سخت‌گيري خدا | کتابخانه مجازی الفبا

فلسفه ايجاد بهشت و جهنم در چيست و چرا خداي كريم آنقدر بر بني آدم سخت مي گيرد و راهي در سلوك الي الله براي او قرار داده كه به نقل از يكي از علما مثل حركت در شب تاريك در يك بيابان پر از مار است؟ به راستي چنين است؟

عالم طبیعت آیة روشنی ازفلسفه خلقت بهشت وجهنم است . درطبیعت شاهد هستیم عوامل ناسازگار وناملایم باساختار جسم ومسیر رشد وسلامت ، آلام ودردهای بشری را سبب خواهد شد ، مثل غذای فاسد که ناسازگار بامعده وجهاز هضم است وتولید درد وعذاب می نماید واحساس آسایش ونعمت مربوط به شرائط برطرف شدن نیازها وفراهم آمدن وضعیت رشد است .
البته باید اضافه نمود که درهمین بعد ظاهری ممکن است انسان به بهای لذتی ظاهری وناچیز طبیعت اولیه اش راتغییر دهد وموجب صدمات بعدی شود . برای مثال ازاستنشاق دود دخانیات که منافی طبع وجهاز ریه است لذت ببرد وامراضی چون قلب وعروق رانیز پیامد ضعف ونقاهت خود نماید . حدیث شریف الجزا نفس العمل (جزاباطن عمل است ) بیان مید ارد بهشت وجهنم ظهور باطن اعمال ماست ازجمله بی اعتنائیها نسبت به محرومیتها وصدمات وازطرف دیگر به هدایتها ونعمات است . ازاین رو بزنگاه پاسخ به فلسفه بهشت وجهنم درنظام روح رامی توان درفصل اشتراک بااین آیه طبیعی یافت . هماهنگی باجریان رشد وکمال بهره مندی وتنعم را وعدم این هماهنگی دردوانهدام وازدست دادن را بدنبال دارد مثل چشمی که به او نیازمندیم وازدست دادنش دردناک است ودندانی که برای هضم غذا لازم است ، فساد او بادردورنج توأم است .
به بیانی رساتر، فسلفه آسایش وعذاب دردنیا هدایتگری وارائه طریق ، ازدست دادنهاوبهره مندیها ست وفسلسفه بهشتی وجهنم درآخرت ظهور باطن این هدایتگری دردنیاست ازاین روست که به فرموده حضرت امام (ره) جهنم
دارالشفای گنهکاران است : شقاوت دریک زمانی ، منافات باسعادت ندارد ، چنانکه درمورد ابتلای اهل سعادت
درزندگی دنیوی به بیماریها وبلیات نیز همینطور است ( وبین ایندومنافاتی نیست) . حتی عذاب کردن هم درحقیقت ، بدبختی وشقاوت نیست ، زیرا جهنم نسبت به موحدین گناهکار ، قطعا دارالشفای الهی است که باعث پاک وخالص شدن ایشان ازامراض نفسانیه وکدورت ظلمانیه می شود، ونسبت به همه اهل دوزخ نیز به طریق شیخ سعادت است زیرا که مرجع اینها همه ، رحمت است ورحمت برغضب سبقت قرارگرفته است .
