دين در روابط اجتماعي | کتابخانه مجازی الفبا

نقش دين در بهبود روابط اجتماعي چيست؟

دين با توجه به دستورات و توصيه هايي که در زمينه‌هاي مختلف دارد ( از قبيل خوش‌رفتاري، صله رحم، يتيم‌نوازي، رعايت حقوق همسايه، بخشش و احسان، امر به معروف ، نهي از منکر، دوري از غيبت، فحش ، تهمت، دزدي و... ) مي‌تواند نقش بسيار مثبتي در بهبود روابط اجتماعي ايفا کند.در اينجا چند نمونه از کارکردهاي دين در عرصه اجتماعي، ارائه مي‌شود؛ اميدواريم مطالعه اين موراد زمينه اي براي تحقيق بيشتر باشد.1- ايجادهمبستگي بين افراد جامعههمبستگي و وفاق، اساس يك زندگي اجتماعي است و زوال آن موجب فرو ريزي ساخت جامعه و از هم پاشيدگي حيات اجتماعي است. از طرفي، هر فردي بر اساس غريزه خويشتن دوستي، نفع خويش را مي طلبد؛ گرچه به ضرر ديگران بينجامد و اين حالت غريزي، موجب اختلاف درگيري است. دين با تبيين حيات دنيوي و مقدمه خواندن آن براي زندگي اخروي و نيز دعوت به گرايش هاي معنوي و تربيت ويژه ي اخلاقي، اين وحدت و انسجام و همبستگي را فراهم مي آورد. برخي جامعه شناسان مي‌گويند دين پيوستگي هاي اعضاي جوامع و الزامات اجتماعي را كه به وحدت آنان كمك مي‌كند ازدياد مي‌بخشد. از جمله اين جامعه شناسان اگوست كنت است.وي جامعه را نيازمند انسجام مي داند ودين را نيزمهمترين عامل اين انسجام معرفي مي‌كند ،بنابراين به نظر او هيچ گاه نمي توان جامعه را بدون انسجام وازاين رو بدون دين تصور نمود ومادامي كه جامعه وجود دارد دين نيز وجود دارد. ايشان دين را مهمترين عامل نظم بخشي وانسجام جامعه مي داند(اقتباس از بختياري، محمد عزيز؛ فاضل محسني؛نظريه هاي اجتماعي دين، ص61)علاوه برکنت دورکيم نيز دين ودينداري را موجب انسجام وهمبستگي نهادها وگروهاي اجتماعي وافراد آن مي داند.( بختياري ؛ محمد عزيز-فاضل محسني؛نظريه هاي اجتماعي دين، ص109) 2- زدودن عقايد باطل و خرافي از جوامع انساني خرافه‏ها و عصبيت‏هاي كور، بزرگ‌ترين مانع رشد و تكامل و ترقي انسان‌هاست كه زدودن آنها از مبارزه با شرك و بت‌پرستي، طاقت‌فرساتر است. تقليدهاي كوركورانه از باورهاي باطل گذشتگان - مانند ماده پنداشتن فرشتگان، نگرش منفي به زن و فرزندكشي، تكاثر اموال، تفاخر و ده‏ها بيماري ديگر - تنها به دست دين زدوده شده‌اند.( ر. ك: في ظلال القرآن، ج 4، ص 2085) امروزه نيز ما با عصبيت‏هاي مدرن و خرافه‏هاي پست مدرن رو به رو هستيم كه زوال آنها تنها توسط دين اصيل اسلام ميسر است.(سايت پرسمان)3- سالم سازي روابط اجتماعيدين با توجه به احکام و توصيه‌هايي که دارد از قبيل صله رحم،تعاون و همکاري، جود و احسان، يتيم نوازي، غيبت نکردن، فحش ندادن، و... ، مي‌تواند بـذر صـلح ، صـفـا، مـحـبـت و عـلاقـه نـسـبـت بـه يـكـديـگـر و هـمـنـوعـان را در دل افراد جامعه بپاشد و مـوجب شود تا زندگي فردي و روابط اجتماعي سالم و كانون خـانواده گرم و صميمي گردد و در نتيجه محيط اجتماع ، بهشت برين و سرشار از نشاط، اعتماد و انس و علاقه گردد. خواجه نصير از علماي برجسته اسلام بر اين نظربوده که« دين علاوه بر اصلاح واكمال اخلاق جوامع بشري ،مي تواند در اصلاح اخلاق خانوادگي (كه امروزه موضوع جامعه شناسي خانواده است)نقش ايفا كند». 