اجمال قرآن | کتابخانه مجازی الفبا

چرا قرآن که ادعا مي کند که براي همه مردم نازل شده است، بسياري از آن سر در نمي آورند. آيا بهتر نبود طوري بود که همه بفهمند ؟

1. قرآن کتابي چند سطحي و چند ساحتي است از همين رو سطح و ساحتي از آن را همه مي فهمند و سطوح و ساحتهايي از آن در خور فهم همگاني نيست . به همين جهت در حديث آمده: «ظاهره انيق و باطنه عميق» ظاهر آن زيبا و باطن آن ژرف است. اين نه نقصي بر اين کتاب که ناشي از وسعت و ژرفايي آن است. قرآن همانند اقيانوس است كه همه از آن لذت مي برند و براي همه قابل استفاده است، برخي از نگاه به آن و برخي از شنا در ساحل و برخي با غواصي در اعماق آن .
هر كدام كه توانمندي بيشتري دارند بيشتر بهره مند مي شوند اما باز هم بسياري از زواياي ناپيدا و صدف هاي نهفته در آن وجود دارد كه از دسترسي بسياري به دور است. بنابراين قابل استفاده بودن قرآن براي همگان به معناي بي نيازي از تفسير نيست. به ويژه اگر كسي در مقام تحليل و بررسي و استخراج احكام و قوانين باشد، حتما بايد تسلط كافي بر معارف قرآن داشته باشد. همانند غواصي كه مي خواهد صدفهايي را استخراج كند نياز به ابزار و توانشهايي بيش از ديگران دارد. البته راه آموزش و توانمند شدن تا حدودي براي همگان هموار است، تنها نياز به انتخاب و جهاد و پيگيري و تلاش علمي دارد . 2.قرآن كتابى است با زبان عرفى و در اوج فصاحت و بلاغت و رسايى معنا؛ از اين رو عرب زبانان عصر نزول، بسيارى از معارف قرآن را بدون مراجعه به تفسير، درك مى‏كردند. اما به دلايلى بعضى از ابهامات در فهم قرآن عارض شد كه ايجاب مى‏كند براى فهم آنها به تفسير مراجعه كنيم: 1. قرآن در كنار حادثه‏ها بود و به وقايعى كه در طول 23 سال‏رسالت پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله اتفاق مى‏افتاد، نظر داشت و اصول جاودان خود را معطوف به بيان موضع الهى در آن حوادث مى‏كرد. عرب‏هاى معاصر پيامبرصلى الله عليه وآله آن حوادث را درك كرده بودند، اما نسل‏هاى بعد از آن صحنه‏ها دور شدند. 2. قرآن با توجه به مخاطبان اوليه خود، از مثال‏ها و اصطلاحات منطقه‏اى بهره جسته است؛ اگر چه پيام‏هاى آن فرامنطقه‏اى است. گاهى از اين قالب‏ها در فهم بهتر پيام‏ها بسيار كارگشا است. 3. برخى از عبارات قرآنى، مربوط به اديان آسمانى گذشته است؛لذا آشنايى با اعتقادات آنان و محتواى كتاب‏ها و منابع آنان بايسته است. روشن است به دليل ناآگاهى از موارد فوق پرده‏هايى از ابهام، بر عبارات قرآن عارض مى‏شود. مفسران اين پرده‏ها را كنار مى‏زنند، تا مراد خداوند به طور شفاف استخراج و كشف شود. در واقع آنان كار فهم آيات را بر ما ساده و آسان مى‏كنند. در ضمن استخراج مراد آيات قرآن، علاوه بر تفسير به روش‏هاى ديگرى همچون تأويل و تطبيق نيازمند است كه از موضوع بحث خارج است.
