كه خلق بریده شده اند از معرفت او (معرفت تامّش)» (بحار الأنوار، ج‏43،ص65).
پس شب قدر صرفاً بخشی از زمان نیست؛ بلکه قلب انسان کامل را شب قدر گویند؛ که حقایق امور در او موجود و در آستانه ی ظهورند، لکن به نحو بطون و به طور نهانی. پس آنگاه ظاهر می شوند و در آنِ بعد در قوس صعود قرار می گیرند؛ که قوص صعود را یوم القیامة گویند؛ که آن نیز حقیقت انسان کامل است در قوس صعود. لذا نه چیزی بی وساطت انسان کامل تنزّل می کند و نه بی وساطت او صعود می کند.
لذاست که فرمودند: «... وَ الْحَقُّ مَعَكُمْ وَ فِيكُمْ وَ مِنْكُمْ وَ إِلَيْكُمْ وَ أَنْتُمْ أَهْلُهُ وَ مَعْدِنُهُ وَ مِيرَاثُ النُّبُوَّةِ عِنْدَكُمْ وَ إِيَابُ الْخَلْقِ إِلَيْكُمْ وَ حِسَابُهُمْ عَلَيْكُم‏ ...» (من لا يحضره الفقيه، ج‏2،ص612)؛
و ایضاً فرمودند: «... بِكُمْ فَتَحَ اللَّهُ وَ بِكُمْ يَخْتِمُ وَ بِكُمْ يُنَزِّلُ الْغَيْث‏ ...» (عيون أخبار الرضا،ج‏2،ص276)؛
و فرمودند: «... بِنَا فَتَحَ اللَّهُ وَ بِنَا خَتَمَ اللَّهُ وَ نَحْنُ الْأَوَّلُونَ وَ نَحْنُ الْآخِرُونَ ...» (بحار الأنوار، ج‏26،ص259).

پرسمان دانشجویی