تفكر مفيد | کتابخانه مجازی الفبا

تحصيل تفکر صحيح با چه روشهايي ممکن است؟ (منظورم تفکري است که از هفتاد سال عبادت برتر است)

تفكر و انديشيدن هميشه مقدمه درست انجام دادن و انجام گرفتن بوده كه در كارهاى اساسى و زير بنايى خود اصلى محسوب مى‏شده است. ارزش تدبر و تفكر تا آن جاست كه رسول خدا(ص) فرمود:فكره ساعه خير من عباده سنه انديشيدن يك ساعت برتر است از عبادت يك سال. تفكر در چيزهايى كه قرآن به آن دعوت نموده مانند: الف) تفكر و انديشه انسان در خويش كه چگونه خلق شده است و خلقت او از چه دقايق و ظرافتى و از چه قوت وضعفى بر خوردار است. قرآن مى فرمايد:افلم يتفكروا فى انفسهم آيا آنان در وجود خويش انديشه نمى‏كنند؟ ب) تفكر در كرات فضا و آسمان‏ها و خلقت گردش فاصله آنها و... كه مسلم انديشيدن در اين امور دانش و فرهنگ انسان را بالابرده و رشد مى دهد و اين امر را خداوند از صفات انسان‏هاى مؤمن مى شمارد.الذين يذكرون الله قياماو قعودا و على جنوبهم و يتفكرون فى خلق السماوات والارض ربنا ما خلقت هذا باطلا... مؤمنينى كه در حال ايستاده و نشسته خدا را ياد مى كنند و حتى در زمانى كه به پهلو دراز كشيده اند تفكر در آفرينش آسمان‏ها و زمين مى‏نمايند و بعد اذعان مى دارند و مى گويندبارالها! تو اينها را هرگز بيهوده نيافريده‏اى... ) انديشيدن در مورد گذشتگان (جوامع و افراد موفق و يا شكست خورده) خود درسى فراموش نشدنى و سازنده است. پرورگار به رسولش حكايت آنان را بيان مى‏كند و سپس اميد ايجاد تفكر در شنوندگان ايجاد مى‏نمايد:فاقصص القصص لعلهم يتفكرون حكايت كن داستان و قضاياى گذشتگان را شايد به تفكر و انديشه بنشينند نگاه كنيد عاقبت دروغ‏گويان چگونه است؟ و در جاى ديگر مى‏گويد:فانظروا كيف كان عاقبه المكذبين و موارد بسيارديگرى در قرآن آمده است كه بايد تفاسير را در اين زمينه مطالعه كرد. و در بعضى از روايات آمده است: اذا قدمت الفكر فى جميع افعالك حسنت عواقبك هر كارى را كه قبل از انجام آن تفكر كنى نتايج زيبايى در پى خواهد داشت بايدگفت كه در مواردى تفكر و انديشه نهى شده است. زيرا ممكن است مشكلات و فسادهايى را در پى داشته باشد. از آن جمله است تفكر در مورد شهوت: من كثر فكره فى اللذات غلبت عليه كسى كه زياد در شهوات و لذات بينديشدمغلوب هواها و هوس‏ها خواهد شد و در جاى ديگر آمده است: «كسى كه در معصيت و گناه تفكر كند به خودش واگذاشته مى‏شود و تأييدات الهى از اوگرفته خواهد شد». و هم چنين نهى در تفكر ذات حضرت حق جل و على شده است. زيرا انسان مادى نمى تواند درذات نا متناهى و نا محدود خالقش فكر كند و فكر در آن راه ندارد و به اشتباه و سيه بختى خواهد افتاد. جايگاه تقوي در تفكر صحيح : بايد دانست كه صرف آگاهي منطقي از روش تفكر, براي بهره مندي از تفكر صحيح كافي نيست . فاسق و كافر نيز مانند مؤمن مي توانند از قواعد منطقي تفكر آگاه باشند ولي از تفكر صحيح بهره مند نيستند. مشكل آنان در كجا است ؟ انسان علاوه بر فطرت حق جو و عقل يك سلسله غرايز جسماني نيز دارد مانند شهوت جنسي و شهوت مال و قدرت . و نيز داراي عواطفي مانند عشق و كينه و نفرت و دلباختگي و خشم و رفقت و دلسوزي و... است . هرگاه اين غرايز و عواطف در حالت معتدل باشند عقل كه همواره قادر به تفكر صحيح است و نيز فطرت كه خوب و بد را مي شناسد, (شمس / 7) مي توانند انسان را نجات دهند و انسان نداي فطرت و حكم عقل را مي شنود. اما هرگاه اين غرايز و عواطف از حالت اعتدال خارج شوند و به افراط و تفريط كشيده شوند. براي توضيح بيشتر به چند نكته اشاره مي شود: الف ) قرآن مجيد