ازدواج و قسمت | کتابخانه مجازی الفبا

در مورد قسمت که مثلا درباره جايي رفتن يا کاري را انجام دادن يا ازدواج که مي گويند قسمت بوده يا نه؟ آيا صحيح است يا نه؟

این اعتقاد که غیر خدا هم در برابر خدا یا در کنار او سهمی در امور دارند ، اعتقادی است غیر توحیدی ، که اگر از روی آگاهی ابراز شود ، موجب شرک می شود. این همان اعتقاد به تفویض می باشد که گروهی از اهل سنّت به نام معتزله به آن گراییده و مبتلا به شرک افعالی شده اند. در مقابل ، اعتقاد به عدم اختیار انسان در امور نیز از یک سو انکار امری روشن و بدیهی است ؛ و از سوی دیگر حکمت خدا در تشریع دین و تکلیف نمودن انسانها ، و عدالت خدا در مجازات گناهکاران را زیر سوال می برد. این نیز همان اعتقاد به جبر یا کسب است که گروه دیگری از اهل سنّت به نام اشاعره ، آن را برگزیده اند. امّا اهل بیت (ع) و پیروان آنها نه تفویض را قبول دارند و نه جبر را ؛ بلکه به نظریّه سومی قائلند به نام « امرٌ بَینَ الامرین » ، که نه جبر است و نه تفویض و نه ترکیبی از آن دو ؛ چرا که جبر و تفویض مخالف یکدیگر بوده قابل جمع و ترکیب با یکدیگر نمی باشند. بر اساس نظریّه ی « امرٌ بَینَ الامرین » ، در عین اینکه بندگان فاعل افعال ارادی خودشان می باشند ، خدا نیز فاعل افعال ارادی آنها هست ؛ لکن علّیّت خدا و بندگان در طول یکدیگر است نه در عرض همدیگر. یعنی خدا اراده نموده که بشر ، فعل ارادی خود را با اختیار خویش انجام دهد ؛ و اراده خدا نیز حتماً تحقّق خواهد یافت. پس محال است فعل ارادی بشر بدون اختیار خود او تحقّق یابد. بر این اساس ، ازدواج یک شخص ، هم صد در صد به خواست و اراده ی خداست ، هم صد در صد به اختیار خود اوست ؛ یعنی خدا اراده کرده که فلان شخص با هر که اراده نمود ازدواج کند ، پس او به هر که اراده نمود ، ازدواج خواهد کرد. البته از طرف دیگر اراده نموده که طرف مقابل این شخص نیز با اختیار خود جواب مثبت یا منفی دهد. پس چه یک خواستگاری به نتیجه ی مثبت برسد و چه به نتیجه ی منفی ، در هر حال از تقدیر خدا خارج نیست. چون تقدیر خدا در امور ارادی بشر ، به این است که آنها خودشان راه خود را انتخاب نمایند ؛ و یقیناً نیز این تقدیر خدا تحقّق خواهد یافت.پس موقعی که در زبان عموم گفته می شود: ازدواج با فلانی قسمت فلان شخص بود ، اگر منظور از قسمت آن امری است که ما هیچ نقشی در آن نداریم ، معلوم است که ازدواج به این معنی قسمت نیست ، چون شکّی نیست که ازدواج عملی اختیاری است و تا طرفین نخواهد ازدواجی رخ نمی دهد. امّا اگر منظور از قسمت این است که ازدواج شخص و همسری که انتخاب می کند ، به اراده ی مطلق خداست ، بلی ازدواج و همسر گزینی و بلکه هر کار اختیاری دیگر بشر نیز قسمت بوده به اراده ی خداوندی است. امّا این امر منطقاً هیچ منافاتی با اختیار انسان ندارد ؛ چون اختیار بشر نیز جزء تقدیرات خداوند قادر متعال و متعلّق اراده ی خدا می باشد. پس چون او اراده نموده که ما مختار باشیم ، لذا هر چه ما اراده کنیم ، متعلّق اراده ی خدا هم خواهد بود. البته ذکر این نکته نیز خالی از فایده نیست که گاه خداوند متعال عواملی را پیش می آورد تا ما اموری خاصّ را اختیار نماییم ؛ یعنی ما را به سمت اختیار نمودن اموری خاصّ رهنمون می شود ؛ ولی اختیار را از ما سلب نمی کند. حکما و متکلّمین از این کار خدا تعبیر می کنند به لطف و عنایت الهی ؛ چرا که خداوند متعال با این کار می خواهد ما اموری را اختیار نماییم که نفع حقیقی ما را در پی دارند ؛ اگر چه به ظاهر ممکن است به نفع ما نباشند. لذا خداوند متعال می فرماید: « ... وَ عَسى‏ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ عَسى‏ أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُون‏ ــــــ چه بسا چيزى را خوش نداشته باشيد، حال آن كه خيرِ شما در آن است ؛ و چه بسا چيزى را دوست داشته باشيد، حال آنكه شرِّ شما در آن است ؛ در حالی که خدا مى‏داند، و شما نمى‏دانيد» (البقرة:216) و در خصوص موضوع زناشویی فرمود: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّساءَ كَرْهاً وَ لا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ ما آتَيْتُمُوهُنَّ إِلاَّ أَنْ يَأْتينَ بِفاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسى‏ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ يَجْعَلَ اللَّهُ فيهِ خَيْراً كَثيراً ــــــ اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! براى شما حلال نيست كه از زنان، از روى اكراه(و ايجاد ناراحتى براى آنها،) ارث ببريد! و آنان را تحت فشار قرار ندهيد كه قسمتى از آنچه را به آنها داده‏ايد(از مهر)، تملّک كنيد! مگر اينكه آنها عمل زشت آشكارى انجام دهند. و با آنان، بطور شايسته رفتار كنيد! و امّا اگر از آنها كراهت داشتيد و خوشتان نمی آمد ، پس چه بسا چيزى خوشايند شما نباشد، و خداوند خير فراوانى در آن قرار مى‏دهد.»(النساء:19) ؛ یعنی چه بسا شخصی ـ چه مرد و چه زن ـ از همسر خودش خوشش نمی آید ، و عدم خشنودی او نیز به خاطر خدا نیست ، و خیال می کند که در ازدواج شکست خورده است ؛ غافل از اینکه خیر حقیقی او در همان زندگی است ؛ و در همان شرائط است که اگر بخواهد می تواند رضایت خدا را جلب کرده و به مقامات عالی برسد. گویند شیخ خرقانی زن بد دهانی داشت ، ابوعلی سینا شیخ را دید که بر شیری شوار شده و بر شیر دیگر نیز هیزم بار نموده است. گفت یا شیخ ! چگونه است که شیران به فرمان تو هستند؟ به کنایه اشاره به همسرش کرده گفت: اگر سگی چون او را تحمّل نمی کردم ، خداوند ، شیران را به فرمانم در نمی آورد. بازگفته اند عارف کامل شیّد هاشم حدّاد هر چه داشت نتیجه ی تحمّل سخنان گزنده ی مادرزنش بود.

پرسمان دانشجویی