خدا، غايت موجودات | کتابخانه مجازی الفبا

آيا خدا مي تواند هدف غايي باشد؟ چرا؟

1. خداوند متعال در آیات فراوانی بازگشت به سوی خود را غایت همه ی موجودات عالم معرّفی نموده است. برای نمونه چند آیه را متذکر می شویم. « لَهُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ أَلا إِلَى اللَّهِ تَصيرُ الْأُمُورُ . ـــــ تمامى آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است از آنِ اوست ؛ آگاه باشيد كه همه امور تنها بسوى الله بازمى‏گردد.» (الشورى:53) « وَ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ . ـــــــــ و برای الله است آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است ؛ و همه ی امور ، به سوى او باز گردانده می شوند. »(آل‏عمران:109) « وَ لِلَّهِ غَيْبُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ إِلَيْهِ يُرْجَعُ الْأَمْرُ كُلُّه‏. ــــــــ و برای الله است غيب آسمانها و زمين ؛ و به سوی او باز گردانده می شود امر همه اش. » (هود:123) « ... يُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَ إِلَى اللَّهِ الْمَصيرُ . ـــــــــ خداوند شما را از خود، بر حذر مى‏دارد؛ و به سوى الله است بازگشت . » (آل‏عمران:28) « ... كُلٌّ إِلَيْنا راجِعُون‏. ـــــــ همگى بسوى ما بازگردنده هستند.» (الأنبياء:93) 2. باید متوجّه بود ، که بر خلاف اوهام برخی جهله ی صوفیّه و دراویش ، از آیات فوق این مطلب استفاده نمی شود که غایت موجودات خدا شدن است. در هیچکدام از این آیات گفته نشده الله غایت موجودات است ؛ بلکه گفته شده غایت موجودات به سوی الله است. یعنی همواره رو به سوی او بودن و صیرورت ابدی به سوی او ، غایت موجودات عالم است نه رسیدن به او. همچنین در این آیات شریفه گفته نشده که غایت موجودات رو به ذات خدا بودن و به سوی ذات او رفتن است. چون الله اسم جامع حقّ تعالی است نه کنه ذات او. کنه ذات فراتر از هر درک و جهت گیری است. لذا موجودات به سوی اسم جامع حقّ تعالی در صیرورت و شدن هستند نه به سوی کنه ذات او. امیرالمومنین (ع) فرمودند: «... لَا يُدْرِكُهُ بُعْدُ الْهِمَمِ وَ لَا يَنَالُهُ غَوْصُ الْفِطَن‏... . ـــــــــ خدايى كه همّتهای عالی درکش نمی کنند و غوّاصان خردها دستشان به او نمی رسد.» (نهج البلاغة ، خطبه ی یکم) 3. امّا مراد از صیرورت موجودات به سوی اسم جامع الله ، بازگشت مظهر به ظاهر و جلوه به متجلّی است. یعنی هر موجودی مظهر هر اسمی است به سوی آن اسم باز می گردد و به ملاقات آن اسم نائل می شود. و چون الله جامع جمیع اسماء است لذا باز گشت به هر اسمی باز گشت به الله نیز خواهد بود. « الَّذينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا رَبِّهِمْ وَ أَنَّهُمْ إِلَيْهِ راجِعُونَ. ــــــ آنها كسانى هستند كه مى‏دانند ديداركننده ی پروردگار خويشند، و به سوى او باز گردنده هستند.» (البقرة: 46) 4. امّا چرا صیرورت به سوی اسم الله غایت همه ی موجودات است؟ چون غایت هر موجودی کمال آن موجود است. و کمال هر موجودی (مظهری) آن اسمی است که وی مظهر آن اسم است. برای مثال کمال جناب عزرائیل اسم الممیت است. چون آن حضرت ، مظهر این اسم است. لذا بازگشت او به اسم الممیت خواهد بود. و الله جامع کمالات جمیع اسماء حقّ تعالی است ؛ لذا مرجع تمام اسماء اوست. امّا هیچ کس به الله نمی رسد بلکه همگان همواره در حال بازگشت به سوی آن هستند. چون الله کمال نامحدود است و محدود هر اندازه هم سعه ی وجودی بیابد باز به نامحدود نمی رسد. البته اهل بیت(ع) در این میان استثنا هستند چرا که انسان اکمل مظهر اسم یا اسماء خاصّی نیست بلکه او مظهر اسم جامع الله است. لذا آیینه ی تمام نمای خداست از اینرو این بزرگواران وجه الله نامیده شده اند که فناء و بازگشت برای آنها معنی ندارد. « كُلُّ شَيْ‏ءٍ هالِكٌ إِلاَّ وَجْهَهُ لَهُ الْحُكْمُ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ . ــــــــ همه چيز فانى شونده است مگر وجه او . تنها برای اوست حاكميت ؛ و همه بسوى او بازگردانده مى شويد. » (القصص:88) طبق این آیه ی شریفه ، همه چیز به سوی وجه الله بازمی گردند. و بازگشت به سوی او غایت همه ی موجودات عالم است. ولی برای خود او بازگشتی نیست بلکه او خود در مقصد است. امّا وجه الله کیست؟ « عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ نَحْنُ الْمَثَانِي الَّتِي أَعْطَاهَا اللَّهُ نَبِيَّنَا وَ نَحْنُ وَجْهُ اللَّهِ نَتَقَلَّبُ فِي الْأَرْضِ بَيْنَ أَظْهُرِكُمْ عَرَفَنَا مَنْ عَرَفَنَا وَ جَهِلَنَا مَنْ جَهِلَنَا مَنْ عَرَفَنَا فَأَمَامَهُ الْيَقِينُ وَ مَنْ جَهِلَنَا فَأَمَامَهُ السَّعِير. ــــــــ حضرت باقر عليه السّلام فرمودند: ما هستيم مثانى كه خدا به پيامبر عطا نموده و ما وجه اللَّه هستيم كه روى زمين بين شما رفت و آمد مي كنيم. مي شناسد ما را آن كس كه شناخته و جاهل است به حق ما آنكه نادان است. هر كه ما را بشناسد پیشاپیش او (در هنگام مرگ) یقین است؛ و هر كه جاهل به حق ما باشد پیش روی او آتش سوزان است.» (بحار الأنوار ، ج‏24 ،ص114) « وَ قَوْلُهُ: «وَ يَبْقى‏ وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ » قَالَ الصَّادِقُ ع : نَحْنُ وَجْهُ اللَّه‏. ــــــ امام صادق (ع) در تفسیر قول خدا که فرمود: «وَ يَبْقى‏ وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ » فرمودند: ما هستیم وجه الله. » (بحار الأنوار ، ج‏24 ،ص192 ) احادیثی که مؤیّد این مضمون هستند بسیار فراوانند. به نحوی که شاید بتوان ادّعای متواتر بودن آنها را داشت. حاصل مطلب این که غایت همه ی موجودات رو به سوی الله بودن است و مظهر تامّ این اسم چهارده معصومند که انسان اکملند. لذا می توان گفت که غایت همه ی موجودات به سوی انسان کامل بودن است. ولی باز هیچ موجودی به حدّ خود این چهارده وجود نورانی که همگی از یک نورند نخواهد رسید.

پرسمان دانشجویی