مي فرمايد: ((ان في خلق السموات و الارض و اختلاف الليل و النهار لايات لاولي الالباب الذين يذكرون الله قياماا و قعوداا و علي جنوبهم و يتفكرون في خلق السمتوات و الارض ربنا ما خلقت هذا باطلا سبحانك فقنا عذاب النار... ; همانا در آفرينش آسمان ها و زمين و جايگزين گشتن شب به جاي روز و روز به جاي شب براي خردمندان نشانه هايي از قدرت پروردگار مشهورد است . آن خردمنداني كه خداي را در حال ايستاده و نشسته و بر پهلو ياد مي كنند و در خلقت آسمان ها و زمين مي انديشند كه اي خداي ما تو اين ها را باطل و برخلاف حكمت نيافريده اي . تويي منزه از هر باطل و خطايي پس ما را از عذاب آتش نگهدار باش )) (آل عمران , آيه ئ 191 - 190). مشاهده مي كنيد كه : 1- دعوت به مطالعه هستي و آفرينش شده است . 2- از آن قدرتي ياد كنيد كه چنين عظمتي را رقم زده است . 3- توجه به اينكه اين همه عظمت بدون حكمت و هدف نبوده است . 4- حال كه چنين است نجات خويش را از خداي سبحان تمنا كنيد, البته آيات بسيار ديگري نيز در قرآن مجيد آمده است كه دعوت به مطالعه نشانه هاي قدرت پروردگار مي نمايد. ب ) حضرت علي (ع ) مي فرمايد: ((ولو فكأروا في عظيم القدر± و جسيم النأعمه لو جعوا الي الطريق و خافوا عذاب الحريق و لكن القلوب عليله و البصائر مدخوله ; اگر در عظمت قدرت الهي مي انديشيدند و همچنين در فراواني نعمت هاي حق تائمأل مي كردند به راه راست برگشته و از عذاب سوزان مي ترسيدند. ولي چه بايد كرد كه دل ها مريض و چشم ها معيوب گشته و از ديدن و درك كردن حقايق بازمانده اند!)). ملاحظه كنيد كه حضرت مي فرمايد: اگر در عظمت قدرت پروردگار مي انديشيدند به پيشگاهش سر خضوع فرود مي آورند, و از عذاب دوزخ بر حذر مي ماندند. ج ) در حديثي است كه خداي سبحان خطاب به حضرت موسي مي فرمايد: اي موسي نعمت هاي مرا براي مردم بيان كنيد كه در آن صورت مردم محبأت مرا در دل هاي خود خواهند گرفت . د ) بابا طاهر عريان در رباعي دلنشين خود مي گويد: به صحرا بنگرم صحراته وينم =به دريا بنگرم درياته وينم =به هر جا بنگرم كوه و در و دشت =نشان روي زيباي ته وينم = ه ) علامه طباطباي نيز مي فرمايد: جهان آيت حق است , بنابر اين انسان بايد به جايي برسد كه همان گونه كه وقتي به آيينه نگاه مي كند محو در تصوير مي شود و نظرش به خود آئينه جلب نمي شود. وقتي هم كه كوه و در و دشت و درخت و سبزه و گل ها را ديد يا پرندگان رنگارنگ يا حيوانات متنوع و ... را مشاهده نمود از آن همه كمال و زيبايي محو در جمال حق شود و خصوصيات آن اشياص نظر او را جلب نكند, بلكه جهان را آينه ئ جمال حق ببيند. به هر حال تفاوت مردان خدا و افراد ديگر در همين است كه آنها وقتي در آسمان سير مي كنند, يا در زمين سياحت مي كنند, يا در دريا شناورند, يا به زير دريا مي روند, همه جا خدا را مي بينند و ذكر و شكر خدا بر زبانشان جاري است ولي ديگران با بي اعتنايي فقط به زيبايي و نظم طبيعت چشم دوخته و خدايي برايشان مطرح نيست . برخي وقتي كنار دريا مي روند فقط امواج چشم آنها را خيره مي سازد ولي گروهي از وراي امواج , اصل آن آب و ژرفاي دريا را مشاهده مي كنند. زهي خسارت كه انسان از نعمت هاي خدا فقط لذت ببرد, ببويد و بنوشد و اشباع شود, اما هرگز به ياد منعم و آن كسي كه لحظه به لحظه تدبير آن همه نعمت و هستي را رقم زده نباشد.
براي مطالعه بيشتر ر.ك : - علامه طباطبايي , تفسير الميزان , ج 5, ص 273 - 292 (كلام في طريق التفكر الذي يهدي اليه القرآن)، ذيل آيات 15 - 19 سوره مائده شهيد مطهري , ده گفتار, گفتار دوم , ص 40 - 64 /

پرسمان دانشجویی