4- تعالي بخشيدن به روابط انسانهادين، همواره جامعه ى انسانى را به مسير تعالى و رشد و توسعه فرا مى خواند و كژى هاى وسيع و خطرناك را هشدار مى دهد.به اين نحو که دين پيروان خود را به تلاش ومجاهدت وا داشته وآنها را از يک حالت ايستايي به يک حالت پويا سوق مي دهد ،آنگاه ديگر مومنان به وضع نامطلوب جامعه ونيز روابط ناسالم آن را قبول نخواهند کرد بلکه به اصلاح آن اقدام خواهند کرد. اينگونه باورهاى دينى، منشاء پيدايش انگيزه هاى عالى و همت هاى والا،درجامعه خواهند بود. 5- كنترل هنجارها و رفتارهاي افراد جامعه باورهاي ديني، به ويژه اعتقاد به خدا و معاد، ضامن اجراي ارزش‌ها و هنجارهاي ديني‌اند و اين ضمانت اجرايي، در كنترل جامعه و سلامت آن نقش به سزايي دارد; دين ، با احياء وزنده کردن جنبه روحاني انسانها ، در روابط اجتماعي ؛ افراد را از خيانت ، از ظلم و ستم ، از غيبت ، از دروغ ...باز مي دارد. (اقتباس ازمطهري ؛ امدادهاي غيبي در زندگي بشر ،ص59)در همين راستا آيت الله جوادي آملي مي فرمايند : «اصولا دين آمده است تا انسان را بالنده كند واورا از تبهكاري وتيرگي ،جهل علمي وعملي برهاند (...لتخرج الناس من الظلمات الي النور)دين خدا وتكاليف الهي براي رساندن انسان به نور علمي ونور عقلي وعملي است. (جوادي آملي؛تفسير موضوعي قرآن كريم ،ج1 ،بخش سوم ) 6- ايجاد توازن بين فرد و اجتماع«از طريق نظام ارزشها و معيارهاي خود و تأكيد آنها در باور انسان براي تبديل شدن به واقعيت، بين فرد و اجتماع توازن ايجاد مي‌كند. فرد احساس مي‌كند كه بايد براي تأمين نيازهاي حياتي و در راستاي مسائل فردي و اجتماعي چيزي از خود و آزادي خود به ديگران بدهد. او مي‌بيند كه توانمندي‌هاي او مسؤوليت زا هستند. چرا كه توانمندي‌هاي او بخشي از توانمندي جامعه است كه از سوي پروردگار به او به امانت داده شده است ... بدين ترتيب مسؤوليت فرد گسترش مي‌يابد تا حمايت از سلامتي جامعه در برابر نفس خود و ديگران را نيز در بر بگيرد.» ( فتح اللهي؛نقش دين در جامعه انساني 7- اعتراض به وضع موجود(در صورت نامطلوب بودن) و دعوت به وضع مطلوب دين، همواره جامعة انساني را به مسير تعالي و رشد و توسعه فرا مي‏خواند و كژي‏هاي وسيع و خطرناك را هشدار مي‏دهد و پيامبران هميشه اين روش را در جوامع بشري به كار گرفته‌اند و به عبارت ديگر، آن گاه كه مؤمنان بين معرفت علمي و باور ايماني خود و وضعيت اجتماعي جامعه، تعارض و ناسازگاري مشاهده كنند و خواسته‏هاي حقيقي و اوضاع و احوال جامعه را ناسازگار ببينند، هيچ گاه به تغيير ايمان ديني رضايت نمي‏دهند; بلكه تلاش مي‏كنند تا جامعه را به وضع مطلوب نزديك سازند و راه اصلاحات را دنبال نمايند و اگر جامعه پذيراي تغيير وضع نامطلوب نباشد، مؤمنان از ايمان و معرفت حقيقي خود، اعراض نمي‏كنند و دين در ايجاد اين تحولات، نقش مهمي دارد. برخي از