پی بردن به قضا و قدر | کتابخانه مجازی الفبا

مي خواستم بدانم در زندگي چگونه مي شود به قضا و قدر الهي پي برد؟ منظورم اين است که از کجا بدانم که فلان بلا يا فلان کاري که بر سرم آمده از لطف و دوست داشتن خداست يا من مرتکب کار بدي شده ام که نبايد آن کار را انجام مي دادم و خشم خدا شامل حالم شده؟

اينكه دقيقا بدانيم هر بلايي كه آمده در اثر گناهان و كدام گناه بوده و يا صرفا امتحان الهي و جهت تربيت است و يا اثر مهرباني خدا است و از الطاف خفيه الهي است امكان پذير نيست، در اين زمينه معيار كلي آن است كه انسان ميان «خوف و رجا» باشد؛ يعني از يك سو احتياط لازم را داشته باشد و استغفار كند و از سوي ديگر اميد به رحمت خدا داشته باشد كه حتي اگر عقوبتي هست خداوند به جهت صبر و تحمل ما ثواب عنايت كند. اما در هر صورت با تأمل در زندگي و اعمالي كه انجام داده تا حدودي مي تواند حدس بزند و يا در مواردي بفهمد كه اين مشكلات جنبه عقوبت دارد يا به جهت تنبه و آگاهي و افزايش استقامت انسان و آزموده شدن بر او وارد شده است.
جهت توضيح بيشتر توجه شما را به خاطره اي از امام علي(ع) جلب مي كنيم: اميرالمؤمنين بيمار شد و گروهى به عيادت آن حضرت رفتند و عرض كردند: چگونه صبح كرديد اى اميرالمؤمنين؟ فرمود: با بدى و شر. عرض كردند: سبحان الله! چنين سخنى از چون شمايى؟! فرمود: خداى تعالى مى‏فرمايد: «و شما را به بدى و خوبى مى‏آزماييم» خوبى همان تندرستى و توانگرى است و بدى همان بيمارى و نادارى است و اين هر دو براى آزمايش و امتحان است.
با اين مقدمه مى‏توان گفت كه سختى و بلا بر چند قسم است و هر يك بر صنف خاصى وارد مى‏شود:
1) بلاهايى براى رسوا ساختن مشركان و كافران خبيث است.
2) بلاى وارد بر مؤمن كه زاييده‏ى گناه وى است و موجب ريزش گناه او مى‏گردد «و ما اصابكم من مصيبة فبما كسبت ايديكم؛ و هر مصيبتى به شما برسد به سبب دستاورد خود شماست». اميرمؤمنان على(ع) مى‏فرمايد: سپاس و ستايش خدايى را كه رنج و گرفتارى پيروان ما را مايه‏ى زدوده شدن گناهان آنان در دنيا قرار داد تا بااين رنجها و بلاها طاعتشان سالم ماند و سزاوار پاداش آن شوند.
3) بلاى وارد بر مؤمن براى تصحيح ايمان است. امام صادق(ع) مى‏فرمايد: «بلا و گرفتارى براى مؤمن زيور است و براى آن كه خرد ورزد كرامت است. زيرا گرفتار بلا شدن و شكيبايى و پايدارى كردن در برابر آن ايمان را تصحيح مى‏گرداند.
4) بلاى وارد بر مؤمن موجب بيدارى او است: امام صادق(ع) مى‏فرمايد: هيچ مؤمنى نيست مگر آن كه هر چهل روز يك بار به وسيله‏ى بلا و گرفتارى متنبه مى‏شود. اين بلايا به مال او مى‏رسد يا به فرزندش يا به خودش كه پاداش آن را مى‏بيند و يا اندوهى به او مى‏رسد كه نمى‏داند از كجا رسيده است.
