انسان و فرشته | کتابخانه مجازی الفبا

با توجه به سرمايه عظيمي كه خداي سبحان در اختيار فرشتگان هم چون حضرت جبرائيل(ع) و حضرت عزرائيل(ع) قرار داده است في المثل دو ضيف ابراهيم كه جعلنا عاليا سافلا و نمونه هاي فراوان ديگر و اصولا پيشوايان اسلام وقتي مي خواهند انسان را بالا ببرند او را تشبيه به فرشته مي كنند چگونه مي شود ادعا كرد كه انسان برتر از فرشته باشد؟

انساني كه قرآن كريم معرفي مي كند داراي دو حيثيت است. يكي حيثيت مادي و ديگري حيثيت فوق مادي. انسان موجودي است كه جسم او از خاك آفريده شده است كه پايين ترين و پست ترين موجودات است و روح او از عالم امر آمده است: « قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبّي»(اسراء/85)اين روح از حيث رتبه ي وجودي مافوق تمام ملائك است. اين روح آنچنان به خدا نزديك است و از چنان رتبه وجودي بالايي برخوردار است كه مافوق تمام ملائك است. اين روح آنچنان به خدا نزديك است واز چنان شدت وجودي برخوردار است كه خدا آن را به خود منسوب داشته و به ملائك فرمود: « هنگامي كه او را(آدم را) نظام بخشيدم و از روح خود(روحي كه مقرّب من است) در او دميدم همگي براي او سجده كنيد»(حجر/29). اين روح از عالم اسماءالله است و چون تمام موجودات ظهورات اسماء خدا در مرتبه فعلند لذا روح ، عالم به حقيقت و كنه تمام موجودات پايين تر از خود است.« وَ إِذْ قالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ إِنّي جاعِلٌ فِي اْلأَرْضِ خَليفَةً قالُوا أَ تَجْعَلُ فيها مَنْ يُفْسِدُ فيها وَ يَسْفِكُ الدِّماءَ وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَ نُقَدِّسُ لَكَ قالَ إِنّي أَعْلَمُ ما لا تَعْلَمُونَ؛ وَ عَلَّمَ آدَمَ اْلأَسْماءَ كُلَّها ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلائِكَةِ فَقالَ أَنْبِئُوني بِأَسْماءِ هؤُلاءِ إِنْ كُنْتُمْ صادِقينَ؛ قالُوا سُبْحانَكَ لا عِلْمَ لَنا إِلاّ ما عَلَّمْتَنا إِنَّكَ أَنْتَ الْعَليمُ الْحَكيمُ؛» ( و چون پروردگار تو به فرشتگان گفت من در زمين جانشينى خواهم گماشت [فرشتگان] گفتند آيا در آن كسى را مى‏گمارى كه در آن فساد انگيزد و خونها بريزد و حال آنكه ما با ستايش تو [تو را] تنزيه مى‏كنيم و به تقديست مى‏پردازيم فرمود من چيزى مى‏دانم كه شما نمى‏دانيد؛ و [خدا] همه اسمها را به آدم آموخت ؛ ‏سپس آنها را بر فرشتگان عرضه نمود و فرمود اگر راست مى‏گوييد از اسامى اينها به من خبر دهيد؛ گفتند منزهى تو ما را جز آنچه [خود] به ما آموخته‏اى هيچ دانشى نيست تويى داناى حكيم»(بقره/30الي33) مراد از اسماء ، اسماء الهي است كه موجودات ظهورات آنها هستند و اين روح الهي عالم به تمام آن اسماء و مظاهر آنهاست ؛ چون خود مظهر اسم الله است كه جامع جميع اسماء خداوند متعال است.اين روح در عالم امر يكي بيش نيست، اما زماني كه از عالم خود تنزل مي كند ،‌ تكثر مي يابد. تمام ملائك از شئون و تنزلات همين روحند. يعني ملائك مراتب پايين همان روحند. وقتي اين روح به وجود مادي انسان تعلق مي گيرد در ضعيفترين مرتبه خود است. لذا از علم الاسماء در وجود اين روحِ جزئي ، تنها اثري مبهم مانده است كه آن را فطرت توحيدي مي ناميم. انسان اگر در همين حد دنيايي بماند نه تنها از فرشته بالاترنيست كه از حيوان نيز پست تر است چون مي توانست ترقي كند و نكرد برخلاف حيوان كه ترقي آن اندك و غريزي است. لذا خداوند متعال برخي انسانها را تشبيه به حيوانات كرد و حتي آنها را پست