نويسندگان غربي در اين باره مي‏نويسند: «دين مي‏تواند به عنوان يك نيروي كارساز، مردم را براي جست‌وجوي تغيير يا اعتراض عليه نظم موجود، بسيج كند. در اين جا هم دين، نقش وحدت ‌دهنده را ايفا مي‏كند؛ ولي در جبهة مخالف. پيامبران از طريق اَعمال يا اصول اخلاقي‌شان، دين و آيين رسمي را به مبارزه مي‏طلبند و سامان مذهبي نويني را بر پا مي‏دارند» ( سايمون كولمن و‏هان واتسون، در آمدي به انسان شناسي، ترجمه محسن ثلاثي، نشر سيمرغ، تهران، ص 7 ـ 116 ). وقتي سخن از اعتراض به وضع موجود به ميان مي‏آيد، منظور اين نيست كه اديان به جامعه اهميت نمي‏دهند؛ زيرا جنبه‏هاي اجتماعي احكام عبادي و معاملاتي اسلام و تقدم حق جامعه بر فرد( مقدمه‏اي بر جهان بيني اسلامي، ص 225) و مصلحت عمومي بر مصلحت فردي، تشويق به ايثار(ر.ک:انسان، آية 8 و 9، و ر.ک: حشر، آية 9 ) ، تعاون و همكاري(ر.ک: مائده، آية 2)، توجه به اموال عمومي - مانند زكات، خمس، غنايم جنگي، خراج و جزيه - و امنيت اجتماعي ( ر.ک: بقره، آية 126، نور، آية 55) نشان‌گر توجه دين اسلام به جامعه است كه جامعة مطلوب، خواهان اوست. ( سايت پرسمان)8 ـ فراهم آوردن بهداشت، سلامت و آرامش روان در افراد جامعه و در نتيجه بهبود روابط اجتماعي.همانطور که مي دانيد اگر افراد جامعه داراي آرامش و سلامت رواني باشند، روابط منفي در جامعه( از قبيل بزهکاري، دزدي، همجنس خواهي، زنا ، و...) کم شده و در مقابل زمينه براي روابط مثبت بين افراد جامعه فراهم مي‌شود.در دنياي كنوني عليرغم پيشرفت‌هاي خيره‌كننده علمي و تكنولوژيكي بشر روز به روز اضطراب، دلهره، افسردگي و ناآرامي بيش از پيش بر انسان چيره شده و حاجت به آرامش روحي و رواني بيشتر احساس مي‌شود. نقش دين در سلامت و آرامش روان از جهات مختلفي حايز اهميت است. در اين باره تحقيقات انجام شده توسط روان‌شناسان قابل توجه است:الف. دينداري و افسردگيبر اساس تحقيقات، بين دين و افسردگي، استرس و اضطراب نسبت معكوس وجود دارد. اين مسئله در عصر حاضر مورد توجه بسياري از روانشناسان و انديشمندان است.«ويلر» بر آن است كه فرد مذهبي از طريق اعتقادات ديني بر مشكلات چيره مي‌شود و از طريق اعمال مذهبي و شركت در مراسم ديني به شبكه وسيع حمايت‌هاي اجتماعي متصل مي‌شود. «ميدور» نيز اظهار مي‌دارد كه وابستگي ديني چون بديل ديگر متغيرهاي مؤثر بر سلامت روان مانند وضعيت اقتصادي و حمايت اجتماعي عمل مي‌كند و منجر به كاهش شيوع افسردگي مي‌شود. ب. ديندارى و بزهكارىبررسى‏ها گواه بر آن است كه بين ديندارى و بزهكارى و جرم و جنايت رابطه منفى وجود دارد و رفتارهاى مذهبى مى‏تواند بين آنها تمايز افكند. ج. ديندارى و كاهش مصرف الكل و مواد مخدربراساس تحقيقات انجام شده توسط «ادلف» ، «اسمارت» ، « اوتار» و «ديويدز» افراد مذهبى از مواد مخدر استفاده نمى‏كنند و يا بسيار كم مصرف مى‏كنند. از نظر «لوچ» و «هيوز» به ويژه در ميان عناصر مذهبى اصولگرايان كمتر از همه به مواد مخدر گرايش دارند و هر اندازه ايمان دينى فرد قوى‏تر باشد احتمال استفاده