ازلي و ابدي خداوند | کتابخانه مجازی الفبا

معناي ابدي و ازلي بودن خداوند را توضيح دهيد.

از جمله صفات ثبوتي الهي، «ازليت» و «ابديت» باري تعالي است، از نظر همه خداپرستان، خداوند موجودي ازلي است بدين معنا كه در گذشته، سابقه عدم نداشته است و از طرف ديگر خداوند موجودي ابدي است؛ يعني در آينده هيچ گاه معدوم نخواهد شد؛ به عبارت ديگر، خداوند هيچ‌گاه نه در گذشته و نه در آينده، معدوم نبوده و نخواهد بود. (محمدتقي مصباح يزدي، آموزش عقايد، ج 1، ص 85، چ چهارم، 1369، تهران سازمان تبليغات) در كنار اين دو واژه گاهي صفت «سرمدي» به خداوند نسبت داده مي‌شود كه مقصود از آن معنائي مركب از ازلي و ابدي است و بر اين اساس موجود سرمدي، موجودي است كه در همه زمان‌ها (گذشته، حال و آينده) وجود دارد.
از آنجايي كه اساساً خداوند فراتر از چارچوب زمان قرار دارد و در عين حال بر زمان و موجودات زماني محيط است. در اين ديدگاه اين سخن در زمان گذشته همواره وجود داشته و يا در آينده همواره خواهد بود، سخني مسامحه‌آميز است؛ زيرا اطلاق وجود خدا بدين معناست كه ذات او مقيد به هيچ حد و قيدي حتي قيد زماني نيست و در اصل زمان (به معناي رايج آن) از ويژگي‌هاي موجودات مادي و متحرك است كه ذات الهي از ماديت و حركت منزه است.
بنابراين، وقتي سخن از ازلي و ابدي بودن خداوند به ميان مي‌آوريم، بايد توجه داشته باشيم كه معناي دقيق و شايستة آن اين است كه خداوند فراتر از زمان است و بر موجودات زماني احاطه دارد و در هيچ فرضي از فروض، عدم آن حضرت ممكن نيست.
خدا زمان آفرين است لذا معني ندارد خدا داخل در زمان باشد خدا بود و زمان نبود و چون زمان مقدار حركت اشياء مادي است و خدا خالق عالم ماده است پس خدا نسبت به زمان تقدم وجودي دارد. بنابراين معني ندارد كه گفته شود خدا از بي نهايت سال قبل بوده و تا بي نهايت سال بعد هم خواهد بود. خدا فراتر از زمان و فراتر از مخلوق است. وقتي مي گوييم خدا ازلي است منظور اين است كه خدا پديده نيست و از چيزي و كسي به وجود نيامده و سابقه عدم ندارد. چون خدا، عين وجود و خود وجود است و معني دار كه وجود را كسي به وجود آورد او خودش وجود است ؛ و مراد از ابدي بودن خدا اين است كه عدم و نابودي براي او معني ندارد چون وجود نقيض عدم است و محال است وجود به نقيض خود بدل شود و محال است كه وجود از وجود(خدا) گرفته شود. اما غير خدا كه ممكن الوجود است عين وجود نيست بلكه ممكن است الوجود ماهيت است كه به او وجودداده شده است لذا مي توان وجود را از او گرفت.
اگر خدا را درست تصور كنيم و بدانيم كه خدا، وجود صرف و وجود محض و وجود بدون قيد است آن گاه ازلي و ابدي بودن او بديهي خواهد شد و عقل ما به وضوح حكم خواهد كرد كه محال است و وجود، به وجود آيد و محال است وجود، عدم گردد. اما غير وجود(ماهيت) چون عين وجود نيست براي به وجود آمدن نيازمند به وجود است و تا در او هست موجود خواهد بود و اگر وجود از او گرفته شود،‌ موجود نخواهد بود پس خدا كه وجود محض است سابقه عدم ندارد(ازلي است) و محال است عدم شود(ابدي است) اما ممكن الوجود، وجود نداشته و وجود يافته است لذا ازلي نيست و مي توان وجود را از او گرفت لذا ابدي هم نيست- البته خدا خبر داده است كه هيچ گاه وجود را از انسان نمي گيرد لذا انسان نيز به اين اعتبار ابدي مي شود