ودرجای دیگری می فرمایند : جهنم ، باطنش صورت لطف ورحمت الهی است که برای تخلیص مؤمنان معصیت کار ورسانیدن آنها به سعادت ابدی ، چاره منحصر ه است ؛ . . . . . جهنم برای کسانی که فطرتشان بلکی محجوب وبه کفروجهود ونفاق نرسیده باشند رحمت است درصورت غضب
وهمچنین صدرالمتألهین دربیان فلسفه بهشت وجهنم می فرمایند : چون اشقیا دردنیا ازبند شرع خارج ، وازریسمان دین رها، ودرچراگاه شهوات حسی بچرا مشغول ، ورشته عقل وعنان شرع راازخود برداشته اند، لذا درآخرت دربند زنجیر وکنده ها بوده وبه ا نواع گوناگون شکنجه ورسوائی عذاب ، وبه پرده های مختلف ازحجابها وگمراهیها پوشیده خواهند بود، (وهرچه بکوشند وبخواهند که از آن آتش بیرون آیند باز بدان دوزخ برگردانند شان . / سجده/ 20 ) و اما نیکان رابالارفتن ازکمالی به کمال دیگر است (برای آنها کاخ وعمارتها بالای یکدیگر بنا شده است . / زمر/ 20 ) وآنان مسرورانی هستند که ازعذاب وشکنجه اهل تضاد رهائی یافته اند (وهیچ گاه بیم ناک واندوهگین نخواهند بود . / بقره/ 62 ) چون دردنیا از پی فرمانبرداری حتقعالی مجبور بوده اند (هیچ مرد وزن مؤمن رادرکاریکه خدا ورسول او حکم کنند اراده واختیاری نیست . /36 احزاب/ 36 ) لذا درآخرت بطور مطلق دارای اختیاراند ( آنان هرچه که بخواهند فراهم است . فرقان / 16 ) به سبب آنکه برای هریک ازنیک بختان واشقیاء به حکم عدالت وداد نصیبی ازجبر ونصیبی ازاختیار برعکس هم دردو نشأه هست . نکته ای لازم به ذکر است که ماظهور حقیقت بهشت وجهنم رابه صورت خفیفترش دردنیا برای هدایتگری انسان می بینیم وحکمت این حد ازظهور به منظور خدشه دار نشدن اختیار آدمی است وچنانچه این ظهور فراتر ازحد دعوت وهدایت می بود ودست برداشتن ها ازسد اضطرار می شد جبر محسوب شده وشرافتی برای انسان نمی آورد.
اختلاف درماهیت بدیها وخوبیها جنبه دیگری ازفلسفه بهشت وجهنم است . به استناد آیات قرآن براهین فلسفی ومشاهده اهل کشف ، حقیقت وجود انسان راعمل او می سازد فلذا انسان رانباید جدای ازعمل اودرنظر گرفت ودرسترآنست که بگوییم وجود انسان بااعمالش متحد است . حال اگر اعمال پلید وآتشین به قدری دروجود انسان غالب شد که عین ذات اوشد، می شود تمام دروغ ونیرنگ وپلیدی وتباهی . وبراستی بهشت زمانی بهشت است که پلیدی وکژی درآن راه نداشته باشد چراکه جای بدی درجهنم است ونباید ازجهنم خارج شود. آنی که به بهشت بار می یابد ، پلیدی نیست بلکه بخشی ازخوبیهای وجود انسان است ، مثل وفا وصداقت شرمساری نسبت به گناهان ومحبت به خداوند و . . . . فلذا آنها پس ازعذاب طولانی آزاد وبه بهشت راه می یابد آنی که خوبی نداشته باشد ودردنیا نیز تسویه شده باشد یک سره به جهنم رفته ودرآنجا باقی می ماند . نتیجه اینکه خوب وبد دوحقیقت جدای ازهم می باشند وبهشت وجهنم ظهور باطن این دوحقیقت است فلذا این دوراباید ازیکدیگر تفکیک نمود، یکی بهره مندی وبالارفتن ودیگری فنا وصدمه زدن است . نکته ای لازم به ذکر است که حتی دردنیای مطلوب وزیبای خبیثترین انسانها مطلوب درنظرشان اینست که نیرنگ ، دروغ ، حزن واندوه راه نداشته باشد . وحتی درآرزوهای آنها هم تمایز بین خوبی وبدی وجود دارد وبهشت وجهنم درواقع تفاوت میان خوبی ها وبدی ها است .
