فلسفه عذاب جهنم | کتابخانه مجازی الفبا

خداوند كه قدرت مطلق است چرا انسان گناهكار را تنبيه مي كند؟ نيازهاي انسان كه براي خداوند چيزي محسوب نمي شود كه براي انجام ندادن آن بايد تنبيه شود؟

1 نخست باید توجّه داشت که این خود افرادند که خود را گرفتار عذاب می کنند. اگر خداوند متعال به جهنّم رفتن گناهکاران یا نزول بلایا را به خود نسبت می دهد ، از آن جهت است که به جهنّم رفتن گناهکاران و نزول بلایا طبق قوانین جهانی خلق شده از سوی خدا رخ می دهند. خداوند متعال عالم را چنین ساخته که آتش بسوزاند و آب موجب سرسبزی گردد و ... ؛ به عبارت دیگر خداوند متعال ، این عالم را به صورت یک نظام علّت و معلولی آفریده که هر عملی ، معلولی داشته باشد. عذابهای جهنّم و نعمتهای بهشت نیز در حقیقت چیزی جز معلول و تجسّم عينى اعتقادات و اعمال خود انسان نيستند. در دنیا وقتی کسی مرتکب کار خلافی می شود طبق یک سری قوانین اعتباری و قراردادی برای او مجازاتی در نظر گرفته می شود ، ولی در آخرت به هر کسی فقط اعتقاد و عمل خود او داده می شود ؛ « فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ ؛ وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ ـــ پس هر كس هموزن ذرّه‏اى كار خير انجام دهد خودِ آن را مى‏بيند. و هر كس هموزن ذرّه‏اى كار بد كرده خودِ آن را مى‏بيند.» (الزلزلة:7،8) پس در آخرت خدا کسی را به جرم شرک و گناه مجازات نمی کند بلکه اعتقاد و عمل زشت او را به خودش تحویل می دهند ؛ بلکه بالاتر از این ، اساساً صورت اخروی انسان چیزی جز همان اعتقادات و اخلاقیّات و اعمال او نیست ؛ یعنی حقیقت وجودی انسان با همین امور ساخته می شود. لذا آنکه مثل موش دزدی می کند روح او در حقیقت همچون روح موش است و آنکه ربا می خورد روح او چون روح خوک است که عادت به نجاست خواری و کثافت خواری دارد. از اینرو خداوند متعال فرمود: «قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلى‏ شاكِلَتِهِ ــــ بگو:«هر كس طبق ساختار وجودی خود عمل مى‏كند»(الإسراء:84). پس آنکه در دنیا رشد نکرده و در حدّ حیوان مانده ، در آخرت نیز به همان صورت خواهد بود و آنکه در دنیا کور بود و حقیقت را نمی دید ، در آخرت نیز کور خواهد بود و آنکه در دنیا وجود آتشین داشت و با افکار و خلقیّات و اعمالش ، دل و جان دیگران را می سوزاند در آخرت نیز وجودش شعله ور خواهد بود.
پس اینکه گفته می شود خدا مشرکین و گناهکاران را چنین و چنان مجازات می کند ، به این معناست که او با اعتقادات و خلقیّات و اعمال خویش ، طبق قانون حاکم بر عالم خلقت ، وجود اخروی و جایگاه آخرتی خود را می سازد.
خداوند متعال می فرماید:
« يا أَيُّها الَّذِين كَفَروُا لا تَعْتَذِروُا اليَوم إِنَّما تُجْزُون ما كُنتم تَعمَلون ــــ اى كسانى كه كافر شده‏ايد! امروز پوزش نخواهيد. شما فقط جزا داده می شوید آنچه را که می کردید.».(تحریم:77) یعنی جزای شما خود همان اعمال شماست.
« إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوالَ الْيَتامى‏ ظُلْماً إِنَّما يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ ناراً ـــــ كسانى كه اموال يتيمان را از سر ظلم و ستم مى‏خورند، جز اين نيست كه در شكم‏هاى خود آتش مى‏خورند.» (نساء:7) ؛ نفرمود: آنان را به آتش می اندازیم ، بلکه فرمود: خود حقیقت همین مال یتیم خوردن آتش است. پس وقتی وجود کسی از این آتش درست شد دیگر نمی توان کاری برای او کرد ؛ چون برداشتن این آتش مساوی است با برداشتن بخشی وجود خود آن شخص.
« وَ مَنْ كانَ في‏ هذِهِ أَعْمى‏ فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمى‏ وَ أَضَلُّ سَبيلا ــــ و هر كس كه در اين جهان(از ديدن چهره حق) نابينا بوده است، در آخرت نيز نابينا و گمراهتر است.» (الإسراء:72) ؛ وقتی کسی در این دنیا نخواست تا خیر و حقیقت را ببیند ، وجود آخرتی او نیز به صورت کور شکل می گیرد ؛ در نتیجه او قادر نخواهد شد تا اموری مثل بهشت را مشاهده نماید ؛ چون بهشت خیر و حقّ است. در این آیه نیز خدا نفرمود ما او را کور می کنیم ، بلکه فرمود او کوری خود را از دنیا با خود آورده است.
« وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْري فَإِنَّ لَهُ مَعيشَةً ضَنْكاً وَ نَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَعْمى‏ ـــــ و هر كس از ياد من روى گردان شود، زندگى تنگى خواهد داشت؛ و روز قيامت، او را نابينا محشور مى‏كنيم.» (طه:124) نفرمود: هر که از یاد من روی گردان شود زندگی او را تنگ می کنم ، بلکه فرمود: زندگی او به طور قهری تنگ می شود ؛ چرا که دل بی خدا ، سراسر ظلمت است ؛ لذا چنین کسی در متن بهترین نعمتهای دنیایی نیز احساس تنگی وجود خواهد داشت. اینگونه افراد برای اینکه از این تنگی خلاص شوند به مسکرات و مخدّرات و لهو و لعب روی می آورند تا احساس خوشی و گشادگی قلبی کسب نمایند ولی نه تنها به آن دست نمی یابند بلکه زندگی بر آنها تنگتر نیز می شود ؛ در حالی که خداباوران حقیقی حتّی در متن فقر و سختی و مشکلات نیز درونی آرام و مطمئن دارند.
2ـ مطلب دیگر اینکه که در نظام حكيمانه ی الهى همان طور كه وجود بهشت در كل نظام هستى، ضرورى و سودمند است؛ وجود جهنّم نيز یکی از نعمات عامّ الهی بوده لازم و فايده‏مند است. لذا وقتى خداوند متعال نعمتهاى خود بر بندگان را بر مى‏شمارد، جهنم و عذابهاى آن را هم در رديف نعمتها قرار داده، مى‏ فرماید: « هذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِي يُكَذِّبُ بِهَا الْمُجْرِمُونَ يَطُوفُونَ بَيْنَها وَ بَيْنَ حَمِيمٍ آنٍ فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ ــــــ اين است همان جهنمى كه تبهكاران آن را دروغ مى‏خواندند؛ ميان آتش و آب جوشان مى‏گردند. پس كدام يك از نعمت‏هاى پروردگارتان را منكريد؟» (الرحمن: 43 ـ 45). باید توجّه داشت که هر امر وجودی خیر و از سنخ نعمت است ؛ جهنّم نیز از آن جهت که امری وجودی است خیر و نعمت است ؛ لکن در مقایسه با بهشت که وجود برتری است ، شرّ محسوب می شود. همانگونه که وجود دستشویی در یک ساختمان خیر است ولی در مقایسه با اتاق پذیرایی شرّ شمرده می شود.
يكى از فوايد وجود جهنّم ، اين است كه بسيارى از مردم را از بدى، انحراف و كجروى باز مى‏دارد و در نتیجه آنها را به سمت کمال وجودی سوق می دهد ؛ چرا که بدیها در حقیقت همان موانع رشد وجودی هستند. چه بسيار كسانى كه از خوف جهنم، به سعادت و شرافت جاودانه نايل آمده‏اند. اگر خداوند حكيم دوزخ را در شمار نعمت‏ها آورده است، واقعاً نعمت بزرگى را تذكر داده؛ چرا كه بدون آن بيشتر انسانها اهل بندگى و حركت در جهت تكامل نبودند و در صورت نبود جهنّم از حدّ حیوانی فراتر نمی رفتند.
فایده ی دوم جهنّم و عذابهای آن ، این است که گناهکاران را از آلودگی که به خود بسته اند پاک می کند ؛ لذا چنین نیست که همه ی اهل جهنّم برای ابد در جهنّم بمانند. گناهکاران مانند سنگ طلایی هستند که همراه با اندکی طلا دهها مادّه ی بی ارزش دیگر نیز با خود دارند ؛ لذا همانگونه که سنگ طلا را بارها و بارها ذوب می کنند تا ناخالصی های آن زدوده شود ، گناهکاران را هم وارد جهنّم می کنند تا در آتش وجود خویش بسوزند تا آنجا که از اعتقادات و خلقیّات و اعمال پیشین خود متنفّر گردند. در این هنگام ، افراد گناهکار از آلودگیهای خود منزجر گشتند به فطرت پاک و الهی خود باز گشته از اعتقادات و خلقیّات و اعمال جهنّمی خویش جدا می گردند و با وجود پاک وارد بهشت می گردند. البته در این میان ، افراد بسیاری اندکی که تمام سرمایه های خدادادی خود را نابود ساخته اند ، تا ابد در جهنّم خواهند بود ؛ چرا که انسانیّتی در وجودشان نمانده تا با جهنّم خالص گردد. اینان در حقیقت همان ائمه ی کفر و بنیانگذاران کفر و الحاد و شرکند که همه ی گناهکاران در حقیقت به آتش اینها می سوزند. لذا اینان اصل جهنّم و هیزم دائمی آن هستند ؛ « إِنَّ الَّذينَ كَفَرُوا لَنْ تُغْنِيَ عَنْهُمْ أَمْوالُهُمْ وَ لا أَوْلادُهُمْ مِنَ اللَّهِ شَيْئاً وَ أُولئِكَ هُمْ وَقُودُ النَّارِ ــــــ كسانى كه كافر شدند، ثروتها و فرزندانشان نمى‏تواند آنان را ازخداوند باز دارند؛ در حالی که آنان خود، آتشگيره و هیزم دوزخند. » (آل‏عمران:10)

پرسمان دانشجویی