ازليت جهان | کتابخانه مجازی الفبا

وقتي مي گوييم خدا اين جهان را خلق کرده است فرض را بر اين گذاشته ايم که اين جهان قبلا نبوده است و خداوند بعدا آنرا خلق کرده است. ما از کجا مي دانيم اين جهان و يا شکل ديگري از آن قبلا نبوده است. اين موضوع اول بايد ثابت شود.

در پاسخ به اين پرسش به چند نكته اشاره مي شود:
1. نخست بايستي واژه «ازلي» مورد تعريف و توضيح قرار بگيرد. موجود ازلي در مقابل موجود حادث است. حادث يعني موجودي كه مسبوق به عدم است و سابقه عدمي دارد. به بيان ديگر موجودي كه نبود و سپس موجود شد. موجود ازلي يا قديم موجودي است كه سابقه عدمي ندارد و همواره موجود بوده است.
2. يك مفروض نادرستي در پرسش بيان شده و آن «تلازم مخلوق بودن و مسبوق به عدم بودن» است. به عبارت ديگر چنين فرض شده كه اگر موجودي مخلوق بود ديگر ازلي نيست و اگر ازلي است ديگر مخلوق نيست. در حالي كه به لحاظ فلسفي مخلوق بودن با ازلي بودن ناسازگار و منافي نيست. مي شود موجودي در عين مخلوق بودن و وابستگي به علت تامه خود ،ازلي نيز باشد يعني همواره موجود باشد وسابقه عدمي نداشته باشد. بر اين اساس مانعي ندارد که اين جهان يا جهانهاي ديگري قبلا ، حتي از ازل موجود بوده ولي در عين حال مخلوق خداوند باشند. بنابراين براي اثبات مخلوقيت جهان اثبات حادث بودن زماني آن لازم نيست و راههاي ديگري براي آن وجد دارد.
3. از نظر فلسفه موجودات مخلوقاتبه دو بخش تقسيم مي شوند: الف) مبدعات ، يعني مخلوقاتي غير زماني كه سابقه عدمي در زمان ندارند و همواره موجود بوده اند و به عبارت ديگر ازلي هستند مانند مجردات. ب) مصنوعات: مخلوقاتي كه سابقه عدمي دارند و حادث زماني مي باشند. عالم ماده - يعني جهان اجسام و جسمانيات - جزو مصنوعات شمرد مي شوند كتاب «شرح نمط پنجم الاشارات و التنبيهات (صنع و ابداع)» : شيخ الرئيس بوعلي سينا، ترجمه و شرح دكتر احمد بهشتي، انتشارات دانشگاه تهران، ص 3 بنابر اين از منظر فلاسفه اسلامي، همچون ابن سينا و ملاصدرا و ... - جهان هستي به دو بخش ازلي و غير ازلي تقسيم مي شود. بر خلاف ديدگاه برخي از متكلمين كه معتقدند: تنها خداوند ازلي است و ساير موجودات هستي همگي حادث اند و سابقه عدمي دارند. ريشه و خاستگاه اساسي اين نزاع به مسأله مهمي تحت عنوان ملاك نياز مندي معلول به علت باز مي گردد. فلاسفه معتقدند ملاك نيازمندي معلول به علت خود، امكان ذاتي مي باشد. يعني هر معلولي به خود ي خود و با قطع نظر از علت خويش حالت امكاني دارد، و نسبت به وجود و عدم علي السويه است.
لذا چون ممكن است پس نيازمند به علتي است كه او را از حالت استعداد و تساوي خارج كرده و به وجود آورد. بنابر اين معلول چون ممكن است نيازمند به علت است.
و اين امكان (يعني حالت فقر و نياز به علت) وصف لاينفك معلول است و همواره با معلول ملازم و همراه است. لذا ممكن است موجودي از ازل موجود باشد ولي در عين حال مخلوق هم باشد؛ زيرا به لحاظ ذات خود ممكن الوجود و فقير است. بنابر اين در عين اين كه ازلي است همواره مخلوق هم هست. فلاسفه براي مدعاي خود تمثيلي ذكر مي كنند: اگر شما انگشتري در دست داشته باشيد و دست شما به گونه اي بود كه از ازل همواره حركت مي كرد، پس انگشتر شما نيز به تبع دست شما از ازل همواره حركت مي كرد.
در عين اين كه حركت انگشتر معلول و مخلوق حركت دست مي باشد لكن حركت آن ازلي و قديم است پس ازلي بودن منافاتي با مخلوق و معلول بودن ندارد. از ديگاه برخي متكلمين ملاك نيازمندي معلول به علت حدوث است.
يعني معلول در حادث شدن خود نيازمند به علت است وقتي كه حادث شده محقق گرديد ديگر نيازي به علت خود ندارند نياز معلول به علت فقط در بدو پيدايش است ولي در استمرار پيدايش ديگر نيازي به علت ندارد. فلاسفه براي مدعاي خويش ادله اي ذكر نموده و ديدگاه متكلمين را سخت به چالش كشيده و نقد هاي اساسي بر آن وارد نموده اند.
براي توضيح مبسوط در اين زمينه به منابع زير مراجعه كنيد: 1. كتاب «گوهر مراد» ملا عبدالرزاق لاهيجي، انتشارات كتابفروشي اسلامي، تهران، ص163، بخش حدوث عالم. 2. «آموزش فلسفه» آيت الله مصباح يزدي، ج2، ص30، شركت چاپ و نشر بين الملل، تهران 3. «صنع و ابداع» شرح و ترجمه نمط پنج اشارات، دكتر احمد بهشتي.

پرسمان دانشجویی