در نظام حكيمانه الهى همان طور كه وجود بهشت در كل نظام هستى، ضرورى و سودمند است؛ وجود دوزخ نيز لازم و فايده‏مند است. وقتى خداوند متعال نعمت‏هاى خود بر بندگان را بر مى‏شمارد، جهنم و عذاب‏هاى آن را در رديف نعمت‏ها قرار داده، مى‏گويد: «... هذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِي يُكَذِّبُ بِهَا الْمُجْرِمُونَ يَطُوفُونَ بَيْنَها وَ بَيْنَ حَمِيمٍ آنٍ فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ» ؛ (الرحمن ، آيه 43 و 44 ) ؛ «اين است همان جهنمى كه تبه‏كاران آن را دروغ مى‏خواندند؛ ميان آتش و آب جوشان مى‏گردند. پس كدام يك از نعمت‏هاى پروردگارتان را منكريد؟»
يكى از فوايد دوزخ، اين است كه بسيارى از مردم را از بدى، انحراف و كج‏روى باز مى‏دارد. چه بسيار كسانى كه از خوف جهنم، به سعادت و شرافت جاودانه نايل آمده‏اند. اگر خداوند حكيم دوزخ را در شمار نعمت‏ها آورده است، واقعاً نعمت بزرگى را تذكر داده؛ چرا كه بدون آن بيشتر انسان‏ها اهل بندگى و حركت در جهت تكامل نيستند.
راز جهنم
متكلمان، فيلسوفان و عارفان الهى به گونه‏هاى مختلف پرده از راز وجود جهنم برگرفته، بر آن استدلال كرده‏اند. برخى تا يازده دليل بر اين مطلب شمرده‏اند كه به جهت اختصار به ذكر يكى از آنها بسنده مى‏شود. (جهت آگاهى بيشتر بنگريد: محمد حسن قدردان ملكى، جهنم چرا؟، قم: بوستان كتاب)
دوزخ چيزى جز تجسّم عينى كردار انسان نيست. كيفر اخروى مانند كيفرهاى دنيوى، امرى قراردادى و اعتبارى نيست؛ بلكه حقيقتى تكوينى و قهرى است كه از ناحيه خود انسان دامنگير او شده و او شعله‏هاى آن را برمى‏افروزد. كيفرهاى اعتبارى قابل وضع و رفع است، اما كيفر تكوينى باطن خود عمل است و عمل و كيفر دو روى يك سكه‏اند. در چنين رابطه‏اى وجود عمل سوء، مساوى با وجود كيفر است و بين آن دو فاصله‏اى نيست. از اين رو قرآن مى‏فرمايد:
«وَ مَن جاءَ بِالسَّيئه فَكُبَت وُجوُههم فِى النّار هَل تُجزون إِلاّ ما كُنتم تَعمَلون»؛ نمل (27)، آيه 90.؛ «آنان كه كردار بد همراه خويش بياورند، به رو در آتش افكنده مى‏شوند. آيا پاداشى جز آنچه عمل مى‏كرديد خواهيد داشت؟»
در آيه ديگر آمده است: «يا أَيُّها الَّذِين كَفَروُا لا تَعْتَذِروُا اليَوم إِنَّما تُجْزُون ما كُنتم تَعمَلون»؛ تحريم (66)، آيه 7.؛ «اى كسانى كه كافر شده‏ايد! امروز پوزش نخواهيد. همانا پاداش كردارتان را مى‏بينيد». [خداوند براى آنان ابزار سوخت و سوزى غير از اعمال‏شان فراهم نكرده است؛ بلكه وجود ستمگر خود هيزم و ماده آتش‏زاى جهنم است: «وَ أَما القاسِطُون فَكانُوا لِجَهنَّم حَطَبا»؛ جن (72)، آيه 15.. اين بشر ملحد و ستمگر است كه آتش جهنم را مى‏افروزد و تنورش را گرم مى‏سازد. بنابراين، بايد از خدا در رابطه با چنين آتشى پروا داشت: «فَاتَّقوا النّار الَّتى وَقوُدها النّاس و الحِجارَة»؛ بقره (2)، آيه 24..
قرآن به حقيقت و بدون ارتكاب مجاز و استعاره مى‏فرمايد: «إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوالَ الْيَتامى‏ ظُلْماً إِنَّما يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ ناراً»؛ نساء (4)، آيه .؛ «در حقيقت كسانى كه اموال يتيمان را از سر ظلم و ستم مى‏خورند، جز اين نيست كه در شكم‏هاى خود آتش مى‏خورند».