تر از حيوانات و سنگها دانست. خداوند متعال مي فرمايد: « وَ اتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ الَّذي آتَيْناهُ آياتِنا فَانْسَلَخَ مِنْها فَأَتْبَعَهُ الشَّيْطانُ فَكانَ مِنَ الْغاوينَ؛ وَ لَوْ شِئْنا لَرَفَعْناهُ بِها وَ لكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى اْلأَرْضِ وَ اتَّبَعَ هَواهُ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ أَوْ تَتْرُكْهُ يَلْهَثْ ذلِكَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ؛ ساءَ مَثَلاً الْقَوْمُ الَّذينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا وَ أَنْفُسَهُمْ كانُوا يَظْلِمُونَ؛ مَنْ يَهْدِ اللّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدي وَ مَنْ يُضْلِلْ فَأُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُونَ؛» ( و خبر آن كس را كه آيات خود را به او داده بوديم براى آنان بخوان كه از آن عارى گشت آنگاه شيطان او را دنبال كرد و از گمراهان شد؛ و اگر مى‏خواستيم قدر او را به وسيله آن [آيات] بالا مى‏برديم اما او به زمين [=دنيا] گراييد و از هواى نفس خود پيروى كرد از اين رو مثّلش چون مثّل سگ است [كه] اگر بر آن حمله‏ور شوى زبان از كام برآورد و اگر آن را رها كنى [باز هم] زبان از كام برآورد اين مثل آن گروهى است كه آيات ما را تكذيب كردند پس اين داستان را [براى آنان] حكايت كن شايد كه آنان بينديشند؛ چه زشت است داستان گروهى كه آيات ما را تكذيب و به خود ستم مى‏نمودند؛ هر كه را خدا هدايت كند او راه‏يافته است و كسانى را كه گمراه نمايد آنان خود زيانكارانند ) (اعراف/175الي 179) و فرمود: « ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِكَ فَهِيَ كَالْحِجارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً وَ إِنَّ مِنَ الْحِجارَةِ لَما يَتَفَجَّرُ مِنْهُ اْلأَنْهارُ وَ إِنَّ مِنْها لَما يَشَّقَّقُ فَيَخْرُجُ مِنْهُ الْماءُ وَ إِنَّ مِنْها لَما يَهْبِطُ مِنْ خَشْيَةِ اللّهِ وَ مَا اللّهُ بِغافِلٍ عَمّا تَعْمَلُونَ؛» ( سپس دلهاى شما بعد از اين [واقعه] سخت گرديد همانند سنگ يا سخت‏تر از آن چرا كه از برخى سنگها جويهايى بيرون مى‏زند و پاره‏اى از آنها مى‏شكافد و آب از آن خارج مى‏شود و برخى از آنها از بيم خدا فرو مى‏ريزد و خدا از آنچه مى‏كنيد غافل نيست )اما اگر اين انسان با اختيار خود راه تكامل را طي كند ابتدا به سطح ملائك برزخي مي رسد و آن گاه از آنها نيز فراتر رفته با ملائك ساكن جبروت(عالم عقول) همنشين مي شود، باز اگر همّت كند از عالم عقول نيز گذر كرده با مرتبه اعيان ثابته متحد مي شود و مخزن علم خدا مي شود و علم خدا در او ظهور مي يابد. اين مرتبه همان مرتبه اي است كه در معراج نبوي ملك اعظم حضرت جبرئيل(ع) نتوانست به آن وارد شود و فرمود: « اگر به اندازه بند انگشت نزديك شوم، مي سوزم»(بحارالانوار، ج18، ص382) پيامبر خدا(ص) در معراج از آن مرتبه نيز فراتر رفته از مرتبه اسماء وصفات نيز گذشت و به جايي رسيد كه از حد ادراك ما خارج است. بنابراين اگر انسان سيرتكاملي خويش را طي كند از ملائك نيز فراتر مي رود و ملائك فرمانبردار او مي شود؛واگر در اين مرتبه دنيايي بماند از بسياري از حيوانات نيز پست تر مي شود.لذا وقتي گفته مي شود انسان برتر از ملائك است منظور انسان بالفعل است،‌ انساني كه به رتبه حقيقي خود رسيده است؛ نه هر موجود دوپايي كه در عرف انسان ناميده مي شود.

پرسمان دانشجویی