ضرورت بعثت | کتابخانه مجازی الفبا

پيغمبر(ص) فرموده اند عقل رسول باطني و پيامبر رسول ظاهري و بيروني است که رسول باطني(عقل) برتر از رسول ظاهري است: آيا درست است؟ اگر عقل رسول باطني است پس خدواند 124000 پيامبر را براي چه آورده است؟

در روايات، ظاهراً تعبيري که عقل را رسول باطني ناميده باشد، نيامده است، بلکه عقل را حجّت باطنی فرموده اند ؛ چون حجّت اعمّ از رسول و امام و نبی و کتاب آسمانی و ... است. حجّت هر آن چیزی است که اطاعتش اطاعت خدا شمرده می شود. « عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ قَالَ قَالَ لِي أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ ع...يَا هِشَامُ مَا بَعَثَ اللَّهُ أَنْبِيَاءَهُ وَ رُسُلَهُ إِلَى عِبَادِهِ إِلَّا لِيَعْقِلُوا عَنِ اللَّهِ فَأَحْسَنُهُمُ اسْتِجَابَةً أَحْسَنُهُمْ مَعْرِفَةً وَ أَعْلَمُهُمْ بِأَمْرِ اللَّهِ أَحْسَنُهُمْ عَقْلًا وَ أَكْمَلُهُمْ عَقْلًا أَرْفَعُهُمْ دَرَجَةً فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ يَا هِشَامُ إِنَّ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حُجَّتَيْنِ حُجَّةً ظَاهِرَةً وَ حُجَّةً بَاطِنَةً فَأَمَّا الظَّاهِرَةُ فَالرُّسُلُ وَ الْأَنْبِيَاءُ وَ الْأَئِمَّةُ ع وَ أَمَّا الْبَاطِنَةُ فَالْعُقُولُ... » (الكافي،ج 1، كتاب العقل و الجهل، ح 12، ص 10). هشام بن حکم مي گويد: امام کاظم عليه السلام به من فرمود: ...اي هشام! خداوند پيامبرانش و رسولانش را نزد بندگانش نفرستاد، مگر براي اينکه در مورد خدا انديشه کنند، زيرا کساني به دعوت انبياء نيکوتر پاسخ مي گويند که معرفت بهتري نسبت به خدا داشته باشند و کساني به امر خدا شناخت بيشتري دارند که عقل سالم تري داشته باشند و هر کس عقلش کامل تر باشد، درجه اش در دنيا و آخرت بالاتر است.اي هشام! خدا بر مردم دو حجّت دارد: يکي حجّت ظاهري و يکي حجّت باطني؛ حجّت ظاهري رسولان و انبياء و امامان ع هستند و حجّت باطني، عقل هاست. « عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَى الْعِبَادِ النَّبِيُّ وَ الْحُجَّةُ فِيمَا بَيْنَ الْعِبَادِ وَ بَيْنَ اللَّهِ الْعَقْلُ » (الكافي،ج 1، كتاب العقل و الجهل، ح 22، ص 17). امام صادق عليه السلام فرمودند: حجّت خدا بر بندگان، پيامبر است و حجّت بين بندگان و بين خدا عقل است. یعنی انبیاء حجّت خدا هستند و عقل حجّت بین خدا و خلق می باشد ؛ یعنی خدا بر اساس عقل از آنها تکلیف می خواهد و آنها نیز بر اساس عقل از خدا توقّع هدایت و ارسال نبی و امام و کتاب دارند. بنابراين اينکه عقل حجت الهي است، مورد تأييد روايات است. امّا این که عقل از رسولان الهی برتر است درست نیست. بلی حجّیّت عقل مقدّم بر حجّیّت انبیاء می باشد. چون حجّیّت انبیاء را هم عقل باید اثبات کند. یعنی به حکم عقل است که ما نبوّت عامّه و خاصّه را اثبات می کنیم. لذا اگر منظور از برتری همین تقدّم باشد درست می باشد ؛ امّا اگر مقصود این است که رتبه ی وجودی عقل افراد عادی از رتبه ی وجودی انبیاء بالاتر است ، یقیناً چنین سخنی درست نخواهد بود. چون انبیاء نیز عقل دارند و عقل آنان یقیناً برتر از عقل ماست ؛ پس چگونه صاحب چنان عقلی می تواند مادون عقل ما باشد؟ اما در مورد اين سؤال که پس با وجود حجّتي به نام عقل، چه نيازي به پيامبران بود و خداوند چرا پيامبران را فرستاد، پاسخ اين است که: عقل محدوديت هايي دارد و احکام و گزاره هايي که عقل به طور يقيني و قطعي مي تواند در مورد آنها حکم کند، محدود است. عقل گرچه در مورد امور ماوراي ماده مثل مبدأ و معاد، کلياتي را مي تواند درک کند، اما از درک جزئيات صفات خدا و جزئيات عالم آخرت عاجز است. همچنين گرچه عقل مي تواند کليات ارزش هاي اخلاقي را درک کند، از ارائه راهکارهاي لازم در مورد بايسته هاي اخلاقي عاجز است. از آنجا که نه عقل و نه علم بشري، احاطه جامع و همه جانبه به همه ابعاد وجودي انسان و جهان ندارند، از ارائه راهکارهاي عملي لازم براي رساندن انسان و جوامع بشري به سعادت، عاجزند. در مورد احکام و دستورات عملي، گرچه عقل مي تواند يک دسته احکام را که احکام عقل پذير ناميده مي شوند، به تنهايي و بدون کمک وحي درک کند، اما دسته ديگري از احکام به نام احکام فراعقلی را عقل نمي تواند درک کند و بشر در اينگونه احکام محتاج دين است (و بيشتر دستورات ديني هم از همين قسم است) و البته دين حقیقی دستورات عقل ستيز که با بديهيات عقلي مخالف باشد و عقل از پذيرش آن ها سرباز زند ندارد. همچنین خود همین عقل است که وجوب بعثت هادیان الهی را اثبات می کند و می گوید برای خدای صاحب لطف و احسان لازم است که مرا در یافتن راه سعادت یاری کند. لذا خداوند متعال انبیاء را فرستاد و اگر نمی فرستاد خود همین عقل در روز قیامت عذر می آورد که خدایا من به تنهایی قادر نبودم تمام احکام تو را بفهمم. گذشته از اینها ، عقل بشر در ابتدا بالقوّه است و به مرور رشد می کند ؛ لذا خداوند متعال انبیاء را فرستاد تا با تعلیماتشان عقل را رشد دهند. از اين رو اميرالمؤمنين عليه السلام، يکي از اهداف بعثت انبياء را زدون گرد و غبار از عقل ها و به کار کشيدن عقل ها در مسير و جهت درست مي داند: « ...فَبَعَثَ فِيهِمْ رُسُلَهُ وَ وَاتَرَ إِلَيْهِمْ أَنْبِيَاءَهُ لِيَسْتَأْدُوهُمْ مِيثَاقَ فِطْرَتِهِ وَ يُذَكِّرُوهُمْ مَنْسِيَّ نِعْمَتِهِ وَ يَحْتَجُّوا عَلَيْهِمْ بِالتَّبْلِيغِ وَ يُثِيرُوا لَهُمْ دَفَائِنَ الْعُقُولِ وَ يُرُوهُمْ آيَاتِ الْمَقْدِرَةِ... » (نهج البلاغة، خطبه 1). خداوند پيامبران خود را مبعوث فرمود، و هر چندگاه، متناسب با خواسته‏هاى انسان‏ها، رسولان خود را پى در پى اعزام كرد تا وفادارى به پيمان فطرت را از آنان باز جويند و نعمت‏هاى فراموش شده را به ياد آورند و با ابلاغ احكام الهى، حجّت خدا را بر آنها تمام نمايند و توانمندى‏هاى پنهان شده ی عقل‏ها را آشكار سازند و نشانه‏هاى قدرت خدا را معرّفى كنند... پس عقل ، وجوب بعثت انبیاء را اثبات می کند ؛ و در شناخت مصداق خارجی نبی ما را کمک می کند ؛ و آنگاه که نبی را شناخت خود را شاگر او می کند تا رشد نماید. لذا عقل از یک طرف حجّت شناس است و در حجّت شناسی حجّت است ؛ و از طرف دیگر مخاطب همان حجّت بیرونی است. چون انبیاء و ائمه (ع) اساساً برای عاقلها مبعوث شده اند نه برای هر موجودی که روی دو پا راه می رود.

پرسمان دانشجویی