در واقع خداوند انسان را به عنوان موجودى مختار آفريده است كه مى‏تواند با كنش خوب خود، بهشتى جاودان بيافريند و همواره با آن زيست كند و يا جهنمى سوزان بسازد و در جهنم كرده‏هاى خويش، خود را بسوزاند؛ بلكه بالاتر از اين انسان با سوء رفتارش، از خود وجودى جهنمى مى‏سازد و خود جهنم خويش مى‏شود. از همين رو بين عذاب و انسانى كه اصالت انسانيت خويش را از دست داده و به شيطانى جهنمى تبديل شده، انفكاك محال است.
البته بايد توجه داشت كه جهنم، تنها براى كسانى است كه همه راه‏هاى خوشبختى و ابواب سعادت چون توبه، شفاعت و مغفرت واسعه الهى را به روى خود بسته‏اند و هيچ عاملى نمى‏تواند، بين آنان و كردار بدشان فاصله بيندازد و كسى كه به چنين مرحله‏اى رسيده، خود آتش خويش را برافروخته است؛ بلكه خود و به دست خويش، آتش وجود خويش گشته و فاصله بين او و آتش محال است و مانند اين است كه بين شخص و خودش جدايى افتد جهت آگاهى بيشتر بنگريد:
الف. معادشناسى (مجموعه چلچراغ حكمت)، حميدرضا شاكرين، تهران، كانون انديشه جوان.
ب. معادشناسى، محمد حسن قدردان قراملكى..


در پايان بايد گفت با توجه به مطالب گفته شده روشن مي گردد كه خداوند با قرار دادن بهشت و جهنم نخواسته بر انسان سخت گيري كرده باشد بلكه تنها عمل انسان را در آن سرا به او نشان داده است تا انسان دريابد آنگاه كه مال يتيمي را مي خورد و يا دروغي را بر زبان مي راند و حقي را پايمال مي كرد و خشنود بود از زرنگي و تدبيرش ؛ به راستي در حال انجام چه كاري بود و با اين اعمال ناشايست چه بر سر خود مي آورد. وجود بهشت و جهنم امري است كه عقل حكم مي كند كه آفريدگار حكيم بايد چنين چيزي را نيز بيافريند.
اما در مورد مسير حركت به سوي خداوند ، بايد گفت كه اين مسير از جهتي سخت و بسيار مشكل و از سويي نيز مي تواند چنين نباشد ؛ در اين مورد بايد گفت كه انسان معجوني است از فرشته و حيوان ، به عبارت ديگر از خصوصيت هر دو بهرمند است لذا خداوند بدو نيروي عقل و قدرت اراده و انتخاب داده تا خود مسير و آيند پيش رويش را بسازد. اگر وي به جنبه حيواني و غراز خود توجه كند و در واقع آنها را بر عقل خويش مسلط نمايد حيواني خواهد شد كه عقل را به استخدام درآورده و نتيجه چنين امري برپايي جنگها و قتل عام انسانهايي بيگناه خواهد شد اما اگر او غقل را بر سرزمين وجودي اش حاكم سازد نهايتا به جايي خواهد رسيد كه ملائكه نيز بدان جايگاه راه ندارند.
با توجه به اين گفته بايد اشاره كرد كه چون انسان در ميان تسلط اين دو عامل دروني – يعني بعد حيواني و بعد فرشته خويي – است همواره احتمال و خطر لغزش او و بر باد دادن عبادات سالهاي عمر خود ، وجود دارد . از اين روست كه انسان در مسير پر خطر و مملو از هزاران خس و خار در حال گام برداشتن است.
اما همين انسان اگر خود سازي نمايد و گفته هاي خداوند و پيامبران و امامان او را پيوسته به خاطر داشته باشد مي تواند اين مسير را با خيالي آسوده و راحت طي كند.در نصوص ديني نيز آمده است ان الراحل اليك قريب المسافه رهسپار كوي تو راهش نزديك است.

پرسمان دانشجویی