5) بلاى وارد بر مؤمن باعث ارتقاى ايمان است، چرا كه ايمان خود داراى درجات گوناگونى است و مؤمنين نيز داراى درجاتند و خداوند سبحان در اين باره مى‏فرمايد: «هم درجات عندالله؛ مؤمنان نزد خداوند داراى درجات هستند» جناب رسول الله(ص) در مورد اين نوع بلا مى‏فرمايد: خداوند براى انسان مقام و منزلتى در نظر گرفته است كه او با كرده خود بدان نمى‏رسد تا آن كه در بدن خود به بلايى گرفتار شود و بدين وسيله به آن مقام رسد. 6) بلاى وارد بر انبياء و مقربان درگاه الهى است كه براى ارتقاى كمال انسانى انبياء است و لذا جناب ابراهيم نبى(ع) با پيروزى در امتحان به مقام امامت رسيده است. «و اذ ابتلى ابراهيم ربّه بكلمات فأتمهنّ، قال انّى جاعلك للناس اماما ؛ بياد آر هنگامى كه خداوند ابراهيم را به امورى چند امتحان فرمود و او همه را به جاى آورد خدا به او گفت: من ترا به پيشوايى خلق برگزينم». با اين مقدمه روشن مى‏شود كه هيچ گروهى و هيچ فردى نيست كه مورد آزمايش و امتحان قرار نگيرد و بلكه همه انسان‏ها لحظه به لحظه و دم به دم مورد آزمايش قرار مى‏گيرند. بنابراين اى دوست عزيز، در هر يك از عملكرد و رفتارهاى خويش آزمايش الهى را ببين، همچنين با توضيحى كه گذشت، آزمايش الهى و غضب الهى جمع مى‏شود، چرا كه انسان مؤمنى مثل شما با يك گناه هر چند كوچك مورد غضب خداى تعالى واقع مى‏شويد و خداى عزيز با بلايى هر چند كوچك كه زاييده همان گناه است، شما را آزموده تا موجب پالايش جان شما گردد و جانتان از گناه تصفيه شود. اگر مى‏خواهيد مثالى براى شما ذكر مى‏كنم: مؤمنى غيبت شخصى نموده است و لذا مورد غضب الهى واقع گشته است و با اين غضب غم و اندوهى سخت بر او وارد شده است (غم اجتماعى، مالى، علمى، روحى و...) و اين غم جان او را پالايش مى‏كند، تصفيه مى‏كند، جلا مى‏دهد تا اين كه اندك اندك آلودگيها زدوده مى‏شود و با صبر در برابر اين غم و اندوه نيز از آزمايش الهى سرافراز بيرون مى‏آيد. البته اگر بخواهيم ميزان عملى به شما ارائه دهيم، بايد بگوييم كه در دين محمّدى توبه و استغفار پس از هر گناه لازم دانسته شده و ثمره‏ى آن دفع بلاى زاييده آن گناه است و اگر هم بلايى وارد شد، با تواضع و تسليم در برابر درگاه الهى و صبر و شكيبايى در برابر بلا هم از فشار بلا و هم از طولانى شدن بلا كاسته مى‏شود و البته اگر بخواهيم نمونه‏اى از موانع نزول بلا را نام ببريم بايد نام نماز شب سحرگاهى و صدقه را ذكر كنيم. نکته پاياني که انسان در مسير تکامل زندگي؛ حتما با موانع و دشواري هايي هم روبرو است؛ برخي از دشواري ها و تلخي ها بازتاب اعمال بد و گناهان است که اگر با توبه و بازگشت به سوي خدا جبران نشود، در نهايت - خداي نکرده - به سقوط و بدبختي ابدي کشانده مي شود. قرآن کريم مي فرمايد: «و ما ظلمنا هم ولکن کانوا انفسهم يظلمون». (1). اما بيشتر دشواري ها و تلخي هايي که براي اهل ايمان پيش مي آيد؛ بلاء حسن است و ممکن است پيامدهايي چون خطر مالي و جاني را به دنبال داشته باشد ولي پاداش ها و مقاماتي که در سايه اين بلاها پيدا مي شود بسيار بزرگتر و مهمتر است. خلاصه کلام، ابتلاء و آزمايش اهل ايمان خير و نيکو است: «وليبلي المؤمنين منه بلاء حسنا (2)؛ و بدينوسيله مؤمنان را به آزمايش نيکو، بيازمايد» (3). ---------------- پي نوشت ها: 1. «ما به آنان ظلمي نکرديم بلکه آنان خود بر خويشتن ستم روا داشتند» (نحل، آيه 118، 23). 2. انفال، آيه 17. 3. توضيح بيشتر را با عنايت به فهرست موضوعي تفسير نمونه، ص 347 - 348 به مجلدات مختلف تفسير نمونه مراجعه فرماييد.

پرسمان دانشجویی