البته بايد توجه داشت كه حق آنست كه ما تا زماني كه در عالم طبيعت و ماده محصوريم و همسان با ساير موجودات طبيعي، وجودي زمانمند داريم، به سختي مي‌توانيم تصوري از موجودي فرازماني كه گذشته و حال و آينده براي او يكي است داشته باشيم. (محمد سعيدي مهر، آموزش كلام اسلامي، چ 1، صص 243 ـ 244،‌انتشارات طه، قم )
يكي از كوتاه‌ترين ادله اين مسئله كه مبتني بر واجب الوجود بودن خداوند است (در مورد واجب الوجود بودن خداوند به كتاب‌هاي آموزش عقايد، ج 1، ص 74 تا 80 (درس هفتم) و آموزش كلام اسلامي، چ 1، صص 55 تا 60 مراجعه نماييد ) عبارت است از: خداوند واجب‌الوجود است و ثبوت وجود براي او ضروري بوده و سلب وجود از او امكان ندارد؛ بنابراين وجوب وجود مستلزم آن است كه سلب وجود (نداشتن وجود) از ذات الهي در هيچ فرضي از فروض كهن نباشد و اين بدين معناست كه ذات الهي نه در گذشته بوده است و نه امكان معدوم شدن و از بين رفتن در آينده برايش وجود دارد و اين چيزي جز ازلي و ابدي بودن خداوند نيست.
در قرآن كريم تحقق اين دو صفت براي خداوند متعال با تعابير ديگري مطرح شده است براي مثال قرآن گاهي خداوند را به عنوان «اول» و «آخر» مي‌خواند:
هُوَ الاوّل و الآخر و الظّاهرُ و الباطنُ و هوَ بكلّ شَئٍ عَليم. (حديد /. 3)
او اول و آخر - هستي - و پنهان و پيداي - وجود - است و او به همه امور عالَم داناست.
ظاهراً مقصود از اين دو صفت، همان ازلي و ابدي بودن است چنانكه اين معنا را برخي از روايات تأييد كرده‌اند براي نمونه:
اميرالمؤمنين علي ـ عليه السلام ـ : خداوند اولي است كه قبل ندارد تا چيزي قبل از او باشد و آخري است كه بعد ندارد تا چيزي پس از او باشد. (نهج‌البلاغه، خطبه 91 )
و يا امام صادق ـ عليه السلام ـ مي‌فرمايد:
او «اول» است بدون آنكه چيزي قبل از او باشد و ابتدايي بر او پيشي گيرد و «آخر» است بدون آنكه خود او پاياني داشته باشد.... همواره بوده و هميشه خواهد بود بدون آنكه آغاز يا پاياني داشته باشد. (اصول كافي، ج 1، ص 116، باب معاني الاسماء، حديث 6 )
با توجه به اين روايات روشن است كه مقصود از اين معنا صرفاًُ آن نيست كه خداوند اولين موجود و آخرين موجود است بلكه بالاتر از آن منظور اين است كه اوليت و آخريت حق تعالي به اين معناست كه براي او قبل يا بعدي تصور نمي‌شود و آغاز و پاياني ندارد و به اصطلاح فلسفي وجودش مسبوق يا ملحوق به عدم نيست. جهت مطالعه بيشتر مي‌توانيد به:
1- محمدتقي مصباح يزدي، آموزش عقايد، ج 1، سازمان تبليغات اسلامي.‌تهران.
2- محمد سعيدي‌مهر، آموزش كلام اسلامي. ج 1، انتشارات طه، قم.
3- علي رباني گلپايگاني، عقائد استدلالي، ج 1، انتشارات عصمت، قم.

پرسمان دانشجویی