از مواد مخدر و الكل در او كمتر يا مساوى با صفر است. دـ . دين‏دارى و كاهش خودكشىمسأله خودكشى يكى از بحران‏هاى جدى در تمدن كنونى بشر است. روزنامه اطلاعات مورخه 17/9/47، صفحه «عبور از پنج قاره» مى‏نويسد: «سازمان بهداشت جهانى اخيراً آمار جالبى درباره خودكشى در كشورهاى مختلف جهان انتشار داده است. به موجب اين آمار در هشت كشور صنعتى جهان خودكشى در بين افراد 15 تا 44 ساله سومين علت مرگ و مير در اين كشورها را تشكيل مى‏دهد. اين كشورها عبارتند از: آلمان غربى، اتريش، كانادا، فنلاند، دانمارك، مجارستان، سوئد و سوئيس.كارشناسان سازمان جهانى بهداشت كه اين آمار را پس از ده سال مطالعه كرده‏اند همچنين اعلام كرده‏اند كه خودكشى در كشورهاى در حال توسعه نيز به طور وحشتناك رو به افزايش است. در اين كشورها حتى جوانان كمتر از 15 سال نيز دست به خودكشى مى‏زنند.آمارى كه از طرف كارشناسان مزبور تهيه شده، نشان مى‏دهد كه به طور كلى طبقات تحصيل‌كرده و روشنفكر بيش از طبقه كارگر اقدام به خودكشى مى‏كنند. مثلاً در انگلستان عده زيادى از پزشكان در سال‏هاى اخير خودكشى كرده‏اند. تنها در آلمان غربى همه ساله دوازده هزار نفر خودكشى مى‏كنند و شصت هزار نفر ديگر به نحوى در صدد خودكشى بر مى‏آيند. مهم‌ترين علت خودكشى آلمانى‏ها بيمارى عصبى است. در حال حاضر در آلمان غربى بيش از يك ميليون نفر از فشار عصبى رنج مى‏برند و ممكن است هر آن دست به خودكشى بزنند. در مقابل، تحقيقات نشان مى‏دهد خودكشى در كسانى كه در مراسم دينى شركت مى‏كنند نسبتى بسيار كمتر از ديگران دارد. كامستاك و پاتريچ در يك بررسى نشان دادند احتمال خودكشى در افرادى كه به عبادتگاه‏ها نمى‏روند چهار برابر بيش از شركت‏كنندگان در محافل دينى است. همه پژوهش‏ها نشان مى‏دهد يكى از علل مهم خودسوزى ضعيف بودن اعتقادات مذهبى بوده است»يك بررسى كه در كشور اردن توسط «داراكه»(1992) انجام شده است نشان مى‏دهد تعداد خودكشى در ماه رمضان در مقايسه با ماه‌هاى ديگر سال كاهش قابل توجهى را نشان مى‏دهد. هـ . ديندارى، رضايت از ازدواج و كاهش طلاقمسأله ناپايدارى خانواده و گسست آن يكى از بحران‏هاى بزرگ دنياى متمدن كنونى و در پى آورنده نتايج ويرانگر روانى و اجتماعى است. براساس مطالعات انجام شده، مذهب مهم‏ترين عامل پاى‏بندى به خانواده، رضايت از ازدواج و كاهش طلاق است و اين مسأله عامل مهمى در بهداشت روانى خانواده‏ها به شمار مى‏رود. تحقيقات نشان داده است مردانى كه همسرانشان را طلاق داده و يا از آنها جدا شده‏اند ده برابر بيش از ديگران در معرض ابتلا به بيمارى‏هاى روانى هستند.خلاصه آنکهدين با توجه به دستورات واحکام مختلفي که در زمينه هاي اجتماعي و فردي دارد، مي تواند باعث ايجاد اتحاد وانسجام اجتماعي ، زدودن عقايد باطل و خرافي از جوامع انساني ، تعالي بخشيدن به روابط انسانها، كنترل هنجارها و رفتارهاي افراد جامعه ، افزايش بهداشت، سلامت و آرامش روان در افراد جامعه و... شده و در نتيجه باعث بهبود روابط اجتماعي گردد.

پرسمان دانشجویی