چشيدن مرگ | کتابخانه مجازی الفبا

منظور قرآن از هر نفسي چشنده مرگ است، چيست؟ نفس به چه گفته مي شود بعد الهي(روحي) انسان يا بعد جسماني و حيواني انسان است؟

براي پاسخ دادن به اين سوال و مزيد اطلاع شما، از ترجمه الميزان، ج‏14، ص: (403 البته باکمي دخل وتصرف)مطا لبي را مي آوريم.
[معانى و موارد استعمال نفس در لغت و در آيات قرآن كريم‏]
كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ وَ نَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَيْرِ فِتْنَةً وَ إِلَيْنا تُرْجَعُونَ.
1-كلمه نفس- آن طور كه دقت در موارد استعمالش افاده مى‏كند- در اصل به معناى همان چيزى است كه به آن اضافه مى‏شود؛ پس نفس انسان به معناى خود انسان و نفس الشي‏ء به معناى خود شى‏ء است و نفس الحجر به معناى همان حجر (سنگ) است.
2- بنا بر اين اگر اين كلمه، به چيزى اضافه نشود ،هيچ معنايى ندارد و نيز با اين بيان هر جا استعمال بشود منظور از آن تاكيد لفظى خواهد بود؛ مثل اينكه مى‏گوييم جاءنى زيد نفسه- زيد خودش نزد من آمد و يا منظور از آن تاكيد معنا است مثل اينكه مى‏گوييم: جاءنى نفس زيد- خود زيد نزد من آمد و در همه موارد استعمالش حتى در مورد خداى تعالى به همين منظور استعمال مى‏شود هم چنان كه فرمود: كَتَبَ عَلى‏ نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ ( رحمت را بر خود واجب كرده است. سوره انعام، آيه 12.) و نيز فرموده: وَ يُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ( خدا شما را از خودش بيم مى‏دهد. سوره آل عمران، آيه 28.)
3- بعد از معناى اصلى؛ استعمالش در شخص انسانى كه موجودى مركب از روح و بدن است شايع گشته و معناى جداگانه‏اى شده ،كه بدون اضافه هم استعمال مى‏شود. مانند اين آيه شريفه كه مى‏فرمايد: هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها (خدا آن كسى است كه شما را از يك نفس (يك شخص) خلق كرده و همسر او را هم از او قرار داد. سوره اعراف، آيه 189.)
و نيز مانند آيه مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّما قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعاً وَ مَنْ أَحْياها فَكَأَنَّما أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعاً يعنى كسى كه انسانى را بكشد و يا انسانى را زنده كند.
و اين دو معنا كه گفته شد هر دو در آيه كُلُّ نَفْسٍ تُجادِلُ عَنْ نَفْسِها استعمال شده چون نفس اولى به معناى دومى (انسان) و دومى به معناى اولى (معناى مضاف اليه) است و معنايش اين است كه هر كسى از خودش دفاع مى‏كند.
4- آن گاه همين كلمه را در روح انسانى استعمال كردند؛ چون آنچه مايه تشخص شخصى انسانى است علم و حيات و قدرت است كه آن هم قائم به روح آدمى است و اين معنا در آيه شريفه أَخْرِجُوا أَنْفُسَكُمُ الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ»مشاهده مي شود.
5- و اين دو معنا يعنى معناى دوم و سوم در غير انسان، يعنى نباتات و حيوانات بكار نرفته مگر از نظر اصطلاح علمى، مثلا به يك گياه يا يك حيوان نفس گفته نمى‏شود و نيز به مبدأ مدبر جسم او كه جان او است نيز نفس گفته نمى‏شود.
البته گاهىبه خون نفس مى‏گويند, آن نيز براى اين است كه جان جانداران بستگى به آن دارد و از همين باب مى‏گويند فلان حيوان نفس سائله (خون جهنده) دارد و آن ديگرى ندارد.
6-در لغت در باره هيچ يك از ملك و جن كلمه نفس به دو اطلاق مذكور اطلاق نمى‏شود هر چند كه اعتقاد همه اين است كه ملائكه و جن نيز حيات دارند
7- [معنى و موارد استعمال كلمه موت- مرگ].
كلمه موت اين كلمه به معناى نداشتن حيات و آثار حيات از شعور و اراده است. البته حيات نداشتن كسى و چيزى كه مى‏بايست داشته باشد و قابليت داشتن آن را دارا باشد, هم چنان كه خداى عز و جل فرموده: وَ كُنْتُمْ أَمْواتاً فَأَحْياكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ .
8- اما روح آدمى در هيچ جاى كلام خداى تعالى چيزى كه دراتصاف آن به موت گويا باشد وجود ندارد هم چنان كه در باره اتصاف ملائكه به آن در كلام خداى تعالى چيزى وجود ندارد.
9- از آنچه گذشت اين معنا روشن گرديد كه:
اولا: مراد از نفس در جمله كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ انسان است- كه استعمال دومى از استعمالات سه‏گانه اين كلمه است- نه روح انسانى چون معهود كلام خدا نيست كه نسبت موت را به روح انسانى داده باشد تا ما آيه را هم حمل به آن كنيم.
و ثانيا: آيه شريفه عموميتش تنها در باره انسان‏ها است كه شامل ملائكه و جن و ساير حيوانات نمى‏شود هر چند كه بعضى از نامبردگان از قبيل جن و حيوان متصف به آن بشوند. و يكى از قرائنى كه اختصاص آيه به انسان را مى‏رساند جمله‏اى است كه قبل از آن واقع شده و مى‏فرمايد: وَ ما جَعَلْنا لِبَشَرٍ مِنْ قَبْلِكَ الْخُلْدَ و نيز جمله‏اى است كه بعد از آن واقع شده و مى‏فرمايد: وَ نَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَيْرِ فِتْنَةً چون قبل و بعد آيه، سخن از انسان است.
10- بعضى از مفسرين (روح البيان، ج 5، ص 478.)گفته‏اند كه مراد از نفس در آيه شريفه روح است كه خلاف آن روشن شد.
11- كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ همانطور كه تقرير و تثبيت مضمون‏ وَ ما جَعَلْنا لِبَشَرٍ مِنْ قَبْلِكَ الْخُلْدَ ... است، همچنين توطئه و زمينه چينى براى جمله بعدى است، كه مى‏فرمايد: وَ نَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَيْرِ فِتْنَةً- يعنى ما شما را به آنچه كراهت داريد از قبيل مرض و فقر و امثال آن، و به آن چه دوست داريد، از قبيل صحت و غنى و امثال آن، مى‏آزماييم، آزمودنى-
گويا فرموده: هر يك از شما را به حياتى محدود، و مؤجل زنده مى‏داريم، و در آن حيات به وسيله خير و شر امتحان مى‏كنيم، امتحان كردنى، و سپس به سوى پروردگارتان بازگشت مى‏كنيد، پس به له و عليهتان حكم مى‏كند.
12- در اين جمله به علت حتمى بودن مرگ نيز اشاره كرده، و آن اين است كه اصولا زندگى هر كسى حياتى است امتحانى و آزمايشى، و معلوم است كه امتحان جنبه مقدمه دارد و غرض اصلى متعلق به خود آن نيست، بلكه متعلق به ذى المقدمه است، و اين نيز روشن است كه هر مقدمه‏اى ذى المقدمه‏اى دارد، و بعد از هر امتحانى موقفى است كه در آن موقف نتيجه امتحان معلوم مى‏شود، پس براى هر صاحب حياتى مرگى است حتمى، و بازگشتى است به سوى خداى سبحان، تا در آن بازگشت در باره‏اش داورى شود.

پرسمان دانشجویی