بنابراين برداشت‏هاى فردى از قرآن زمانى صحيح است كه ابهامات عارض شده بر عبارات قرآن رفع گردد. مراجعه به تفسير به همين منظور صورت مى‏گيرد و اگر آيه‏اى داراى هيچ گونه ابهامى نباشد، نياز به مراجعه به تفسير هم ندارد. تذكر؛ گفتنى است معناى «هدايت بودن قرآن» آن نيست كه بدون دانستن زبان آن و رسيدن به سرچشمه‏هاى قرآنى، بتوانيم از هدايت آن بهره گيريم. همان طور كه استفاده از آب كه مايه حيات است، گاه نيازمند حفر چاه وكنار زدن لايه‏هاى خاك و سنگ از روى آن است.
بنا بر آنچه گفته شد؛ بهره‏مندى از معارف قرآن تا حدودى براى همگان ممكن است؛ امّا براى فهم قرآن - به عنوان منبع اساسى معرفت دينى بايد ابزارهاى خاص آن را بيابيم و حدود استفاده از آنها و ميزان تأثير و اعتبار آنها را بدانيم. مهم‏ترين اين ابزارها عبارت است از: 1. ادبيات و قواعد زبان‏شناختى براى درك سخن هر گوينده و نقطه آغاز تفاهم، آگاهى از قواعد اوليه مربوط به زبان و لغت او ضرورى است؛ از اين رو بايد اطلاعاتى كافى و عميق از ادبيات اين زبان، داشت.
در ادبيات نيز فهم معناشناسى واژه‏ها، آشنايى به علم صرف و علم نحو - كه جايگاه تركيبى كلمات را در ساختار جملات مشخص مى‏سازد و اطلاع از علم معانى و بيان و بديع - كه در زيباسازى كلام حاوى قواعد مهمّى است بايسته است. 2. آشنا بودن به مضمون و سياق خود قرآن در قرآن قرينه‏هايى هست كه بعضى پيوسته و برخى ناپيوسته است و براى فهم مقصود هر گوينده، مناسب‏ترين شيوه آن است كه سخنان گوناگون خود او را در كنار هم و مرتبط با هم بنگريم و اين شيوه در ارزيابى و نتيجه‏گيرى مفيد است. 3. سنت معصوم‏عليه السلام از جمله شئون پيامبرصلى الله عليه وآله و امامان‏عليهم السلام تبيين مقاصد كتاب الهى است: «وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِمْ» . سوره نحل (16)، آيه 44. علامه طباطبايى مى‏نويسد: «آيه مباركه دليل بر حجّيت سخن پيامبر اكرم در شرح آيات قرآن كريم است» الميزان، ج 12، ص 261. . سنّت و سخن معصوم‏عليه السلام در تفسير و تبيين قرآن و تعليم شيوه تفسير به مردم و تبيين تأويل و تعليم راهيابى به بطون قرآن، نقش اساسى دارد. 4. عقل و تفكر خلاق مفسّر و بهره گيرنده از قرآن، بايد عقل فعّال و تفكّر خلاق داشته باشد تا بتواند از اين ابزار به طور صحيح و دقيق، معارف دينى را از آيات قرآنى استفاده كنند؛ براى مثال در معارف عقلى قرآن، درك بديهيات و مسلمات عقلى و به كار بستن آنها و در معارف اخلاقى آن، توجه به اصول اخلاقى، بايسته است. 5. جامع نگرى گفتنى است دين مجموعه عقايد و آموزه‏هايى است كه بايد با هم سازگار باشد؛ ازاين‏رو در برداشت از قرآن، بايد هر مفهوم قرآنى، در مجموعه آموزه‏هاى دينى - كه از منابع اصلى به دست آمده نگريسته شود. فهم عميق معانى قرآن، نياز به تلاش علمى بسيار دارد؛ از اين رو مفسرانى موفق بوده‏اند كه كوله‏بارى از پيشينه علمى و تحقيقى بر دوش آنان بوده است. براى آگاهى بيشتر در اين زمينه به كتاب‏هاى علوم قرآنى مراجعه شود؛ از جمله: الف. دزفولى، كمال، شناخت قرآن؛ ب. بهشتى، محمدحسين، روش برداشت از قرآن؛ ج. سعيدى روشن، محمدباقر، علوم قرآنى.

پرسمان دانشجویی