حقيقت عالم | کتابخانه مجازی الفبا

آيا نماد نهايي جهان مادي است يا مجرد از ماده يا اين که هر دو آنهاست؟ و اگر چنين است، جنبه ماده جهان اصيلتر است يا جنبه مجرد آن؟ آيا مجرد مخلوق ماده است يا ماده مخلوق مجرد؟

حقیقت عالم نه مجرّد است نه مادّی بلکه حقیقت عالم، وجود است یا به تعبیری اسم اعظم خداست. مجرّد و مادّی از اقسام ماهیّت می باشند ؛ و ماهیّت وجود نیست ؛ بلکه می تواند وجود را بپذیرد و موجود شود یا نپذیرد و معدوم گردد. لذا خداوند متعال فرمود: « كُلُّ شَيْ‏ءٍ هالِكٌ إِلاَّ وَجْهَهُ لَهُ الْحُكْمُ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُون‏ ـــ هر چیزی فانی شونده است مگر وجه الله ؛ حاكميت تنها از آن اوست؛ و همه بسوى او بازگردانده مى شويد» (القصص:88)اوّل حقیقتی که از ذات باری تعالی صادر گشت و صادر اوّل نامیده شد ، حقیقتی است نامحدود که از چیستی و چگونگی منزّه می باشد. این حقیقت را به اعتبارات گوناگون بیش از صد اسم است همچون صادر نخست ، نور السموات و الارض ، وجه الله ، نَفَس رحمانی ، حقیقت مائیّه ، حقیقت محمّدیّه ، روح القدُس ، روح الارواح ، وجود منبسط ، سیمرغ ، عنقا ، ظلّ ممدود ، حقّ حادث ، واجب الوجود ظلّی ، مشیّة الله ، فیض مقدّس و ... .آنگاه این نور اوّل و آب از هر تعیّنی خالی ، تعیّن برداشت و ماهیّات پدیدار گشتند ؛ همان سان که موج و قطره و دریا و باران و برف و یخ و بخار و ابر و مه و فوّاره و آبشار و ... ، ظهور حقیقتی واحد هستند به نام آب. و اوّل تعیّنی که از او نمودار گشت ، عقل اوّل بود ؛ که اوّلین ماهیّت مجرّد می باشد. آنگاه از عقل اوّل ، عقل دوم و از عقل دوم ، عقل سوم و ... نمودار گشت تا نوبت به عقل فعّال رسید ـ که نمی دانیم عقل چندم است ـ . آنگاه از عقل فعّال عالم ملکوت پدیدار گشت ؛ و از ملکوت ، طبیعت ظهور یافت. لذا فرمود: «فَسُبْحانَ الَّذي بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ــــ پس منزّه است خداوندى كه ملکوت همه چيز در دست اوست؛ و شما را به سوى او بازمى‏گردانند» (يس:83) و کلّ این پروسه را چنین بیان داشت: « وَ إِنْ مِنْ شَيْ‏ءٍ إِلاَّ عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلاَّ بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ ــــ و هیچ چیزی نیست جز آنکه خزائن آن نزد ماست و ما آن را نازل نمی کنیم مگر به اندازه ی معلوم و معیّن»( الحجر:21)پس چون قیامت شود ، جناب اسرافیل ـ که از سادات عقول طولیّه است ـ در صور بدمد ؛ آنگاه تمام موجودات مادّی در ملکوت خویش فانی شوند ؛ و ملکوتیان در عقول جبروتی فنا پذیرند ؛ و عقول جبروتی در اسرافیل (ع) به فنا رسند. پس در عالم نماند جز چهار فرشته ی مقرّب که عبارت باشند از حضرات جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و عزرائیل (ع). پس آنگاه جناب عزرائیل ، میکائیل و اسرافیل را اماته کند و خود نیز به فرمان خدای تعالی فانی شود ؛ و در عالم نماند جز جبرئیل(ع). خداوند خطاب کند که ای جبرئیل کیست در عالم؟ گوید: پروردگارا ! بنده ی تو جبرئیل و وجه الله. پس خدای تعالی امر کند جبرئیل را تا فانی شود. پس سر به سجده گذارد و فانی شود ؛ که سجده مقام فناست نزد اهل سرّ. در این هنگام تمام ماهیّات در حال فنا باشند و تنها حضرت وجود منبسط و وجه الله است که ظهور دارد ؛ و سلب ظهور از او نتوان کرد ؛ چرا او عین ظهور می باشد. و آن حقیقت انسان کامل است. لذا او را حقیقت محمّدیّه نیز می گویند. پس از آن خداوند متعال دوباره اسرافیل را از حال فنا خارج کند و او در صور بدمد و موجودات به حال خویش باز گردند ؛ و محشر کبری برپا شود. پس اصل عالم ، حضرت وجود است ؛ و از آن پس مجرّدات جبروتی اند ؛ و در پی آن مجرّدات ملکوتی ؛ و در آخر از همه طبیعت مادّی می باشد ؛ که به تعبیر برخی روایات ، خدای تعالی از آن روز که این عالم را خلق نموده ، در آن نظر نکرده است. کنایه از این که این عالم در ادانی درجه ی وجود قرار دارد. « إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ ــــ ما از آنِ الله هستتیم ؛ و به سوى او بازمى‏گرديم‏ » (البقرة:156). این زبان حال هر موجود ماهوی است از مادّی و ملکوتی و جبروتی.

پرسمان دانشجویی